Jad pszczeli.doc

Jad pszczeli

Żądło pszczoły zaopatrzone w pewną porcję jadu jest naturalną i trzeba przyznać skuteczną w wielu wypadkach bronią.
Wydzielanie jadu rozpoczyna się u pszczół już następnego dnia po wygryzieniu się z komórek, jednakże rzadko spotyka się młode pszczoły żądlące. Poza tym ilość jadu, jaką aktualnie dysponują jest bardzo mała.                                                                                                                 Jad pszczeli wytwarzany jest przez 2 gruczoły umiejscowione w odwłoku. Większy gruczoł jadowy produkuje substancję o odczynie kwaśnym (właściwy jad). Drugi zaś, mniejszy gruczoł, wydziela ciecz o odczynie alkalicznym. Jak wykazały ostatnie badania, wydzielina gruczołu mniejszego służy do zwilżania aparatu żądłowego i neutralizacji resztek jadu. Okres największej aktywności wydzielniczej gruczołów jadowych przypada na 15-20 dzień życia pszczoły.
                Poza tym pokolenia wiosenne pszczół produkują znacznie większe ilości jadu niż letnie i jesienne. Nie pokrywa się to z agresywnością pszczół, które wiosną są łagodniejsze, a jesienią atakują silniej i dotkliwiej.
Produkcja jadu jest w pewnej mierze uzależniona od ilości spożywanych substancji białkowych, które wzmagają aktywność gruczołów jadowych.
Zawartość woreczka jadowego wynosi średnio 0,3 mg jadu, jednakże od jednej pszczoły można pozyskać zaledwie około 0,085 mg jadu.

Cechy fizyczne jadu pszczelego

Jad pszczeli jest bezbarwnym, łatwo wysychającym płynem o ciężarze właściwym 1,1313, słabym charakterystycznym zapachu i kwaśnogorzkim smaku. Jego pH wynosi 5,0-5,5. W stanie suchym można go przechować przez kilka dni w temperaturze nawet 100° bez strat jego właściwości toksycznych. Jad rozpuszcza się łatwo w wodzie i kwasach. Skład chemiczny jadu pszczelego, bardzo złożony, dotychczas jeszcze nie został dokładnie poznany.

Trujące działania jadu pszczelego na organizm człowieka
             Ilość jadu wprowadzonego do ciała człowieka przez pszczołę w czasie użądlenia wynosi około 0,012 mg. Ta niewielka ilość wystarczy jednak do wywołania bardzo przykrych reakcji u użądlonej osoby. Zresztą wahania reakcji organizmu ludzkiego na jad pszczeli są ogromne. Większość ludzi wykazuje na ogół bardzo słabą reakcję na użądlenie pszczoły. Najczęściej występuje u nich miejscowa opuchlizna i ból. Zależy to od wstrzykniętego jadu oraz od miejsca ukłucia. Najsilniejszą opuchliznę wywołuje użądlenie w okolicy oka, ust oraz wewnątrz jamy ustnej. To ostatnie może nawet zagrażać życiu.
           Miejscowa opuchlizna ustępuje zwykle po 2 dniach, ale w wypadku uczulenia organizmu (alergii) może się poważnie zwiększyć i utrzymać przez kilka dni.
Reakcja organizmu ludzi uczulonych na jad pszczeli jest bardzo różna. Może np. po pierwszym użądleniu wystąpić (po 15-20 minutach) pokrzywka na całym ciele, ustępująca po 2-3 dniach. Następne użądlenie może spowodować silne pieczenie i swędzenie ciała (wargi, powieki, a niekiedy i gardło silnie obrzękają), zaburzenia w oddychaniu, a nawet omdlenie. Dalsze użądlenia są jeszcze groźniejsze i mogą spowodować nawet śmierć. U ludzi chorych na gruźlicę jad pszczeli może spowodować krwotok z płuc i dlatego pod żadnym pozorem nie można u nich stosować kuracji jadowej.
Ludzie pracujący przez dłuższy czas w pasiekach są na ogół uodpornieni na działanie jadu pszczelego. Jednakże w razie bardzo licznych użądleń (ponad 200) może i u nich nastąpić
ogólne zatrucie organizmu. W takim wypadku pożądlonej osobie należy niezwłocznie udzielić pomocy lekarskiej; 500 użądleń powoduje z reguły śmierć wskutek ogólnego zatrucia organizmu.
Trujące działanie jadu pszczelego porównywane jest często z działaniem jadu żmij. Surowica przeciwjadowa stosowana w razie ukąszenia przez żmiję jadowitą jest w pewnym stopniu skuteczna przeciw jadowi pszczół. Jad pszczeli ma właściwości niszczenia krwinek czerwonych, a więc wykazuje działanie hemolityczne.
Biorąc pod uwagę wymienione właściwości toksyczne jadu pszczelego, należałoby z dużą ostrożnością podchodzić do stosowania tego produktu jako środka leczniczego dla ludzi.

