Wykład 6

POSTACIE LEKÓW ROŚLINNYCH

SYROPY, ELIKSIRY, MIODY

FITOPREPARATY = leki naturalne

§         mieszanki ziołowe lub pojedyncze surowce do sporządzania odwarów, naparów i maceracji,

§         izolowane i standaryzowane ekstrakty związków czynnych do sporządzania granulatów, tabletek, kapsułek i płynnych postaci leku

SUROWIEC ROŚLINNY

§         powinien spełniać określone normami lub farmakopeą wymagania w zakresie składu jakościowego i ilościowego substancji czynnych oraz zawartości metali ciężkich, pozostałości pestycydów i zanieczyszczeń mikrobiologicznych

§         suszenie – podstawowy proces stabilizacji surowców roślinnych (zahamowanie procesów enzymatycznych, zahamowanie wzrostu części mikroogranizmów)

Surowce roślinne – przechowywanie

§         warunki przechowywania powinny uwzględniać chemiczny charakter występujących w surowcu substancji czynnych

§         substancje czynne mogą ulegać procesom hydrolizy, utleniania, polimeryzacji lub racemizacji

§         należy chronić je przed wchłanianiem wilgoci, tlenu z powietrza i niekiedy destruktywnym działaniem światła

o       zwiększona wilgotność – większe skażenie mikrobiologiczne

o       surowce olejkowe – nie rozdrobnione, w szczelnym opakowaniu, w niskiej temp., chronione przed nasłonecznieniem

Preparaty z roślin świeżych:

§         soki

o       soki stabilizowane

§         alkoholaty

Preparaty z roślin suchych:

§         zioła

§         maceraty, odwary, napary

§         nalewki

§         wyciągi

§         wody aromatyczne

§         oleje tłuste

SOKI (Succi)

§         otrzymywane ze świeżych roślin leczniczych (części nadziemne, owoce, części podziemne – cebule, kłącza, korzenie) przez wyciśnięcie w prasie ich soku komórkowego

§         gotowe soki mogą być :

o       przerabiane dalej np. na syropy

o       suszone rozpyłowo – otrzymując proszki
(corrigens smaku, i barwy wielu postaci leku)

Otrzymywanie soków

§         mycie

§         rozdrobnienie surowca
(dokładniejsze oddzielenie soku od tkanki roślinnej)

§         wyciśnięcie w prasie hydraulicznej
(sok jest mętny – związki wielkocząsteczkowe o charakterze koloidów: białka, pektyny)

§         sączenie lub odwirowanie
(usunięcie zanieczyszczeń mechanicznych)

§         klarowanie 
(pozbycie się substancji balastowych)

Klarowanie

§         na zimno

o       soki termolabilne po wyciśnięciu pozostawia się na pewien czas w chłodnym miejscu

o       po sedymentacji produkt ponownie się sączy

§         w podwyższonej temperaturze

o       soki odporne na ogrzewanie ogrzewa się krótkotrwałe do temp. 80ºC

o       skoagulowane białko, strącony błonnik, chlorofil i garbniki oddziela się przez sączenie

o       w procesie tym następuje częściowe unieczynnienie enzymów

§         ultrafiltracja

§         odwrócona osmoza

Soki stabilizowane (Succi stabilisatae)

§         otrzymywane ze świeżych surowców roślinnych, po wstępnym unieczynnieniu enzymów przez macerację odpowiednią mieszaniną rozpuszczalników (alkohol etylowy)

Otrzymywanie soków stabilizowanych

1.      oczyszczenie i rozdrobnienie surowca

2.      wstępne unieczynnienie enzymów
(pary alkoholu etylowego 96% w autoklawach pod ciśnieniem 200 kPa przez 2-4h)

3.      maceracja surowca
*rozpuszczalnik – alkoholowy płyn wyciągowy (uzyskany po stabilizacji), etanol 96% i woda – w proporcjach takich, aby w gotowym produkcie zawartośc alkoholu wynosiła 25-30%
*czas maceracji – uzależniony od rodzaju surowca

4.      zbieranie płynu wyciągowego, prasowanie surowca

5.      proces odbalastowania (sedymentacja makrocząstek) podczas leżakowania w zbiornikach

Stabilizacja soków

·         1 cz. Alkoholu etylowego na 3 cz. wyciśniętego soku

o       w przypadku surowców w których działanie enzymów jest powolne

·         przez dodatek odpowiednich substancji chemicznych

o       sok z aronii – kwas winowy

o       sok z czosnku – kwas fumarowy

Przykłady soków:

·         sok z korzenia łopianu (Bardanae succus)

o       odtruwający, w zaburzeniach przemiany materii

·         sok z liści brzozy (Betulae succus)

o       pobudza przesączanie w kłębuszkach nerkowych

·         sok z liści jeżówki purpurowej (Echinaceae succus)

o       immunostymulujące

·         sok z kwiatów i liści podbiału (Farfarae succus)

o       wykrztuśny, w przewlekłych nieżytach dr oddechowych

·         sok z ziela krwawnika (Millefolli succus)

o       nieżyty i stany zapalne przeowdu pokarmowego z krwawieniami

·         sok z  ziela babki lancetowatej (Plantagini succus)

o       wykrztuśnie i rozkurczowo na mięśnie gładkie górnych dróg oddechowych

·         sok z korzenia mniszka (Taraxaci succus)

o       pobudza czynność wątroby i wydzielanie soku żołądkowego

·         sok z  ziela dziurawca (Hyperici succus)

o       w osłabieniu czynności wątroby

·         sok z  ziela pokrzywy (Urticae succus)

o       odtruwająco, remineralizująco, w zaburzeniach przemiany materii, w początkowym okresie cukrzycy

ALKOHOLATURY (Alcoholaturae)

§         preparaty otrzymywane przez wytrawianie świeżych surowców zielarskich etanolem (o stężeniu 80 – 95º)

§         rozdrobniony surowiec poddaje się maceracji (12h) przy użyciu alkoholu etylowego w ilości odpowiadającej 80 – 120% masy materiału wyjściowego

§         obecnie otrzymuje się wyłącznie alkoholatury stabilizowane
*Intracta (większa trwałość ze względu na inaktywację enzymów)

Stablizacja surowca

Stabilizację surowca przeprowadza się parami wrzącego etanolu – denaturacja części białkowej hydrolaz, oksydaz, peroksydaz i innych enzymów występujących w żywych komórkach

Otrzymywanie intraktów

1.      oczyszczenie i rozdrobnienie surowca

2.      proces stablizacji
*pary alkoholu etylowego 95º w autoklawach przez 3-5 min. (ciśnienie 100-200 kPa)

3.      maceracja surowca
*rozpuszczalnik – alkoholowy płyn wyciągowy (uzyskany po stabilizacji), uzupełniony etanolem w ilości umożliwiającej zachowanie proporcji do surowca 1:1
*czas maceracji - 12h

4.      zbieranie płynu wyciągowego, prasowanie surowca

5.      proces odbalastowania (sedymentacja makrocząstek) podczas leżakowania i sączenie

Przykłady intraktów

v     z kwiatostanu głogu (Crataegi intractum)

Ø      w przewlekłej niewydolności serca

v     z ziela melisy (Melissae intractum)

Ø      uspokajająco w stanach pobudzenia nerwowego

v     z niedojrzałych nasion kasztanowca (Hippocastani intractum)

Ø      uszczelniająco na ściany naczyń krwionośnych, w owrzodzeniach żylaków i guzkach krwawniczych

v     z korzeni kozłka (Valerianae intractum)

Ø      o działaniu uspokajającym, w stanach ogólnego pobudzenia nerwowego

v     z ziela dziurawca (Hyperici intractum)

Ø      w chorobach wątroby i dróg żółciowych.

ZIOŁA (Species)

§         postać leku złożona z jednego lub kilku wysuszonych surowców roślinnych o określonym działaniu, przeznaczona do stosowania w celach leczniczych, po ich wytrawianiu lub innym przygotowaniu

§         zioła należy sporządzać z surowców roślinnych odpowiadającyh wymaganiom farmakopealnym

§         wygląd, zapach, barwa mieszanek ziołowych powinny być charakterystyczne dla surowców wchodzących w ich skład i nie mogą wykazywać obcego zapachu

§         do zaparzania, kąpieli, płukania, do okładów

Zastosowanie ziółek

                            Zioła niedozowane

                            Zioła dozowane – fix

§         wymagane przygotowanie przez pacjenta (napary, odwary)

§         stosowane wewnętrznie

§         jako ciepłe okłady zmiękczające (Cataplasma) i rozgrzewające (np. z nasion gorczycy Sinapismata)

§         do płukania lub kąpieli

§         dawniej stosowano ziółka p/astmatyczne Species antiasthmaticae w postaci papierosów do palenia – znoszące napady duszności lub zapobiegające jej powstawaniu (liść bielunia, szałwi, pokrzyku, ziele lobelii, azotan potasowy)

Przykłady ziółek

§         Species ad gargarisma – zioła do płukania gardła

§         Species antibechicae – zioła p/kaszlowe

§         Species antidiarrhoicae – zioła p/biegunkowe

§         Species antipyreticae – zioła p/gorączkowe

§         Species antirheumaticae – zioła p/reumatyczne

§         Species cholagogae – zioła żółciopędne

§         Species digestivae – zioła poprawiające trawienie

§         Species diureticae – zioła moczopędne

§         Species expectorantes – zioła wykrztuśne

§         Species laxantes – zioła przeczyszczające

§         Species metabolicae – zioła metaboliczne

§         Species reductens – ziołado zmniejszania nadwagi

§         Species stomachicae – zioła wzmagające trawienie

§      &...