7
Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo
cz. III - R. Kościelak (139-219)
III. Mechanizmy funkcjonowania psychologicznego upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim
LĘK
1) Pojęcie:
· Lęk – H. J. Eysenck – jest wyuczonym strachem
· Lęk jest emocją w swym mechanizmie fizjologicznym taką samą jak strach, jest reakcją na sam sygnał zagrożenia,
· Strach – przy zagrożeniu bezpośrednim (aktualnym)
· Lęk przy jego wyobrażeniowej antycypacji
· Freud – 2 koncepcje lęku
Pierwsza wiąże się z równolegle rozwijaną teorią libido, które jego zdaniem jest źródłem aktywności człowieka Lęk – reakcja czysto fizjologiczna
Druga – Freud wprowadza w niej rozróżnienie pomiędzy strachem i lękiem. Strach to racjonalna reakcja na obiektywne, zewnętrzne zagrożenie. Jest wyrazem instynktownej obrony przed światem zewnętrznym, pociąga za sobą atak lub ucieczkę. Strach – lęk obiektywny. Lęk – nieprzyjemny stan emocjonalny, zw. z subiektywnym odczuciem zagrożenia płynącym z reguły z wewnątrz.
Lęk związany z zagrożeniem zewnętrznym człowieka stara się usunąć poprzez reakcję ucieczki bądź walki, lęk wywołany groźbą wewnętrzną redukowany jest poprzez usunięcie ze świadomości czynnika powodującego ten stan.
Pierwszy uraz może być zw. z samym porodem
Kolejne źródło lęku w dzieciństwie – popęd seksualny
· Poglądy Adlera – gł. motorem zachowań człowieka jest dążenie do dominacji nad otoczeniem – dążenie do mocy. Podłożem poczucia niższości i następnie dążenia do mocy jest lęk. Jego źródła leżą w konfliktach wewnętrznych jednostki.
· Karen Horney – lęk pojawia się w wyniku interakcji czynników wewnętrznych z zewnętrznymi. Jego treścią jest obawa przed oceną otoczenia. Lęk podstawowy – obawa przed zaburzeniem stosunków interpersonalnych ze środowiskiem, na których jednostce zależy. Typowy konflikt prowadzący do tego rodzaju lęku to konflikt między zależnością i wrogością. Lęk wtórny – mechanizmy mające redukować lęk, powodują nowy lęk, prowadzący do nowych mechanizmów obronnych.
· Obuchowska – Strach jest reakcją proporcjonalną do grożącego niebezpieczeństwa, podczas gdy lęk jest nieproporcjonalny do wielkości niebezpieczeństwa albo sama reakcja jest reakcją na niebezpieczeństwo pozornie niebezpieczne.
· Teorie egzystencjalne – trwoga egzystencjalna oraz się -> być w świecie jest byciem ku śmierci.
Nerwica noogenna – lęk może się pojawić w zw. z refleksją odnośnie trafności, względnie nietrafności dokonanych przez jednostkę wyborów
Nerwica niedzielna – uczestnictwo w się ustaje na jakiś czas, człowiek musi ponownie decydować o sobie, do czego nie jest już zdolny. Efektem – poczucie bezsensowności i bezcelowości.
· P. Tillich – 3 rodzaje lęku:
lęk przed losem i śmiercią,
lęk przed pustką i bezsensem
lęk przed winą i potępieniem.
Wszystkie 3 rodzaje lęku nachodzą człowieka w sytuacji rozpaczy.
· Koncepcje poznawcze – przyczyny lęku w czynnikach zewnętrznych i wewnętrznych.
· R. Reynolds – lęk wtórny powstaje za pośrednictwem procesu warunkowania, w wyniku którego różne, pierwotnie neutralne bodźce nabierają wartości lękogennej. Istnieją pierwotne czynniki lękotwórcze, których należy szukać w funkcjonowaniu poznawczym jednostki. W cechach bardziej trwałych sytemu poznawczego, w poziomie zaległości poznawczej, czyli proporcji niezasymilowanych treści obecnych w tym systemie. Niezgodności poznawcze mogące dotyczyć teraźniejszości, przeszłości lub przyszłości powodują wzrost pobudzenia emocjonalnego.
