Podaj na przykładach jakie formy ochrony przyrody występuje w Polsce.
Ochrona przyrody to zachowanie, restytuowanie i właściwe użytkowanie zasobów przyrody i jej tworów ożywionych i nieożywionych, których utrzymanie leży w interesie społeczeństwa ze względów naukowych, gospodarczych, historyczno – pamiątkowych, estetycznych, rekreacyjnych, krajoznawczych. Wyróżniamy następujące formy ochrony przyrody:
1. parki narodowe
2. rezerwaty
3. pomniki przyrody
4. parki krajobrazowe
5. obszary chronionego krajobrazu
6. ochrona gatunkowa roślin i zwierząt.
Parki narodowe to chroniony obszar przyrody o powierzchni powyżej 1000 ha, obejmujący jeden lub więcej ekosystemów wcale lub niewiele przekształconych przez człowieka. Przedstawia on szczególną wartość naukową, wychowawczą, rekreacyjną i krajobrazową. Parki narodowe w Polsce zajmują 243,6 tysięcy ha, co stanowi 0,78% powierzchni całego kraju, znacznie poniżej średniej europejskiej. Wyróżnia się dwa rodzaje ochrony:
1. ścisłą, eliminującą całkowicie ingerencję człowieka;
2. częściową, dopuszczającą jedynie celową ingerencję zmierzającą do przywrócenia naturalnego stanu.
Obecnie w Polsce istnieje 19 parków narodowych, a projektuje się powstanie: Magurskiego, Mazurskiego, Narwińskiego, Tucholskiego, Suwalskiego i Jurajskiego.
Wykaz parków narodowych istniejących w Polsce:
1. Babiogórski Park Narodowy – powstał w 1954, choć niektóre obszary znajdujące się w nim podlegały ochronie już od 1934. Obejmuje północną i częściowo południową część masywu Babiej Góry, od Przełęczy Jałowieckiej (ok. 990 m n.p.m.) do Przełęczy Krowiarki (986 m n.p.m.). Powierzchnia 1734 ha. Ścisłej ochronie podlega 1061 ha. Roślinność ułożona jest piętrowo: regiel dolny stanowi las jodłowo-bukowy z domieszką olchy, natomiast regiel górny - las świerkowy z jaworami i zaroślami jarzębiny. Powyżej znajduje się kosodrzewina i hale wysokogórskie. Na terenie parku występują m.in.: jeleń karpacki, ryś, głuszec, płochacz skalny, kumak górski, a okresowo także niedźwiedź.
2. Białowieski Park Narodowy – obszar chroniony w Puszczy Białowieskiej, graniczy z parkiem narodowym na Białorusi. Jego powierzchnia to około 53,17 km2. utworzony w 1947 roku; od 1978 roku Rezerwat Biosfery wpisany przez UNESCO na listę światowego dziedzictwa. Obejmuje fragmenty zachowanych lasów o charakterze pierwotnym. Bogata fauna (łoś, żubr, gronostaj, orzeł bielik). Główny ośrodek restytucji żubra w Polsce.
3. Biebrzański Park Narodowy - powstały w 1993, położony na Nizinie Północnopodlaskiej. Powierzchnia 592,23 ha. Na terenie parku żyje 157 gatunków ptaków lęgowych, m.in. orzeł przedni, orzeł bielik, gadożer, orlik grubodzioby, orlik krzykliwy, racyk. W wodach Biebrzy żyje 36 gatunków ryb.
4. Bieszczadzki Park Narodowy - utworzony w 1973, pierwotnie obejmował 5624 ha (grzbiet Połoniny Caryńskiej i grupę Tarnicy), powiększony w 1991 do 27 064 ha. Dyrekcja parku mieści się w Pszczelinach. Na obszarze parku występuje 760 gatunków roślin naczyniowych (28 wschodniokarpackich w tym 7 endemicznych), 200 gatunków mchów, 300 gatunków porostów, niedźwieź brunatny, wilk, żbik, ryś, żubr, wydra, orzeł przedni, orlik, derkacz, jeleń, wąż Eskulapa. Charakterystyczne dla chronionego obszaru są lasy mieszane z bukiem karpackim, jaworem, jodłą, świerkiem, połoniny i gołoborza najwyższych partii Bieszczadów. Na faunę objętą ochroną składają się rzadkie gatunki, jak np.: niedźwiedź brunatny, żbik, ryś, dzik, jeleń. Na terenie Parku mają swoje stanowiska endemiczne gatunki roślin, np. olcha kosa, trzcinnik leśny, łąki subalpejskie (połoniny) z zespołem trawoloślowym, murawy alpejskie, borówczyska a nad potokami olszynka karpacka.
