1. Klasyfikacja i podział środków dydaktycznych Spośród wielu klasyfikacji środków kształcenia najpowszechniejszymi są te, które za główne kryterium podziału przyjmują rodzaje eksponowanych bodźców, a mianowicie bodźce wzrokowe, słuchowe i wzrokowo słuchowe. Środki dydaktyczne dzieli się na: - wzrokowe, do których należy zaliczyć przedmioty oryginalne i ich zastępniki (mapy, wykresy, modele itp.); - słuchowe, jak na przykład radio, magnetofon itp. - wzrokowo-słuchowe, oddziaływujące na oba zmysły (film dźwiękowy, telewizja kasety video itp. // Stosunkowo dobrze znany jest także podział oparty na swoiście rozumianej zasadzie "od prostego i konkretnego do złożonego i abstrakcyjnego", według którego wyróżnia się takie środki dydaktyczne, jak: - przedmioty oryginalne eksponowane w warunkach naturalnych; - przedmioty oryginalne umieszczone w warunkach sztucznych; - modelowe zastępniki przedmiotów oryginalnych; - symbole; - podręczniki programowane i maszyny dydaktyczne. // Istnieje także podział środków nauczania traktujący jako kryterium stopień ich złożoności. Zgodnie z tym podziałem rozróżnia się: - środki proste, do których należą m.in. naturalne okazy występujące w środowisku naturalnym, okazy eksponowane w warunkach sztucznych, okazy spreparowane, modele, obrazy, mapy, wykresy itd. - środki złożone, którymi są różnorodne urządzenia mechaniczne, elektryczne i elektroniczne (projektory filmowe, foliogramy, odbiorniki telewizyjne komputery itd.) // W klasyfikacji tej rodzaje eksponowanych bodźców zmysłowych zostały podporządkowane kryterium złożoności środków dydaktycznych. W związku z tym zarówno wśród środków prostych jak i złożonych występują środki wzrokowe, słuchowe i wzrokowo-słuchowe, a także nie mieszczące się w ich obrębie podręczniki programowane oraz maszyny dydaktyczne. Klasyfikacja środków dydaktycznych: 1. tablice - do pisania kredą, flanelowe, magnetyczne, perforowane, montażowe i inne; 2. urządzenia do projekcji świetlnej - projektory obrazów statycznych, projektory filmu niemego, ławy optyczne i lampy do projekcji ciemniowej, ekrany, zaciemnienia itp.; a. urządzenia do wzmacniania zapisu i odtwarzania dźwięku - urządzenia do nagłaśniania pomieszczeń dydaktycznych, magnetofony, gramofony, radiole, dyktafony itp.; b. środki audiowizualne-wideofony, projektory filmu dźwiękowego, urządzenia sprzężone dia-filmo-magnetofonowe, telewizja szkolna w obwodzie zamkniętym, magnetowidy itp.; c. maszyny dydaktyczne - urządzenia do utrwalania wiadomości (repetytory, maszyny informacyjno-instruktażowe i inne), urządzenia do szybkiej kontroli postępów uczniów w nauce (egzaminatory), urządzenia treningowe i symulatory, urządzenia wielofunkcyjne itp.; d. urządzenia do reprodukcji tekstów i obrazów - powielacze kliszowe, kserografy, kserokopiarki itp.; e. środki masowego przekazu - radio, telewizja; f. elektroniczne maszyny cyfrowe (EMC) ogólnego użytku, EMC dydaktyczne; g. technikę informacji naukowej - czytniki mikrofilmów, klasyfikatory, kartoteki segregacyjne; h. aparaturę obrazu przestrzennego - rzutniki stereo, projektory filmowe stereo, holografia. // Środki wzrokowe Środki wzrokowe ułatwiając współdziałanie wyróżnionych przez I.P. Pawłowa układów: pierwszego, którego podstawę stanowią sygnały bezpośrednio odzwierciedlające rzeczywistość, oraz drugiego, opartego na sygnałach słownych, spełniają w procesie dydaktycznym niezwykle istotną funkcję. Wskutek racjonalnego powiązania tych układów słowa stają się odpowiednikami doznań bezpośrednich, wzrokowych, słuchowych