Właściwości lecznicze jadu pszczelego
               Medycyna traktuje jad pszczeli jako pełnowartościowego kandydata na lek przyszłości, którego powszechność stosowania za
leży jeszcze od wielu doświadczeń i dokładnego opracowania produkcji farmaceutycznej. Jad jest bowiem środkiem niesłychanie silnie i szybko działającym, czasem nawet zbyt gwałtownie.
Medycyna ludowa traktowała jad pszczeli jako skuteczny | i naturalny środek leczniczy w różnych postaciach reumatyzmu. Znane są przypadki wyleczenia nawet zastarzałych form artretyzmu i reumatyzmu.
Badania i obserwacje przeprowadzane na bardzo szeroką skale w Rosji wykazują, że jadem pszczelim można leczyć zarówno ciężkie schorzenia na tle artretycznym i reumatycznym jak i astmę oraz schorzenia związane z nadciśnieniem.
Pewne składniki jadu pszczelego wykazują działanie przeciw-krzepliwe, co może być wykorzystane w leczeniu miażdżycy.
Ankieta rozpisana wśród pszczelarzy wielu krajów na temat leczenia jadem przyniosła bardzo ciekawe wyniki. Okazało się bowiem, że 58% pszczelarzy wypełniających ankietę wyleczyło się całkowicie z reumatyzmu dzięki pracy w pasiece, a 29% doznało znacznej poprawy stanu zdrowia.
Ciekawe wyniki otrzymali również Zajcew i Poriagin, którzy przeprowadzali próby leczenia jadem pszczelim 400 pacjentów (wiek od 20 do 40 lat) przez 2 1/2 roku. Zastosowane były zastrzyki preparatu jadowego, maść z dodatkiem jadu i bezpośrednie żądlenie pszczół. Wyniki były bardzo zachęcające. Na 150 przypadków zniekształcenia kręgosłupa u pacjentów leczonych jadem pszczelim: uzyskano: u 117 - dobre wyniki, u 30 - zadowalające, a u 2 pacjentów nie stwierdzono poprawy.
Najskuteczniejsze były bezpośrednie iniekcje jadu, dokonywane przez żądlące pszczoły.