5. Drawieński Park Narodowy - powstały w 1990, położony w centralnej części Równiny Drawskiej, obejmuje fragment doliny Drawy i część Puszczy Drawskiej. Powierzchnia 8691 ha. Ścisłej ochronie podlega 225 ha. Siedzibą dyrekcji Drawieńskiego Parku Narodowego jest Drawno (województwo gorzowskie). Poza lasami dużą wartością przyrodniczą i krajobrazową cechuje się dolina Drawy, jej dopływów, m.in. Płocicznej, a także licznie występujące jeziora śródleśne. Stanowiska wielu rzadkich gatunków flory: wawrzynka wilczełyko, storczyków, pajęcznicy liliowatej. Ostoja bobra, wydry oraz niezwykle bogatej ornitofauny, którą tworzą m.in.: bocian czarny, gągoł, trzmielojad, kania czarna i orzeł bielik. W wodach Drawy i Płocicznej występuje łosoś, troć i lipień.
6. Gorczański Park Narodowy - utworzony w 1981, obejmuje centralną część pasma Gorców: masywy Turbacza, Gorca, Kudłonia, dolinę Kamienicy i inne pojedyncze szczyty. Powierzchnia 5945 ha, z czego pod ścisłą ochroną 2420 ha. Na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego znajdują się najlepiej zachowane drzewostany, mające miejscami charakter pierwotnej puszczy. Bogata i różnorodna szata roślinna. Lasy regla dolnego tworzy buczyna karpacka z jaworami i wiązami górskimi w domieszce, w reglu górnym występuje bór świerkowy. Bogate runo, liczne gatunki roślin górskich i wysokogórskich. Faunę Gorczańskiego Parku Narodowego reprezentują: jeleń karpacki, ryś, żbik, tchórz, gronostaj, wydra, łasica. Z ptaków, na uwagę zasługują, bocian czarny, myszołów, kruk, orzechówka.
7. Gór Stołowych Park Narodowy - park narodowy utworzony w 1993 na terenie województwa wałbrzyskiego. Obejmuje obszar 6280 ha, z czego 48 ha rezerwatów ścisłych. Góry Stołowe są najmłodszym pasmem w Sudetach, zostały wydźwignięte przez ruchy alpejskie w starszym trzeciorzędzie. Spośród rzadkich roślin rosną w parku sosna błotna i skalnica zwodnicza, a spośród chronionych liczne storczyki: gółka długoostrogowa, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny, storczyk męski i storczyk bzowy, a także lilia złotogłów, zimowit jesienny i arnika górska. Fauna Gór Stołowych zbadana jest wyrywkowo, spośród ssaków występuje tutaj popielica i koszatka, z ptaków: bocian czarny, cietrzew, puchacz i sóweczka.
8. Kampinowski Park Narodowy – obszar chroniony w Kotlinie Warszawskiej, na południowy zachód od Warszawy – największy w Polsce. Założony w 1959 roku. Jego powierzchnia to 357 km2 (pod ścisłą ochroną 43 km2). Obejmuje Puszczę Kampinowską i sąsiadujące z nią tereny. Zróżnicowane zespoły leśne (bory, lasy mieszane, grądy, olsy), bagna, torfowiska, wydmy piaszczyste. Ostoja łosia, czapli siwej, bobra, bociana czarnego.
9. Karkonoski Park Narodowy - utworzony w 1959, w województwie jeleniogórskim. Powierzchnia 5562 ha (w tym 1718 ha pod ochroną ścisłą). Dyrekcja parku w Sobieszowie. Charakterysyczne formy rzeźby - skałki ostańcowe, kotły lodowcowe, gołoborza oraz płaskie zrównania z torfowiskami. W stosunkowo ubogiej florze występują gatunki będące reliktami epoki lodowcowej, m.in.: skalnica śnieżna, gnidosz sudecki, wierzba lapońska. Z fauny na uwagę zasługują: siewka górska (relikt arktyczny), drozd obrożny, płochacz halny i muflon.
