- Narratologia und Herr Stanzel -
1) Narracja – wypowiedź monologowa prezentująca ciąg zdarzeń uszeregowanych w jakimś porządku czasowym, powiązanych z postaciami w nich uczestniczącymi oraz ze środowiskiem, w którym się rozgrywają. W zależności od tego, czy na plan pierwszy wysuwają się zjawiska dynamiczne, rozwijające się w czasie, czy statyczne, rozmieszczone w przestrzeni narracja przybiera formę opowiadania bądź opisu; pomiędzy dwoma biegunami rozciąga się rozległa dziedzina form narracyjnych o charakterze pośrednim czy mieszanym. Stanowi zasadniczy sposób wypowiedzi stosowany w utworze epickim.
2) Rodzaje narracji (Stanzel):
- narracja auktorialna – narrator osobowy, nieuczestniczący w świecie przedstawionym, zachowuje dystans pozwalający mu oceniać etc. Przewaga narracji relacjonującej. W powieści XIX-wiecznej, np. „Biesy” Dostojewskiego.
- narracja pierwszoosobowa – narrator należący do świata powieści, przewaga narracji relacjonującej.
- narracja personalna – narrator trzecioosobowy, ale z perspektywy bohatera (lub wielu bohaterów), tj. wiemy tylko to co on (oni), poznajemy świat ‘jego (ich) oczami’, znamy tylko jego (ich) myśli, np. Harry Potter XD
3) Motyw – elementarna jednostka konstrukcyjna świata przedstawionego: zdarzenie, przedmiot, sytuacja, przeżycie. Wyróżniamy:
- motywy spoiste i motywy luźne. Motywy spoiste wiążą się organicznie z zasadniczą linią tematyczną utworu. Motywy luźne nie są elementami konstrukcyjnymi tematu.
- motywy dynamiczne i motywy statyczne. Motywy dynamiczne to te, dzięki którym świat przedstawiony rozwija się w czasie, podlega zmianom i przekształceniom, a więc głównie zdarzenia. Motywy statyczne kształtują przede wszystkim przestrzeń świata przedstawionego (przedmioty, elementy krajobrazowe, składniki wyglądu osób itp.).
Każdy motyw ma budowę dwudzielną:
- człon indywidualizujący jest związany z umiejscowieniem motywu w świecie przedstawionym utworu
- człon schematyzujący – odpowiada powracalności tego motywu w całej klasie utworów. Motywy o wyrazistym członie schematyzującym to motywy obiegowe.
4) Fabuła – układ zdarzeń w świecie przedstawionym utworu epickiego, dramatycznego, filmowego, składających się na koleje życiowe ukazanych postaci.
- fabuła epizodyczna w której poszczególne zdarzenia są w znacznej mierze usamodzielnione i nie tworzą szeregów wyższego rzędu
- fabuła jednowątkowa – w noweli lub tragedii
- fabuła wielowątkowa – w najbardziej urozmaiconych formach występuje w powieści
Wątki w obrębie fabuły układają się najczęściej hierarchicznie (główny i poboczne). Niezmienna w opowiadaniu przez różne media.
5) Wątek – zdarzenia fabularne, których ośrodkiem jest jedna postać lub kilka postaci wyodrębnionych z całego zbiorowiska osób przedstawionych ze względu na charakter łączących je relacji. Znajduje się pomiędzy zdarzeniem a pełną fabułą utworu.
6) Zdarzenie – motyw dynamiczny będący elementarną jednostką fabuły: zmiana sytuacji w świecie przedstawionym powodująca powstanie nowych zależności pomiędzy postaciami. Zdarzenia układają się w wątki.
7) Świat przedstawiony – jeden z głównych składników treści dzieła, całokształt prezentowanych w nim zjawisk (stanów rzeczy, procesów, przeżyć, działań ludzkich).
8) Temat – zespół motywów stanowiący ośrodek świata przedstawionego utworu, jego główny składnik, najwyższy w hierarchii wyróżnialnych w nim jednostek konstrukcyjnych. Wiąże elementy świata przedstawionego w spójną całość. Świat przedstawiony kształtuje się ze względu na charakter tematu. Jest nieredukowalny (odporny na streszczenia).
9) Postać literacka – fikcyjna osoba występująca w świecie przedstawionym działa literackiego. Jest całością zbudowaną z różnorodnych motywów. Składają się na nią cechy (wyglądu i charakteru), działania, myśli, przypisywane jej wypowiedzi. Wyróżnia się
- postać główną – jej losy stanowią zasadniczy przedmiot zainteresowań autora, postacie poboczne (drugoplanowe) – uczestniczą tylko w niektórych zdarzeniach i postacie epizodyczne występujące w jednorazowych sytuacjach na marginesie zasadniczego wątku fabuły.
- postacie aktywne i pasywne. Aktywne to te, których działania i decyzje wyznaczają przebieg zdarzeń, natomiast drugie to te, których losy są zdeterminowane przez niezależne od ich usiłowań zdarzenia i okoliczności.
Fokalizacja – termin ukuty przez Grarda Genette’a. Odnosi się do perspektywy, z której prezentowana jest narracja. Fokalizacja wewnętrzna – gdy wszystko przedstawione jest z perspektywy bohatera. Zewnętrzna – wszechwiedzący narrator. W odniesieniu to typów narracji wg. Stanzela:
- narracja auktoraialna – fokalizacja zewnętrzna
- narracja personalna i narracja pierwszoosobowa – fokalizacja wewnętrzna.
anna.dobrut