· Behawioralna koncepcja – zachowanie człowieka jest efektem wyuczonych reakcji wskutek oddziaływania na niego wielu bodźców płynących ze środowiska. Ludzie uczą się też lęku. Lęk i Stach traktowane są jako popęd wyuczony. Istnieją 3 grupy objawów lęku: werbalne, behawioralne i fizjologiczny. Korelacje pomiędzy tymi objawami są niskie.
· Catell i Scheier – lęk aktualnie przeżywany i lęk charakterologiczny (lęk jako cecha może być rozumiany jako stały element osobowości, warunkuje on sposób reagowania w sytuacjach trudnych, zagrażających.)
· Spielberger – lęk można rozważać w dwóch aspektach: jako stan (charakter bardziej aktualny, jest określony sposobem reagowanie) i jako cechę (dyspozycja osoby do określonego sposobu reagowania, ma charakter potencjalny, jest wskaźnikiem możliwości reagowania w sytuacjach spostrzeganych przez niego jako trudne.
· Podejście egzystencjalne – 2 podstawowe przyczyny lęku – obawa przed śmiercią i obawa przed byciem sobą, czyli autentyzmem.
· Kępiński – 4 rodzaje lęku: biologiczny, społeczny, moralny, dezintegracyjny
· Szewczyk –lęk realny, obiektywny – dotyczy sposobu reagowania Dz z konkretnej, obiektywnej sytuacji zagrożenia – oraz lęk subiektywny, bezprzedmiotowy
· Obuchowska – emocja lęku może występować też jako niepokój, zw. lękiem nieuprzedmiotowionym, lęk przedmiotowy lub ataki lękowe (np. lęki nocne).
· Lęk – jedna z emocji ujemnych wywołanych przez sytuację zagrożenia obiektywnego lub subiektywnego, zewnętrznego lub wewnętrznego, działającego aktualnie, w przeszłości lub przewidywalnego w przyszłości. Objawy tej emocji ujawniają się w trzech sferach: psychicznej, behawioralnej i somatyczno-wegetatywnej.
· Objawy psychiczne – świadome, wewnętrzne odczucia, werbalizowane przez jednostkę jako uczucia napięcia, skrepowania, brak poczucia bezpieczeństwa itd.
· Objawy behawioralne – zachowania typu: reakcje unikania, ucieczki, podniecenie ruchowe, określona mimika, drżenie głosu itp.
· Związki między trzema fazami mogą być zróżnicowane. Lęk może być krótkotrwały (zw. z konkretną sytuacją) lub długotrwały, może być zjawiskiem normalnym lub przybierać formę patologiczną.
· Wysoki poziom lęku uruchamia mechanizmy obronne.
2) Czynniki lękotwórcze:
Klasyfikacja genetyczne – 4 rodzaje lęku:
a) Lęk biologiczny (zagrożenie życia i życia gatunku)
b) Lęk społeczny (grozi potępienie przez środowisko)
c) Lęk moralny (zagrożenie ze strony sumienia – superego)
d) Lęk dezintegracyjny (naruszenie istniejącej struktury interakcji z otoczeniem)
· U dzieci najczęściej 3 pierwsze z wymienionych rodzajów lęków, przy czym lęki biologiczne przeważnie są wkomponowane w tło społeczne.
· Istnieje wiele sytuacji przed niepowodzeniem, lęk przed eksploracją społeczną, przed ośmieszeniem, zawstydzeniem itp. Lęk moralny jest specyficzną postacią lęku społecznego,
· Nie ma 2 dz., które przeżywałyby ten sam rodzaj lęki (ale dzieci w pewnym wieku przeżywają zazwyczaj charakterystyczne dla danego wieku rodzaje lęku:
a) Niemowlęta – lęk przed obcymi ludźmi, nieznanymi przedmiotami, miejscami
b) 1-3 r.ż. - lęk przed opuszczeniem psychicznym (brak czułości) lub fizycznym przez osoby najbliższe -> lęk separacyjny
c) Dziecko boi się ciemności, obcych miejsc, ludzi, niektórych zwierzą, dużych obrazów -> lęk przed nieznanym i lęk zw. z percepcją intensywnych bodźców wizualnych, których dz. jeszcze nie rozumie (podłożę lęków: niezaspokojona potrzeba bezpieczeństwa)
d) Dz. Przedszkolne – lęk w zetknięciu z dość tajemniczymi dla nich zjawiskami przyrody, lęk wywołuje rozłąka z rodzicami, ciemne pomieszczenia (Dz. przenosi lęk przed rozłąką z rodzicami na ciemność).
e) Źródłem lęku mogą być te zachowania rodziców, które w oczach dziecka zawierają groźbę pozbawienia aprobaty i miłości rodzicielskiej.
f) Okres szkolny – lęk zw. z interakcjami z dorosłymi i rówieśnikami w domu i szkole (czynnik lękotwórczy – podjęcie nauki w szkole, dz. widzi tą sytuację jako oddzielenie od matki.)