10. Ojcowski Park Narodowy – obszar chroniony na Wyżynie Krakowsko – Częstochowskie. Jego powierzchnia to 15,9 km2 (najmniejszy w Polsce). Utworzony w 1956. obejmuje dolinę Prądnika (dopływ Wisły). Występują tu wapienie jurajskie, w których powstały różnorodne formy kresowe o osobliwych kształtach (m. In. Maczugi, iglice, bramy), około 50 jaskiń. Bogata flora, około 750 gatunków roślin (w tym gatunki endemiczne i reliktowe). Ciekawa fauna jaskiń (m. In. Rzadkie owady bezskrzydłowe). Są tu też zabytki historyczne i architektoniczne – zamki w Ojcowie i Pieskowej Skale. Zagrożeniem dla Ojcowskiego Parku Narodowego są zanieczyszczenia przemysłowe niesione przez wiatr z Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.
11. Pieniński Park Narodowy – założony w 1932, formalnie powołany do życia w 1954, w województwie nowosądeckim. Powierzchnia 2231 ha (w tym 777 ha pod ochroną ścisłą). Siedziba dyrekcji znajduje się w Krościenku. We florze gatunki endemiczne - pszonak pieniński, mniszek pieniński - oraz chronione, m.in. języcznik zwyczajny, lilia złotogłów, obuwik pospolity, storczyk bzowy i storczyk szerokolistny. Bogata i ciekawa fauna: podkasaniec Schreibersa (nietoperz), dzik, borsuk, sarna, ryś i żbik. Ptaki: sokół wędrowny, orlik krzykliwy, orzeł przedni, puchacz i dzięcioł czarny. Rzadkie owady: nadobnica alpejska oraz niepylak apollo. Stanowiska flory kopalnej z pliocenu i plejstocenu.
12. Poleski Park Narodowy - utworzony w 1990, w województwie chełmskim. Powierzchnia 9647 ha (w tym 428 ha pod ochroną ścisłą). Siedzibą dyrekcji jest Urszulin. Zajmuje płaskie tereny w zachodniej części Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej, urozmaicone niewielkimi, płytkimi jeziorami (m.in.: Sumin, Moszne, Długie). Liczne torfowiska i bagna. Szatę roślinną parku tworzy mozaika lasów (olsy, bory bagienne i mieszane), podmokłych łąk, zarośli szuwarowych, a także zbiorowisk wodnych i bagiennych. Liczne gatunki roślin chronionych, m.in.: wierzba borówkolistna, wierzba lapońska, brzoza niska, rosiczka pośrednia, kosaciec syberyjski, pełnik europejski, gnidosz królewski. Bogaty świat zwierząt. Dominuje ptactwo wodne i błotne - gęś gęgawa, żuraw, brodziec krwawodzioby, kulik wielki i zagrożona wyginięciem wodniczka. Występują także ptaki drapieżne - orzeł przedni, bielik, orlik krzykliwy, błotniak zbożowy i kobczyk. Wśród ssaków spotyka się wilki, łosie i wydry. Stanowisko bardzo rzadkiego żółwia błotnego.
13. Roztoczański Park Narodowy - utworzony w 1974, w środkowej części województwa zamojskiego. Powierzchnia 7885 ha (w tym 806 ha pod ochroną ścisłą). Siedzibą dyrekcji jest Zwierzyniec. Założony na bazie istniejących tu wcześniej 8 rezerwatów leśnych oraz 3 florystycznych. W wyjątkowo bogatej florze występują gatunki: borealne (bagnica torfowa, zimoziół północny), pontyjskie (pluskwica europejska, powojnik prosty, róża francuska), stepowe (wiśnia karłowata), subatlantyckie (widłak torfowy, rosiczka pośrednia) oraz górskie (widłak wroniec, lepiężnik biały). W faunie spotyka się m.in.: rzadką nadobnicę alpejską, mieniaka tęczowca oraz południowe gatunki szarańczaków, a wśród kręgowców: salamandrę plamistą, turkusową odmianę padalca, węża Eskulapa, orzesznicę, koszatkę i żołędnicę, a także liczne sarny, jelenie i dziki. Ostoja konika polskiego.
