Baraniewicz D, Baraniewicz M. (2005) Możliwości komunikacyjne uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym w: Baran J. Mikrut A., Umiejętności komunikacyjne osób z niepełnosprawnością, Kraków Wyd. Nauk. AP,
Cechy informujące nas o występowaniu braku umiejętności komunikacji. Jeden z nich jest kluczowy dla określenia górnego progu możliwości komunikacyjnych. Cechy te można podzielić na dwie grupy:
a) cechy kardynalne, których występowanie świadczy o NI: obejmują poziom rozwoju nie przekraczający etapu inteligencji sensoryczno-motorycznej oraz komunikację na poziomie przedsymbolicznym
b) cechy dodatkowe, których występowanie może wskazywać na ten poziom upośledzenia: zachowania nietypowe, brak lub ograniczone naśladownictwo, sensoryzmy, głęboka NF, przetrwałe odruchy, duża męczliwość
· kluczową cechą komunikację osób z głęboką NI jest to, że odbywa się na poziomie przedsymbolicznym
Uczniów z głęboką NI ze względu na jakość przejawianych działań poznawczych i komunikacyjnych można podzielić na dwie grupy: uczniów przedintencjonalnych oraz intencjonalnych
1) Komunikacja przedintencjonalna: ma charakter niezamierzony, ale w pełni informuje o stanie nadawcy, Reakcje fizjologiczne niosą ze sobą dychotomiczną informację o komforcie lub jego braku, są one dostępne bez względu na stopień i obejmują:
a) oddech
b) pocenie się
c) rytm serca
d) źrenice
e) zabarwienie skóry
f) tonus mięśni
Reakcje afektywne, w których gama emocji jest większa i bardziej złożona, dają szerszą informację dla odbiorcy, obejmują:
a) mimika twarzy – rozpoznanie emocji bez poznania kontekstu sytuacyjnego jest bardzo trudne lub zupełnie niemożliwe u uczniów z NI
b) kinezjetyka – obejmuje postawę ciała, jego ruchy i gesty, bardzo często zachowania dziwne, nietypowe pełnią funkcję komunikacyjna
c) proksemika – zajmująca się przestrzenną odległością między ludźmi, którzy wchodzą ze sobą w interakcje oraz ich stosunkiem do siebie, często sfera intymna w kontaktach z osobą z NI jest nieświadomie przekraczana, co rodzi dyskomfort u ucznia
d) parajęzyk – głosowe, lecz niewerbalne sposoby porozumiewania się, czyli takie cechy głosu jak: natężenie i wysokość, tempo, błędy, płynność mówienia, intonacja, dźwięki niejęzykowe- śmiech, pisk, mlaskanie, krzyk
e) kod temoralny- oznacza czas trwania poszczególnych aktów behawioralnych
2) Komunikacja intencjonalna dostępna osobom z głęboką wieloraką N może mieć postać
- komunikacji poprzez sygnały zapowiadające
- komunikacji poprzez fizyczne naprowadzanie
- komunikacji poprzez gest i mowę
- komunikacji poprzez mowę
Sygnały zapowiadające wywodzą się wprost z teorii uczenia opartej na warunkowaniu klasycznym. W przypadku tego typu uczenia się bodziec nosi nazwę bodźca warunkowego, a reakcja – reakcji bezwarunkowej. Warunkowanie następuje w sytuacji, gdy jakiś inny bodziec, który wcześniej nie wywoływał reakcji bezwarunkowej, taką zdolność nabywa. Sygnały zapowiadające mają na celu:
· ustrukturyzowanie otoczenia ucznia pod względem rodzaju i następstwa zadarzeń – komunikacja do ucznia
· umożliwienie nadania komunikatu na poziomie nieintencjonalnym, z szansą na wypracowanie tej intencjonalności poprzez konsekwentne respektowanie sygnałów wysyłanych przez ucznia – komunikacja od ucznia
Bodźce kierowane do ucznia powinny mieć wyraźne walory sensoryczne. Mogą to być bodźce dotykowe, słuchowe, wzrokowe, smakowe, węchowe lub stanowiące komplikację kilku powyższych
Aby je dobrze dobrać należy dokonać rozeznania co do możliwości percepcyjnych ucznia.
