OWIDIUSZ-METAMORFOZY.pdf

O W I D I U S Z

M E T A M O R F O Z Y

( w y b ó r )

P . O V I D I N A S O N I S M E T A M O R P H O S E O N L I B E R P R I M V S

I n n o v a f e r t a n i m u s m u t a t a s d i c e r e f o r m a s :

c o r p o r a : d i , c o e p t i s ( n a m v o s m u t a s t i s e t i l l a s ) -

a d s p i r a t e m e i s p r i m a q u e a b o r i g i n e m u n d i

a d m e a p e r p e t u u m d e d u c i t e t e m p o r a c a r m e n .

Komentarz filologiczny

Miał rację Owidiusz, kiedy w zakończeniu Metamorfoz, dumnie przepowiedział

nieśmiertelność sobie i własnej twórczości. Miał rację. Parafrazując słowa autora, chciałoby

się rzec, że jego dzieła nie zdołał zniszczyć ani gniew Jowisza, ani ogień, ani miecz, ani

trawiący wszystko czas, a imię i niezniszczalna sława poety wciąż żyją i żyć będą póki trwa

ziemia i słońce.

Metamorfozy, czyli Przemiany, dzieło, z którym - jak słusznie zauważono - żaden inny

utwór (z wyjątkiem Biblii) nie może się równać jeśli chodzi o ilość motywów czerpanych zeń

przez literaturę europejską wszystkich epok, są owocem dojrzałej fazy w twórczości

Owidiusza, poprzedzonej okresem tworzenia elegii o tematyce miłosnej, w którym poeta

dopiero odkrywał przed światem swój talent i doskonalił poetycki warsztat. Metamorfozy

powstały między rokiem 2 a 8 n.e. w Rzymie, politycznej i kulturalnej stolicy ówczesnej

cywilizacji, mieście, którego władcy sprzyjali rozkwitowi sztuk, wspierali młodych zdolnych

artystów i stwarzali warunki dla rozwoju ich talentów.

Składające się na utwór przeszło 250 mitów, opowiedzianych w ponad dwunastu tysiącach

wersów zebranych w piętnaście ksiąg, tworzy niezwykle urozmaiconą tematycznie opowieść

o przemianach dokonujących się w świecie za sprawą bogów. Motyw przemiany, łączący

poszczególne epizody, wyeksponowany został przez poetę już na samym początku utworu. W

krótkim czterowersowym wstępie podkreśla on mianowicie, iż właśnie "przemiany ciał w

nowe kształty" będą przedmiotem tej obszernej opowieści:

In nova fert animus mutatas dicere formas

corpora, di coeptis (nam vos mutastis et illas)

adspirate meis primaque ab origine mundi

ad mea perpetuum deducite tempora carmen.

(W nową postać zmienione chcę opiewać ciała.

Bogi! Wasza to wszechmoc tych zmian dokonała.

Wy, mój zamiar wspierając, od początku świata

Pieśń ciągłą aż po moje doprowadźcie lata.

Zachowując sięgające tradycji Homerowej wezwanie do bogów o natchnienie, zapowiada

autor chronologiczny układ opowieści. Rzeczywiście, utwór rozpoczyna się opisem powstania

świata, czterech wieków ludzkości, zesłanego na ludzi przez zagniewanego Jowisza potopu, z

którego ocaleje jedynie miłująca sprawiedliwość para staruszków, Deukalion i Pyrra, kończy

się natomiast nawiązaniem do postaci zabitego rok przed narodzinami Owidiusza Juliusza

Cezara, którego dusza przemieniona w gwiazdę spogląda z firmamentu, radując się sławą

dokonań syna, Oktawiana Augusta - ówczesnego władcy Rzymu. Pomiędzy tymi,

wyznaczającymi ramy Owidiuszowej narracji epizodami, przed oczyma wyobraźni

czytelników rozgrywają się wydarzenia, w których uczestniczą setki postaci mitycznych.

Legendarnych bohaterów opowieści, przemieniających się z woli bogów a to w rośliny i

zwierzęta, a to w kamienie i gwiezdne konstelacje, trudno ustawić w ścisłym

chronologicznym porządku, można ich jednak pogrupować w pewne ciągi genealogiczne, a

końcowe księgi poematu (11-15), przedstawiające mity trojańskie i italo-rzymskie, przenoszą

opowieść o przemianach w czasy historyczne.