i innych, zyskując zdolność sygnalizowania rzeczywistości. // Jak zostało wspomniane wcześniej rzeczywistość można ukazywać w procesie dydaktycznym za pomocą okazów naturalnych, a można też wykorzystywać w tym celu modele, mapy i inne środki wzrokowe o charakterze uogólniającym (schematy, diagramy itp.) // Okazy naturalne mogą być z kolei eksponowane bądź w ich naturalnym środowisku, jak np. zwierzęta żyjące na swobodzie, bądź w środowisku sztucznym, np. zwierzęta żyjące w ogrodzie zoologicznym, bądź wreszcie w formie spreparowanej (zwierzęta wypchane). // Wymienione sposoby posługiwania się środkami wzrokowymi mają cały szereg zalet. Jedną z najważniejszych z nich jest to, że umożliwiają one uczniom nabycie wrażeń adekwatnych do rzeczywistości, co wywiera pozytywny wpływ na proces kształtowania pojęć. Nie zawsze jednak nauczyciel dysponuje okazami naturalnymi lub ich preparatami i wtedy na ogół stosuje się tzw. środki zastępcze, a więc modele, mapy, obrazy, schematy, wykresy, diagramy itp. Pozwalają one (np. modele) przedstawić dany obiekt w zmniejszeniu, powiększeniu, przekroju itp., podkreślić (wykresy i schematy) zależności przyczynowo-skutkowe, funkcjonalne i inne, albo też (mapy) ukazać rzeczywistość za pomocą umownych znaków wizualnych. // Środki słuchowe Udział tej grupy środków dydaktycznych w procesach nauczania - uczenia się systematycznie wzrasta. Spowodowane jest to dynamicznym postępem nauki i techniki i związanym z tym rozwojem stereofonii, pozwalającej również na stosowanie w pracy lekcyjnej i pozalekcyjnej z dziećmi i młodzieżą gramofonu, magnetofonu, radia, tzn. środków posiadających oczywiste walory dydaktyczne. // Wymienione środki mogą dostarczyć nauczycielowi nieocenionej pomocy na lekcjach różnych przedmiotów. Na przykład trudno jest sobie wyobrazić przeprowadzenie lekcji języka polskiego na temat początków naszej literatury bez odtworzenia na niej z płyty lub taśmy magnetofonowej hymnu Bogurodzica. Marnotrawieniem cennego czasu nauczyciela i uczniów byłoby nauczanie języków obcych bez pomocy magnetofonów, a nawet specjalnych laboratoriów językowych. // Jeszcze bardziej doniosłą rolę spełniają dydaktyczne środki słuchowe na zajęciach z wychowania muzycznego (sztuki). Stają się one tam jednym z głównych narzędzi kształtowania kultury muzycznej dzieci i młodzieży, w szczególności przyczyniając się do rozbudzania zainteresowań muzyką i śpiewem, do pogłębienia wrażliwości na jej piękno oraz do przyjemnego spędzania czasu wolnego, m.in. przez ukształtowanie umiejętności słuchania wartościowej muzyki i przygotowania się do jej uprawniania. // Środki wzrokowo-słuchowe Dydaktyczne środki wzrokowo-słuchowe oddziałując jednocześnie na dwa analizatory: wzrokowy i słuchowy, oddają szkole znaczne usługi w zakresie kształtowania u uczniów określonych wrażeń wzrokowo-słuchowych. Do środków wzrokowo - słuchowych zaliczamy film dźwiękowy, telewizję i komputerowe programy multimedialne. // W miarę rozwoju techniki i technologii te właśnie środki coraz częściej uzupełniają nauczanie, a niekiedy wręcz wypierają z niego proste środki dydaktyczne, jak modele czy radio. W związku z tym rośnie znaczenie kształcenia multimedialnego, polegającego - najogólniej rzecz ujmując - na wykorzystaniu w oddziaływaniach dydaktycznych racjonalnie i funkcjonalnie dobranych prostych i złożonych (w tym technicznych) środków dydaktycznych. Cechą charakterystyczną tych ostatnich jest to, iż są one dwuelementowe, np. określone urządzenie techniczne (magnetowid) i