14. Słowiński Park Narodowy – utworzony w 1966 roku na Wybrzeżu Słowińskim. Jego powierzchnia 182 km2. obejmuje dwa jeziora nadbrzeżne: Łebsko i Gardno, oraz Mierzeję Łebską z ruchomymi wydmami (do wysokości 50m). bogata fauna ptactwa wodnego, ostoja ptaków przelotnych, roślinność wydmowa i torfowa.
15. Świętokrzyski Park Narodowy – założony w 1922 w województwie kieleckim (jako Park Narodowy im. S. Żeromskiego), formalnie powołany do życia w 1950. Powierzchnia 5910 ha (w tym 1741 pod ochroną ścisłą). Siedziba dyrekcji w Bodzentynie. Obejmuje niewysokie pasmo Łysogór, z najwyższym szczytem Łysicą (612 m n.p.m.), część Pasma Klonowskiego, Doliny Wilkowskiej i Doliny Dębniańskiej, a także dwie enklawy: Górę Chełmową i Las Serwis. Na grzbietach charakterystyczne rumowiska skalne - gołoborza. W drzewostanie dominuje jodła (tworząca w Łysogórach kompleks leśny zwany Puszczą Jodłową) z domieszką modrzewia, sosny i buka. W dolinach zbiorowiska grądowe i bory sosnowe. Gatunki roślin górskich (m.in. zanokcica północna, pióropusznik strusi), na gołoborzach flora mchów i porostów. W faunie na uwagę zasługują: gniewosz plamisty, traszka górska, ropucha paskówka, ropucha zielona, ponad 100 gatunków ptaków, m.in.: krzyżodziób świerkowy, mysikrólik, cietrzew i orlik krzykliwy, a ze ssaków nietoperze. Liczne gatunki bezkręgowców, w tym także relikty epoki lodowcowej. Zabytki archeologiczne (dymarki).
16. Tatrzański Park Narodowy – obszar chroniony w Tatrach. Założony w 1954 roku. Jego powierzchnia to około 211 km2, obejmuje całe Tatry polskie. Graniczy z Tatrzańskim Parkiem Narodowym w Słowacji. Liczne gatunki objęte ochroną m. In.: limba, szarotka alpejska, diewięćsił bezłodygowt. W faunie m. In.: świstak, kozica, niedźwiedź brunatny, drozd skalny, puchacz.
17. Wielkopolski Park Narodowy - utworzony w 1957, na Nizinie Wielkopolskiej, koło Poznania, w województwie poznańskim. Powierzchnia 5338 ha (w tym pod ochroną ścisłą 338 ha). Siedzibą dyrekcji jest Puszczykowo. Zajmuje faliste i pagórkowate tereny na Pojezierzu Poznańskim, na lewym brzegu Warty. Typowy krajobraz polodowcowy - wzgórza morenowe (najwyższe dochodzi do 130 m n.p.m.), drumliny i ozy, urozmaica 12 jezior polodowcowych (m.in.: Budzyńskie, Góreckie, Skrzynka, Kociołek). Liczne głazy narzutowe, chronione jako pomniki przyrody. Przeważającą część parku zamują lasy - dąbrowa, grąd, bór sosnowy. Dominują lasy ukształtowane przez gospodarkę człowieka, w których drzewostan tworzą sosna i dąb, z domieszką głównie świerka, brzozy, grabu i lipy. W parku występuje 1100 gatunków roślin naczyniowych, 500 gatunków glonów, 364 gatunki grzybów wyższych, 150 gatunków porostów i 170 gatunków mszaków. Liczne gatunki chronione: zimoziół północny, goździk siny, jezierza morska i jarząb brekinia, a także liczne storczyki. Ponadto żyje tu 45 gatunków ssaków, 190 gatunków ptaków (głównie wodnych) i ponad 3 tys. gatunków owadów. Faunę reprezentują: jeleń, sarna, dzik, lis i borsuk.
18. Wigierski Park Narodowy - utworzony w 1989, w województwie suwalskim. Powierzchnia 15 113 ha, w tym 1343 ha rezerwatów ścisłych. Siedziba dyrekcji w miejscowości Krzywe. Zajmuje faliste i pagórkowate tereny w środkowej części Pojezierza Wschodniosuwalskiego, przechodzące na południu w obszary Równiny Augustowskiej. Typowy krajobraz polodowcowy - na północy liczne wzgórza moreny czołowej, na południu fragment rozległego sandru - urozmaicony ponad 25. jeziorami (m.in.: Wigry, Pierty, Mulaczysko, Krusznik), które tworzą tzw. Zespół Jezior Wigierskich. Przez centrum parku przepływa rzeka Czarna Hańcza. Przeważającą część parku pokrywają lasy, tworzące tu mozaikę zbiorowisk. Dominują bory sosnowe i sosnowo-świerkowe, nadto bory i lasy mieszane leszczynowo-świerkowe, grądy i podmokłe olsy. Liczne torfowiska. Rzadkie gatunki roślin, m.in.: widłak jałowcowaty, bagnica torfowa, lilia złotogów, orlik pospolity, wawrzynek wilczełyko, zimoziół północny, pełnik europejski, rosiczka okrągłolistna. Bogaty świat ptaków, wśród których dominują gatunki drapieżne i wodne. Żyją tu m.in.: orzeł bielik, orlik krzykliwy, kania, myszołów, rybołów, bocian czarny, perkoz dwuczuby, łyska, a także liczne gatunki kaczek. Wśród ssaków najczęściej spotykane są: jelenie, sarny, dziki, łosie i kuny, a także wilki, jenoty, wydry i bobry. W jeziorach rzadkie gatunki ryb - sieja, sielawa i troć.
19. Woliński Park Narodowy – obszar chroniony w środkowej części wyspy Wolin. Utworzony w 1960 roku. Jego powierzchnia 50 km2. obejmuje wysoczyznę morenową (wzgórza morenowe, wysokość do 115 m n. p. m.), urwisty klif nad Zatoką Pomorską i słone łąki. Znajdują się tu m. in. Lęgowiska orła bielika i sokoła wędrownego.
Rezerwat przyrody to obszar (mniejszy niż park narodowy) objęty ochroną, której obiektem może być cała przyroda bądź poszczególne jej składniki lub zespoły flory i fauny. Rozróżniamy rezerwaty ścisłe i częściowe. Ze względu na przedmiot ochrony dzieli się je na leśne, florystyczne, faunistyczne, łąkowe, stepowe, wodne, krajobrazowe, słonoroślowe, przyrody nieożywionej. Największy w Polsce jest rezerwat krajobrazowy nad Gopłem o powierzchni 12684 ha. W 1991 roku w Polsce było 1037 rezerwatów, obejmujących około 0,4% powierzchni kraju.
Pomniki przyrody to cenne obiekty przyrody ożywionej i martwej, takie jak:
1. okazałe zabytkowe drzewa np. „Dąb Królewski” w Puszczy Niepołomickiej, „Wiąz Jagiełły” w Porębie Wielkiej, „Lipa Kochanowskiego”, „Dąb Jagiełły” w Puszczy Biasłowieskiej;
2. głazy narzutowe np. Trygłów i Dwunastu Apostołów na wybrzeżu
3. skały np. Maczuga Herkulesa w Ojcowie, Organy Wielisławskie w Złotoryji
4. jaskinie np. Raj, Piekło
5. aleje np. aleja lipowa w Rzucewie koło Pucka
6. skupienia drzew np. rezerwat cisów w Borach Tucholskich, skupisko dębów w Rogalinie.
Parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu to tereny o dużych walorach przyrodniczych, turystyczno – wypoczynkowych i zdrowotno – sanatoryjnych. W 1991 roku istniały w Polsce 74 parki krajobrazowe i 226 obszarów chronionego krajobrazu. Obecnie zajmują one razem około 20% powierzchni kraju.
Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt dotyczy bardzo rzadkich zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem (ochrona całkowita) lub posiadających istotne znaczenie dla gospodarki i przyrody (ochrona częściowa).
Do roślin będących pod całkowitą ochroną należą m. in. Paproć długosz królewski, widłaki, rosiczki, sasanki, mikołajek nadmorski, kosodrzewina, lilia złotogłów, dziesięćsił, goryczki, krokus, szarotka, miłek wiosenny, tojad, przebiśnieg, zawilce, cis, limba.
Chronionymi zwierzętami są m. in. modliszka, kozioróg dębosz, trzmiele, motyle niepylaki, biegacze, jesiotr zachodni, wszystkie ropuchy, kumaki, traszki, wszystkie gady, sowy, orły, dzięcioły, sikory, jaskółki, skowronki, ryjówki, żbik, nietoperze, niedźwiedź brunatny, żubr, kozica, norka, kuna, bóbr, susły.
6
pauluskaa01