· Przyczyna lęków – konflikty wewnętrzne wynikające ze zderzenia przeciwstawnych chęci i możliwości dziecka z wymaganiami otoczenia,
· źródło czynników lękotwórczych – rodzina. Postawy lękotwórcze rodziców – powstanie lęku u dzieci (naśladownictwo)
g) okres dorastania – lęk przed niepowodzeniem, wyśmianiem, utratą prestiżu; lęk o prawidłowy rozwój cech płciowych, brak atrakcyjności, brak wzajemności uczuciowej, rolą zw. z płcią,
· Edler – istnieją 3 zasadnicze rodzaje sytuacji wytwarzających lęk:
a) Sytuacje stwarzające zagrożenie ego (sytuacje interpersonalne)
b) Sytuacje stwarzające niebezpieczeństwo fizyczne
c) Sytuacje dwuznaczne i niejasne.
3) Badania nad lękiem u dzieci i młodzieży:
· Za lękiem kryje się niedocenienie własnego Ja własnej wartości,
· Dzieci lękliwe -> niska ocena własnej osobowości,
· Młodzi ludzie, którzy na skalach oceniali się wyżej od przeciętnej też są lękliwi,
· Lęk niekorzystnie wpływa na zachowania jednostki, szczególnie w sytuacjach trudnych,
· Optymalny z punktu widzenia efektywności działania poziom lęku jest indywidualnie zróżnicowany (nie może być zbyt wysoki),
· Dz mniej lękliwe uczyły się więcej i szybciej niż dzieci wykazujące wysoki poziom lękliwośći. (Zaznaczało się to bardziej u Ch niż u Dz),
· Lęk przed zadaniem jest w rzeczywistości lękiem przed niepowodzeniem i przed ujawnieniem własnej nieadekwatności (szczególnie wobec nowych zad.) -> może wpłynąć na przystosowanie dz do szkoły,
· Lęk przed niepowodzeniem czy przed ekspozycją społeczną może być spowodowany defektami fizycznymi, psychicznymi np. NPI
4) Badania własne:
· Poziom samooceny młodzieży n .i .w stp. Lekkim jest wyższy od poziomu samooceny o prawidłowym rozwoju i.
· Jednostka o nieadekwatnej samoocenie nie jest zdolna do db radzenia sobie z trudnymi sytuacjami i wykazuje tendencję do wycofania się
· Zaniżona samoocena powstaje pod wpływem wzmożonej lękliwości, niepokoju, poczucia niepewności i zagrożenia.
· Młodzież n.i. w stp. lekkim cechuje zdecydowanie wyższy niż młodzież o prawidłowym rozwoju i. poziom lęku jako stanu (co czujesz w tej chwili?)
· Młodzież n.i. stp. Lekkim cechuje znaczniej wyższy poziom lęku jako cechy (jak się na ogół czujesz?) od młodzieży o prawidłowym rozwoju i.
· Znacznie wyższy poziom lęku jako stanu młodzieży NI niż młodzieży P
· Poziom lęku jako cechy nieznacznie wyższy u młodzieży NI.
· W młodzieży poziom lęku jako cechy okazał się wyższy od poziomu lęku jako stanu, ale u młodzieży NI różnica nieznaczna, a u młodzieży P różnica istotna statystycznie.
· 4 grupy czynników składających się na samoocenę zaniżoną:
a) Braki obiektywne
b) Braki nieistniejące
c) Niezgodność pozycji społecznej czy zdobytego uznania z faktycznymi osiągnięciami
d) Doznanie niepowodzenia i groźba odrzucenia w okresie dzieciństwa
ð Jasna współzależność między samooceną a lękiem.
· Istotne statystycznie współzależności ujemne między samooceną aktualną a lękiem jako stanem i lękiem jako cechą (u os NI i P)
· Istnieje lękotwórczy wpływ szkoły
· Osoby i nieadekwatnej samoocenie cechuje wyższy poziom lęku niż osoby o samoocenie adekwatnej, zaś szczególnie wysoki poziom lęku – jednostki z samooceną zaniżoną.