materiał dydaktyczny (odpowiednio dobrany film). // Różnorodności wykorzystywanych w procesach dydaktycznych środków technicznych, łącznie z tymi najnowocześniejszymi, nie zawsze musi towarzyszyć - niejako automatycznie - poprawa uzyskiwanych efektów nauczania. Efekty takie są bowiem zależne nie tyle od ilości włączonych w proces nauczania środków, co raczej od ich kompleksowego i funkcjonalnego zastosowania w tym procesie. Kryterium rozstrzygającym musi tu być zatem pytanie, czy daną czynność, kontrolę i ocenę stopnia jej opanowania przez uczniów, utrwalenie wiadomości itp., lepiej wykona nauczyciel, czy np. maszyna dydaktyczna. Ponadto trzeba brać pod uwagę, że o ile w nauczaniu konwencjonalnym środki dydaktyczne służą głównie, a niekiedy wręcz wyłącznie, do "ilustrowania" werbalnego przekazu nauczyciela, o tyle w nauczaniu multimedialnym należy wykorzystywać je w celu realizacji różnych zadań dydaktycznych, a więc kształtowania u dzieci i młodzież motywów pobudzających ich do aktywności poznawczej, samodzielnego przyswajania wiadomości, autokontroli i samooceny postępów w nauce, rozwiązywania problemów, posługiwania się zdobytą wiedzą w praktyce itd. // Środki wzrokowo-słuchowe a maszyny dydaktyczne Maszyny dydaktyczne spełniają następujące funkcje: -przekazują informacje, a zarazem wymagają odpowiedzi na zadawane pytania; - zapewniają natychmiastowe sprzężenia zwrotne, bezpośrednio informując ucznia, czy odpowiedział dobrze; - umożliwiają uczniowi pracę indywidualną, tak by tempo przyswajania wiadomości było dostosowane do jego własnych potrzeb i zdolności. // Film także podaje wiadomości, ale nie wymaga od uczącego się żadnych odpowiedzi. W związku z powyższym ten ostatni środek nie ocenia trafności wniosków uczniów. Nie umożliwia ponadto uczenia się w stosownym dla każdego z nich tempie oraz zgodnie z wykazywanymi predyspozycjami. // 2. Definicja i podział mediów Terminem mass media przyjęto określać środki masowej komunikacji, czyli urządzenia przekazujące określone treści (komunikaty) poprzez kontakty pośrednie. Do urządzeń tych należy zaliczyć przede wszystkim radio, film, telewizję i prasę; przekazujące komunikaty za pomocą słów, obrazów i dźwięków. // Biorąc za podstawę etymologię słowa media (łac. pomiędzy) przyjmuje się, iż media - to przedmioty, materiały i urządzenia służące do przekazywania komunikatów pomiędzy nadawcą a odbiorcą poprze słowo, obrazy i dźwięki, umożliwiające jednocześnie wykonywanie określonych czynności intelektualnych i manualnych. // Termin media można też zdefiniować przyjmując za podstawę dwa zasadnicze sposoby przekazywania informacji w procesach dydaktycznych. Komunikowanie może mieć bowiem charakter bezpośredni (nauczyciel mówi, uczniowie słuchają) lub pośredni, czyli odbywać się za pomocą różnorodnych pośredników takich jak książki, czasopisma, filmy, foliogramy, komputery itp. Te właśnie pośredniki niezależnie od tego, czy komunikowanie ma charakter masowy, czy też odbywa się w niewielkich zbiorowościach ludzkich przyjęto nazywać mediami. // Biorąc za podstawę kryterium złożoności i wykorzystania energii elektrycznej do stosowania mediów można dokonać ich podziału na dwie grupy: Media proste - są stosowane bez udziału urządzeń i energii elektrycznej; należą do nich m.in. modele, plansze, tablice, podręczniki drukowane, materiały kserograficzne itp. // Media złożone (techniczne) - tworzą dwa elementy - urządzenia i materiały dydaktyczne np. projektoskopy, magnetofony, nagrania audio i video, magnetowidy, komputery, oprogramowanie