Metamorfoza stanowi tematyczną dominantę utworu, chociaż w wielu poszczególnych

opowieściach przemiana nie zajmuje głównego miejsca, a nawet w ogóle jest nieobecna.

Uważny odbiorca poematu dostrzeże jednak jeszcze inny, poza tematycznym, aspekt

metamorfozy, mianowicie dotyczący artystycznego kształtu wypowiedzi. Można rzec, że

Metamorfozy Owidiusza są wynikiem przemiany ich autora z poety-elegika w poetę-epika,

sam zaś utwór rezultatem przekształcenia tradycyjnych wzorców gatunkowych. Tę

genologiczną metamorfozę sygnalizuje zresztą Owidiusz już na wstępie, gdy określa własne

dzieło mianem carmen perpetuum, dosłownie pieśnią ciągłą. Sformułowanie to, nawiązuje do

tradycji Homerowej, wedle której pieśń epicka jest obszernym utworem przedstawiającym

przyczynowo-skutkowy ciąg zdarzeń skupionych wokół jednej, co najwyżej kilku głównych

postaci. Owidiusz, pisząc Metamorfozy, odchodzi jednak od takiego modelu epiki i jak

hellenistyczny poeta Kallimach koncentruje swą uwagę na wielu różnorakich mitach i

postaciach, zamykając opowieść o każdej z nich w ramach stosunkowo krótkiego, niezwykle

starannie opracowanego, stanowiącego zamkniętą całość opowiadania. Udało się jednak

naszemu poecie połączyć tę poetykę małych form literackich z koncepcją wielkiego epickiego

poematu: przedstawione w Metamorfozach epizody, różniące się od siebie tematyką i

nastrojem, układają się w epopeję o ciągłości istnienia, dwoistości natury i niezmienności

ludzkich namiętności. Owidiusz dowodzi, że "wielka księga" nie musi być, jak chciał

Kallimach, "wielkim złem". Przeciwnie, obszerny poemat może zachwycić zarówno głębią

myśli jak i rozmachem jej artystycznego przedstawienia.

Wróćmy jednak do opisywanych przez Owidiusza mitycznych zdarzeń i postaci.

Przedstawienie przejętych z kultury greckiej wątków fabularnych, doskonale znanych

rzymskim czytelnikom epoki augustowskiej, nie było w założeniu autora Metamorfoz celem

samym w sobie. Przemiany są czymś więcej aniżeli antologią grecko-rzymskiej mitologii. Są

raczej zbiorem, w którym niezwykle sugestywnie i plastycznie ukazuje poeta ludzkie

dylematy i odmalowuje całą gamę ludzkich namiętności. Za pomocą urzekającej magii słowa

kreśli najsubtelniejsze odcienie afektów, którym podlega człowiek w różnych, najczęściej

konfliktowych, sytuacjach. Na przykładach mitycznych bohaterów pokazuje barwy radości i

smutku, miłości i nienawiści, strachu i odwagi, wstydu, pychy, pokory, zazdrości, bezsilności,

zawiści. Właśnie wyeksponowanie aspektów psychologicznych w opisach zarówno postaci

jak i sytuacji, swoista subiektywizacja opisu i dążenie do jego udramatyzowania, decydują o

oryginalności Owidiuszowej techniki poetyckiej. Najbardziej kunsztowne i zasługujące na

szczególną uwagę są opisy aktów metamorfoz. Cechuje je wyjątkowa wyrazistość, a

umiejętne oscylowanie pomiędzy dynamiką a statycznością obrazu jak również między

konwencjonalnym zretoryzowaniem a ekspresyjną spontanicznością języka przydają opisowi

przemian głębokiej wiarygodności i wprowadzają czytelnika w baśniowy, a jednak w pewien

sposób bliski mu i - chciałoby się rzec - na wskroś ludzki świat uczuć i emocji.