Najistotniejszą rolę sygnały zapowiadające pełnią w przypadku ucznów nadaktywnych, agresywnych i autoagresywnych
Komunikacja poprzez fizyczne naprowadzanie – należy:
· pozwalać na „manipulację” własną osobą, tak aby uczeń miał szanse wykorzystać nas jako narzędzie do osiągnięcia celu
· obserwować samodzielną, spontaniczną aktywność ucznia, zwrócić uwagę do czego dąży lub jakiego rodzaju problemy rozwiązuje czy stara się rozwiązać, zaproponować pomoc i sposoby rozwiązania
Komunikacji poprzez mowę – jest najbardziej znana, ale jednocześnie najtrudniejsza do osiągnięcia. Dwie podstawowe czynności związane z komunikacją to mówienie i słuchanie. Kluczem do bycia aktywnym odbiorcą komunikatu jest jego zrozumienie. Sposobem na wykorzystanie tej umiejętności jest nauka pojęć mogących przyczynić się do zwiększenia orientacji najbliższym otoczeniu.
U uczniów z głęboką NI występują śladowe możliwości nadawania mowy w postaci sylabizowania, warto je wykorzystać, konsekwentne stosowanie i respektowanie może pełnić bardzo ważną rolę w procesie upominania się i realizowania własnych potrzeb, część wypowiadanych sylab w sposób jednoznaczny kojarzy się określonymi osobami, przedmiotami lub czynnościami, najczęściej zdolność sylabilizowania jest zwężona do kilku sylab, a uczeń z głęboką NI wypowiada je w jednym ciągu, nie dokonując łączenia różnych sylab, aby zwiększyć ich rolę w procesie komunikacji, można taką umiejętność próbować kształtować
Cechy, które powodują, że ocena możliwości komunikacyjnych osób z głęboką NI, zwłaszcza tych wykraczających poza poziom intencjonalny, jest utrudniona, a często zaniżona, nieadekwatne do potencjałuto:
- znaczne trudności motoryczne
- przetrwałe odruchy
- zaburzenia percepcyjne
- zaburzenia uwagi
- zaburzenia emocjonalne
Jeżeli mimo intuicji nauczyciela oraz zastosowanych strategii i prób wskazujących an występowanie działań intencjonalnych nie obserwuje się komunikacji intencjonalnej , przyczyną może być:
a) brak rozumienia
b) brak motywacji
W zależności od rodzaju przyczyny należy:
* stawiać ucznia w sytuacji wyboru i wybór konsekwentnie respektować
* dostosować wybór do możliwości ucznia
* ---||---- do zainteresowań ucznia
Sytuacja wyboru i umiejętności jego dokonania realizuje się, gdy uczeń:
- dokonuje wyborów bez możliwości popełniania błędów
- odpowiada na pytanie „co chcesz”
- dokonuje wyborów
- kojarzy nazwę z osobą, przedmiotem, aktywnością
Umiejętność dialogu, jego jakość i strukturę pracy z uczniem można kształtować poprzez:
· natychmiastowe naśladownictwo
· interakcje symetryczne „Ty – Ja”
· odzwierciedlanie zachowań dz w innej modalności
· wprowadzanie modyfikacji z repertuaru ucznia
· zabawy typu „bierz – daj”
Rodzaje dialogu:
a) ruchowy – oparty na wymianie ruchowej wywołującej określony efekt
b) muzyczny (słuchowy) – oparty na wydobywanych naprzemiennie dźwiękach
c) werbalny – oparty na przemiennej wokalizacji
harpia88