itp. W nawiązaniu do tej klasyfikacji można dokonać innego podziału mediów, a mianowicie na: a. drukowane (papierowe), b. elektroniczne (ekranowe). Ze względu na poziom aktywizowania odbiorców można podzielić media na: a. podające - zapewniające przede wszystkim transmisję komunikatów; b. interaktywne - wymuszające możliwie wysoki poziom i wielostronny charakter aktywności uczących. // Funkcje środków dydaktycznych w procesie nauczania - uczenia się Środki dydaktyczne tylko wtedy są pełnowartościowym elementem procesu kształcenia, kiedy są ściśle powiązane z pozostałymi składnikami tego procesu oraz precyzyjnie wyznaczone zostały im zadania jakie powinny spełniać. Ich dobór zależy więc nie tylko od materialnego wyposażenia określonej szkoły w pomoce naukowe, lecz również od założonych celów konkretnej lekcji, od zastosowanych metod dydaktycznych, od wieku uczniów, a ponadto od charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania. // środki dydaktyczne: - służą nie tylko lepszemu poznaniu bezpośredniemu, lecz również pośredniemu; - wymagają od uczniów samodzielnego myślenia i działania, a zwłaszcza stałego posługiwania się już posiadaną wiedzą dla zdobywania nowej wiedzy; - zapewniają uczniom możliwie pełny obraz poznawanych rzeczy, zjawisk, procesów i wydarzeń, co wymaga operowania środkami zróżnicowanymi, naświetlającymi poznawane fakty z różnych punktów widzenia; - w sprzyjających warunkach mogą być przez uczniów samodzielnie wykonane w ramach pracy domowej, w warsztacie szkolnym itp.; samodzielne sporządzanie tego rodzaju środków przez uczniów, właściwie przygotowane i kierowane przez nauczyciela, ma duże walory wychowawcze, a ponadto może stanowić dla szkoły istotne źródło dopływu pomocy naukowych. // środki dydaktyczne pełnią w procesach dydaktycznych następujące funkcje: a. poznawczą; ułatwiają uczniom poznawanie określonych rzeczy, zjawisk i procesów poprzez ich reprezentowanie lub pośredniczenie między tymi rzeczami, zjawiskami i procesami a uczniami. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z tzw. środkami pomocniczymi, w drugim - ze środkami pośredniczącymi; b. wspomagająca myślenie; środki dydaktyczne ułatwiają analizę, syntezę i porównywanie poznawanych rzeczy i zjawisk oraz formułowanie określonych uogólnień, w tym pojęć będących podstawowym składnikiem naszej wiedzy o rzeczywistości; c. uzupełniającą; środki dydaktyczne w wielu sytuacjach zastępują lub uzupełniają czynności nauczyciela np. w postaci zaprogramowanych tekstów, nagrań audio i video itp. // Podziału środków dydaktycznych można dokonać również w oparciu o kryterium celowości procesów dydaktycznych realizowanych z udziałem tych środków, mamy wtedy do czynienia z funkcjami środków: poznawczą, kształcącą i dydaktyczną. // Niezależnie od takiego czy innego podziału pewnym jest, iż środki dydaktyczne są pomocne w zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem, w jego utrwalaniu, w kontroli i ocenie stopnia jego opanowania. Środki dydaktyczne pozwalają także zdobyć kompetencje wyrażające się w umiejętności wykorzystywania zdobytych informacji i umiejętności w działaniu o charakterze stricte praktycznym. // Wymienione funkcje środków dydaktycznych w realizacji konkretnych procesów dydaktycznych bardzo często łączą się i uzupełniają. Dlatego opisanych wyżej podziałów nie należy absolutnie traktować jako rozłączne, tzn. takie, których człony wykluczałyby się wzajemnie, lecz raczej - jako orientacyjne, ukazujące główne w tej materii dominanty. // Środkami