Pozyskiwanie jadu pszczelego
Najprostszą i najdokładniejszą, choć najbardziej pracochłonną, metodą pozyskiwania jadu pszczelego jest pobieranie go od każdej pszczoły oddzielnie. Pszczoła uchwycona za skrzydełka wysuwa żądło i wypuszcza kropelkę jadu. Jest to najczystszy jad uzyskany. od pszczół. Można też przytrzymując pszczołę pozwolić jej żądlić bibułę, w którą wsącza się jad.
Lekopis homeopatyczny (Thiele, 1957) podaje inny sposób pozyskiwania jadu. Określoną ilość wagową żywych pszczół umieszcza się w butelce, a następnie wlewa 2 razy tyle 60-procentowego alkoholu. Z kolei pszczoły rozciera się w porcelanowym moździerzyku, dodaje znów 8 części 60-procentowego alkoholu. Wszystko to miesza się i pozostawia na okres 14 dni, co pewien czas mieszając. Gotową nalewkę sączy się bez wyciskania.
W Związku Radzieckim opracowano metodę narkotyzacji pszczół. Polega ona na wsypaniu dużej ilość pszczół do szklanego słoja, który następnie przykrywa się bibułą, skrapia chloroformem lub eterem, aby pary tych substancji drażniły zamknięte w słoju pszczoły, zmuszając je tym samym do wydzielania jadu. Uśpione pszczoły oraz ścianki słoja spłukuje się wodą destylowaną.
Uzyskaną w ten sposób ciecz, stosunkowo silnie zanieczyszczoną miodem oraz wydalinami pszczół, odcedza się, a uzyskany roztwór jadu poddaje dializie oraz odparowuje z niego wodę. Pozostałość można przechowywać w stanie suchym przez kilka miesięcy. Z jednego tysiąca pszczół uzyskuje się w ten sposób 50 -70 mg jadu.
Pszczoły rozkłada się w celu obsuszenia na słońcu lub w ciepłym pomieszczeniu, gdzie szybko budzą się z uśpienia; stosunkowo dużo pszczół wraca do ula.
Jednym z nowoczesnych sposobów pozyskiwania od pszczół jadu jest metoda stosowania bodźców elektrycznych. Metoda ta pozwala pozyskiwać jad o wysokim stopniu czystości, a jednocześnie nie powoduje niszczenia pszczół. Do tego celu służy stosunkowo proste urządzenie (rys. 70), składające się z drewnianej ramy i naciągniętych na nią równolegle, w odstępach mniej więcej 3-milimetrowych, cienkich drutów stalowych pełniących rolę elektrod, oraz z generatora pozwalającego na utrzymywanie dostatecznego natężenia prądu i odpowiedniego napięcia. Bezpośrednio pod elektrodami umieszcza się tkaninę nylonową nałożoną na szklaną płytę. Pod wpływem bodźca elektrycznego pszczoły żądlą podłożoną pod elektrody tkaninę nylonową, wydzielając jad, który po zaschnięciu zeskrobuje się z tkaniny do hermetycznie zamykanego naczynia, gdzie może być przechowywany przez dłuższy czas.
H. Gałuszka i J. Lisiecki przeprowadzili w latach 1966-1967 badania nad wpływem prądu na organizm pszczoły. Badania te pozwoliły na określenie najwłaściwszych parametrów prądu, jakie należy stosować przy pozyskiwaniu jadu od pszczół za pomocą oddziaływania na nie bodźcem elektrycznym. Parametrami tymi okazały się: napięcie 30 V, częstotliwość sieciowa 50 Hz, czas trwania bodźca napięciowego 3 sekundy i czas trwania przerwy 6 sekund. W warunkach dużej wilgotności napięcie zmniejsza się , o 20-30%. .

Preparaty z jadu
W krajach zachodnich (np. Francja, Szwajcaria, RFN) już od lat produkowane są preparaty jadowe do zastrzyków i wcierania. Na pograniczu Bawarii i Wirtembergii znajduje się 1000-pniowa pasieka specjalnie nastawiona na produkcję jadu i na badania z tym związane.
Preparaty jadowe produkuje także przemysł farmaceutyczny Czechosłowacji, Rumunii, ZSRR i innych krajów .
Nie ulega wątpliwości, że jad jest w wielu wypadkach bardzo skutecznym lekiem, ale stosowanie go w kuracji, zarówno w postaci preparatów, jak też bezpośrednio przez żądlenie, należy przeprowadzać pod ścisłą kontrolą lekarza. Kurację powinny poprzedzić dokładne badania ogólne pacjenta oraz dwie próby uczuleniowe na jad pszczeli.
Jad pszczeli jest środkiem stosunkowo silnie działającym i stanowczo niewskazanym dla ludzi chorych na serce, wątrobę, nerki czy trzustkę. Nie można stosować jadu w cukrzycy, przy ostrym wycieńczeniu organizmu, przy gruźlicy, miażdżycy oraz schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego. A zatem, bardzo lekkomyślne byłoby stosowanie kuracji jadowej bez stałej opieki i kontroli lekarskiej.

Jak postępować w razie użądlenia przez pszczołę
Przede wszystkim nie należy dopuścić, aby cała porcja jadu zawarta w pęcherzyku jadowym wylała się z niego do ranki i dlatego trzeba jak najszybciej aparat żądłowy usunąć przez wyskrobanie go po prostu paznokciem lub ostrzem scyzoryka. Nie należy chwytać go palcami, gdyż w ten sposób powoduje się wyciskanie dalszych porcji jadu z pęcherzyka jadowego.
Na lokalną opuchliznę lekarz może zastosować wcieranie maści antyhistaminowych, a w razie wystąpienia pokrzywki - doustne tabletki antyhistaminowe.
W razie silnego zatrucia jadem należy bezzwłocznie udać się do lekarza, który zastosuje odpowiednie leczenie.