Trudno uwierzyć, że zachwycające artystycznym kunsztem Metamorfozy Owidiusza są

dziełem niedokończonym. Autor nie zdążył nadać mu ostatecznego kształtu; poświadcza to

sam w swych późniejszych utworach. W roku 8 n.e., kiedy Owidiusz jest w pełni sił

twórczych, u szczytu sławy i powodzenia, kiedy wciąż cyzeluje swoje Metamorfozy, jego

życie ulega gwałtownej przemianie. Z rozkazu Augusta, z niejasnych do końca przyczyn,

zostaje dożywotnio relegowany z Rzymu i zesłany do czarnomorskiej Tomis, miejscowości

leżącej na krańcach rzymskiego imperium. Tę najboleśniejszą z metamorfoz - własną

przemianę z pełnego radości światowca i modnego poety w zgorzkniałego, pozbawionego

przyjaciół i nadziei wygnańca - opisał w cyklach łzawych elegii i listów pisanych z wygnania.

I choć poruszają one i dzisiejszego odbiorcę sugestywnym opisem mizerii wygnańczego

życia, faktem jest, iż na wyżyny swoich możliwości wzbił się Owidiusz nie w przeładowanej

wątkiem osobistym poezji wygnańczej, lecz właśnie w Metamorfozach.

Urywki Metamorfoz w tłumaczeniu Brunona hrabiego Kicińskiego. Przekład ten po raz

pierwszy został opublikowany w latach 1825/1826 (uzupełniony w 1843), wznowiony zaś był

w wyborze w roku 1953 w Serii II Biblioteki Narodowej. Mimo wielu dekad, które dzielą nas

od jego powstania, warto wsłuchać się dzisiaj, na początku dwudziestego pierwszego wieku,

w heksametry Owidiuszowego arcydzieła przekute przez Kicińskiego na trzynastozgłoskowe

rymowane wersety. Patyna czasu przydała im dostojeństwa, lecz nie pozbawiła lekkości i

wdzięku, cech, które charakteryzują łaciński oryginał.

KSIĘGA I

W nową postać zmienione chcę opiewać ciała.

Bogi! Wasza to wszechmoc tych zmian dokonała.

Wy, mój zamiar wspierając, od początku świata

Pieśń ciągłą aż po moje doprowadźcie lata.

POWSTANIE ŚWIATA

Jeszcze nie było morza, ziemi, a u góry

Niebios, lecz jedno było oblicze natury.

Zowią je Chaos: ogrom bezkształtny, nieskładny.

Nic tylko ciężar gnuśny, martwy i bezwładny,

Zbiór sprzecznych elementów,wszech rzeczy zarodków.

Jeszcze Tytan swym blaskiem nie rozjaśniał mroków,

Jeszcze Feby nie rosło ni nikło poroże;

Ziemia się nie ważyła w powietrznym przestworze

Własnym ciężka brzemieniem, ni ramiony swemi

Amfitryta rozległej nie objęła ziemi.

Morze, ziemia, powietrze jedno tworzą ciało.

Ziemia stałości, morze płynności nie miało,

Powietrze światła. I tak w ciągłym z sobą sporze

Swej postaci nie miały, w jednym bowiem zbiorze

Zimno z gorącem, suchość z wilgocią walczyła,

Miękkość z twardością, lekkość z ciężkością się biła.

Boska siła natury ten spór rozstrzygnęła,

Niebo od ziemi, ziemię od morza odcięła;

Ponad gęste powietrze wzniósł się eter płynny.

Z bezładnego chaosu gdy bóg dobroczynny

Wydzielone żywioły zgodą spoił ścisłą,

Niebios sklepienie blaskiem słonecznym rozbłysło

I obrało w przestworzach siedlisko najwyższe.

Lotne powietrze miejsce ma niebu najbliższe,

A gęstsza ziemia, własnym ciężarem tłoczona,

Tęższe ściągnęła części do głębin swych łona.

Ziemię oblał Ocean, zająwszy swe łoże.

Gdy tak Twórca, ktokolwiek z bogów nim być może,

Urządził, gdy na części rozdzielił to brzemię,

Natychmiast w postać koła zaokrąglił ziemię.

Kazał rozlać się morzom, wiatrom wzdymać wały

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: