Dziewanna - słowiańska bogini myśliwych

Dziewanna - słowiańska bogini myśliwych

Dziś myśląc o patronie łowiectwa pierwszym skojarzeniem jest postać św. Huberta i historia jego słynnego objawienia. Niegdyś w Polsce równie popularnym kultem wśród myśliwych cieszył się św. Eustachy. Lecz czy Mieszko pierwszy zaczął polować dopiero w 966 r.? Czy łowiectwo przyszło do nas z Europy równocześnie z religią chrześcijańską? Odpowiedzi na te pytania są chyba dla każdego oczywiste i nie muszę tutaj ich udzielać. Więc do kogo o powodzenie w łowach modlił się książę plemienia Polan oraz jego i nasi przodkowie, skoro nie znali ani jednego ani drugiego ze świętych? Postaram się to wyjaśnić.

Pierwszym trybem życia prowadzonym przez prehistorycznych ludzi był tryb zbieracko-łowiecki. Już wtedy nasz paleolityczny przodek przywiązywał do polowań i wszystkiego co z nimi związane szczególną uwagę, co wcale nie dziwi z racji tego, że było to jedyne jak na owe czasy źródło pożywnego mięsa, skór i kości do wytwarzania narzędzi. Dowodem na to są liczne sceny polowań i wizerunki zwierząt na malowidłach naskalnych z tamtych czasów. Już wtedy myślący w kategoriach mityczno-magicznych przysłowiowy 'jaskiniowiec' starał się poprzez różne zabiegi magiczne i noszące znamiona kultu religijnego zapewnić sobie jak najwięcej tłustych mamutów, najlepiej nie stawiających oporu przy atakowaniu go dzidą czy innymi narzędziami.

Lecz czas biegł dalej i o mamutach już wszyscy dawno zapomnieli. Człowiek zaczął zakładać wioski, miasta, uprawiać ziemię, hodować zwierzęta, tkać len i wykuwać żelazo. Polowanie przestało być kluczowym źródłem pokarmu i surowca na odzież i narzędzia jednak dalej pozostawało w kręgu aktywności ludzkich. Wraz z rozwojem wierzeń i przyporządkowywaniem sfer życia poszczególnym bogom rozwinął się także kult bóstw-patronów łowiectwa. Mitologie całego świata często przedstawiają boskich opiekunów łowiectwa często z łukiem w ręku polujących w kniejach-bo przecież kto inny tak doskonale zrozumie myśliwego jak nie drugi myśliwy? To właśnie w tych czasach gdy człowiek już rozwijał cywilizację, kulturę i naukę, w czasach upadku Imperium Romanum, najazdów barbarzyńskich i wędrówek ludów na terenie Europy pojawiają się plemiona Słowiańskie, które w krótkim czasie zajmują tereny od Wołgi po Łabę, i od Bałtyku po północne rubieże Cesarstwa Bizantyjskiego. To właśnie ten lud jest korzeniem kultury, mentalności i języka nas jak i wielu innych narodów słowiańskich.

Wśród wielu bogów i bogiń czczonych przez naszych przodków na szczególną uwagę zasługuje postać bogini Dziewanny. W kronice Macieja Stryjkowskiego znajdujemy takie oto słowa:
'Dianę, boginią łowów, swym językiem zwali Ziewonią albo Dziewanną (...) i dziś w Wielkiej Polszcze i w Sląsku zachowują, albowiem dzieci w niedzielę Srzodpostną, uczyniwszy sobie bałwan na kształt niewiasty Ziewoniej, albo Marzanny, to jest Diany boginiej łowów, który pierwej chwalili, wetknąwszy na kij długi noszą żałośnie śpiewając, a jeden po drugim opiewając, albo na wózku wożąc. Potym w kałużę albo w rzekę z mostu wrzucają, a do domów co wskok uciekają...'
Nie trzeba nikomu przybliżać wiosennego topienia Marzanny, o którym jest tu również wzmianka.

Ciekawym dla nas jest fakt nazwania Dziewanny boginią łowów i porównanie jej do rzymskiej Diany. I chociaż pionier badań nad wierzeniami Słowian, Aleksander Bruckner, potraktował Dziewannę li tylko jako 'zapchajdziurę' w panteonie Jana Długosza, zaczerpniętą z nazwy rosnącej w Polsce rośliny, to ogromna ilość źródeł i śladów w folklorze na całym obszarze zamieszkanym przez ludy słowiańskie wskazuje na to, że postać ta była jak najbardziej czczona przez naszych przodków, oraz jednoznacznie określana jako patronka myśliwych, związana z budzącą się po zimie przyrodą.

Imię bogini ma swój źródłosłów w prasłowiańskich wyrazach *diviti 'jaśnieć, błyszczeć' czy *divъ ' dziki'. Źródła ruskie podają jej imię jako Diva, zaś Oskar Kolberg w XIX wieku notuje u Serbołużyczan żyjących na terenie Niemiec wiarę w istnienie bogini Džiwicy polującej w lasach za pomocą łuku. Z czasem po przyjęciu chrześcijaństwa przez Słowian pamięć o bogini zaniknęła lub została sprowadzona do sfery demonicznej, jako bułgarska diva, macedońska samodiva (czyli rusałka).

Glosa do czeskiej kroniki Mater Verborum podaje nam informację 'devana letuicina a perunova dci' co według objaśnienia po łacinie znaczy tyle co 'Diana, latone et iouis filia' czyli Diana, córka Leto i Jowisza. Z powyższych słów wynika, że nie dość, iż Dziewanna jest boginią łowiectwa, podobną do Diany, to jeszcze jest córką Peruna, boga burzy, jednego z najwyższych bóstw w słowiańskim panteonie oraz jakiejś tajemniczej bogini tożsamej Latonie. Choć na temat matki Dziewanny badacze wierzeń słowiańskich piszą całe rozdziały, to pominę dociekania na temat tego, co autor miał na myśli pisząc 'letuicina' na określenie matki bogini.

Maluje się nam więc obraz bogini łowów łączonej z wiosną, młodej i energicznej niczym Artemida czy Diana, córki boga burzy, która tak sobie upodobała myśliwskie rzemiosło, że sama goni za zwierzem po kniejach z łukiem. To właśnie do niej nasi przodkowie zwracali się z prośbą o dostatek zwierzyny i powodzenie w łowach zanim Sędzia Soplica kazał posłać do plebana następującymi słowami: ''.. jutro z rana Mszę miał w kaplicy leśnej; króciuchna oferta Za myśliwych, msza zwykła świętego Huberta '.

Mam nadzieję, że to przybliżenie postaci naszej rodzimej bogini łowów i lasów poszerzy horyzonty kolegów myśliwych o te prawie zapomniane czasy, gdy w naszych lasach żyły jeszcze potężne tury.

autor:  Patryk Wierzchoń

                                                         2