· Szczególnie istotne zależności między samooceną aktualną a lękiem.
· Os. z NI – wyższa samoocena niż młodzież P, ale poczucie młodzież NI znacznie wyższe niż młodzieży P. Pomiędzy tymi zjawiskami istnieje korelacja ujemna, zatem ze wzrostem poziomu jednej z Czech druga powinna maleć. Ale:
· Ze względu na zaburzone procesy poznawcze osób NI ich pewnego rodzaju zagubienie w rzeczywistości należy przypuszczać, że poziom lęku zasadniczego jest u nich znacznie wyższy niż u osób P.
· Zawyżona samoocena u os NI – wynik zmniejszonego krytycyzmu, forma intuicyjnej obrony przed lękiem zasadniczym.
· Należy dążyć do zwiększenia stopnia samokrytycyzmu o młodzieży z NIL, by zapobiec tworzeniu fikcyjnego obrazu rzeczywistości i samego siebie.
OSAMOTNIENIE
1) Definicja:
· Osamotnienie wynika z samego faktu bycia człowiekiem oddzielonym od innych, a fizyczna i psychiczna odrębność w pewnym sensie wyzwala samotność.
· Człowiek nie może znieść osamotnienia, a bardzo często nie może też od niego uciec, bowiem nie jesteśmy przygotowani do życia bez innych ludzi.
· Poczucie osamotnienia może pojawić się wskutek utraty bliskiej osoby lub też w następstwie braku poczucia więzi, braku satysfakcjonujących kontaktów emocjonalnych z osobami znaczącymi.
· Zdaniem McGraw (1995) poczucie osamotnienia to brak poczucia bliskości i międzyludzkiej intymności.
· K. Kmiecik - Baran (1988, za: A. Januszewski) trzy elementy: - jest ono odczuciem subiektywnym i nie jest tożsame z izolacją społeczną - jest rezultatem braku pożądanych relacji społecznych- jest źródłem przykrych stanów emocjonalnych, które mogą prowadzić do zaburzeń zachowania i funkcjonowania.
· K. Kaczmarek – osamotnienie to doświadczenie braku wzajemności ze strony innych, doświadczenie pustki i oczekiwania, poczucie braku więzi z innymi.
2) Badania:
· Zjawisko osamotnienia wśród młodzieży NIL występuje zdecydowanie częściej niż u młodzieży P.
· Zjawisko osamotnienia wiąże się ze świadomością odczuwania tego stanu przez os. NI.
· Dziewczęta intensywniej i głębiej przeżywają osamotnienie niż chłopcy.
· Przyczyn osamotnienia os NI dopatrują się w sytuacji zewnętrznej, zaś os. P w samym człowieku.
· Os. NIL – potrafią prawidłowo ocenić swoją sytuację i określić tak abstrakcyjne pojęcie, jakim jest osamotnienie
EMPATIA
· Dymond – empatia oznacza przestawienie się wyobraźni na myślenie, odczuwanie i działanie innej osoby,
· Osoba empatyzująca przyjmuje punkt widzenia innej osoby poprzez zrozumienie jej myśli, motywów, planów i sposobów działania (empatia poznawcza)
· Scotland – empatia oznacza reakcję emocjonalną na obserwowane u drugiego człowieka emocje, które osoba odczuwa albo będzie odczuwać (empatia emocjonalna)
· Steward – empatia jest celową identyfikacją z drugą osobą, pomagającą zdobyć wiedzą na temat tej osoby, jak i umożliwiającą zrozumienie drugiego człowieka poprzez wyobrażania zgodne z własnymi doświadczeniami.
· Empatia to także proces podejmowania roli innej osoby.
· Empatia charakteryzuje się poznawczą interpretacją stanu emocjonalnego u osób innych – empatia poznawcza, bądź stanowi reakcję emocjonalną na obserwowane u 2 osoby emocje, które druga osoba przeżywa, albo będzie odczuwać – empatia emocjonalna.
· Eliasz- empatia – syndrom emocjonalno-poznawczy, traktowana jest jako reakcja na sytuację innej osoby, która jest uruchamiana poprzez percepcję sygnałów wskazujących na znaczenie społeczne interakcji.
· Wczuwanie się w psychikę drugiej osoby, świadomość społeczna, sympatia, wgląd, tzn. umiejętność rozumienia samego siebie, czyli intuicję.
...
harpia88