dydaktycznymi są zarówno tzw. pomoce naukowe, czyli wykorzystywane przez nauczyciela w celu zwiększenia skuteczności kształcenia - przedmioty, jak i przedmioty stanowiące indywidualne wyposażenia uczniów (podręczniki, zeszyty szkolne, tzw. ćwiczeniówki itp.). Pomoce naukowe służą przede wszystkim realizacji zasady poglądowości w nauczaniu, są narzędziem pracy nauczyciela. Natomiast podręczniki, zeszyty i inne przedmioty należące do indywidualnego wyposażenia uczniów są narzędziami ich pracy. Do środków dydaktycznych zalicza się także obiekty sportowe, działki botaniczne itp., będące terenem wspólnej pracy nauczyciela i uczniów. // Media -- środki i nośniki komunikowania Termin "medium" (liczba mnoga -- media) bywa bardzo różnie rozumiany i interpretowany. Wywodzi się od łacińskiego słowa "medium", oznaczjącego środek, pośrednik. W XIX wieku mianem "medium" określano osoby, które dzięki rzekomo ponadnaturalnym zdolnościom komunikowały się z duchami zmarłych. Dzisiaj słowo "media" najczęściej wskazuje na prasę, radio i telewizję jako na nośniki (środki przekazu) informacji. // podział mediów na trzy zasadnicze kategorie. 1. Środki wyrażania, do których należą wszelkie postacie ludzkiego zachowania słownego i pozasłownego, a więc mowę, mimikę, gesty itd. 2. Środki rejestracji, obejmujące narzędzia przystosowane do utrwalania określonych symbolicznych zachowań ludzkich. Należą tu tak proste narzędzia jak ołówek, karta papieru, a z drugiej tak skomplikowane jak magnetowid. 3. Środki transmisji, obejmujące instrumenty przesyłaniu, a także powielaniu zarejestrowanych symbolicznych zachowań ludzkich. (Mrozowski, 1991: 12--12) // Podstawowe funkcje mediów - mogą być założone lub rzeczywiste. Pierwsze towarzyszą procesowi powstawania komunikatu, drugie - są efektem końcowym i jako takie mają rozstrzygające znaczenie z pozycji odbiorcy.// Media spełniają następujące funkcje w relacji - nadawca i odbiorca komunikatu: informacyjne, wychowawcze, integracji społecznej, rozrywkowe i propagandowe. // Funkcja informacyjna mediów. Medium, które dysponuje największą siłą oddziaływania w zakresie informowania jest telewizja, która przekazuje przetworzoną rzeczywistość za pomocą bodźców wzrokowych i słuchowych. // > Największą zaletą i zarazem siłą telewizji jest możliwość relacjonowania wydarzeń„na żywo”. > Z ogromnej ilości dostępnych informacji media wybierają tylko część. Kładą nacisk na niektóre wydarzenia, uzasadniają je i same ustalają preferowaną kolejność, a także tworzą w umysłach odbiorców połączenia między zdarzeniami i ich przyczynami. > Recepcji telewizyjnych programów informacyjnych towarzyszą przeżycia wynikające z indywidualnej reakcji odbiorcy na poziom emocji zawartych w przekazanej informacji. // 1. Selekcja i dozowanie informacji. Programy informacyjne w telewizji podporządkowane są często zasadzie medialności. W związku z tym, przyjęło się uważać, zarówno u nas jak i na świecie, że wszystko co „dobre” jest niemedialne, za to medialne są: zbrodnie, gwałt i sensacja. Niewyrobiony odbiorca, zmuszony do przyjęcia takiej perspektywy patrzenia na rzeczywistość otrzymuje zamiast informacji horror, żywcem przeniesiony z płócien średniowiecznych mistrzów we współczesną scenerię. 2. Wielokrotność powtórzeń treści. Nadawcy, wzorując się na reklamie, przenoszą tę zasadę do programów informacyjnych. Stosując zabieg wielokrotnych powtórzeń w odniesieniu do treści przykrych i brutalnych, epatują nieszczęściem i tym samym, wzmacniają jednostronnie negatywny ogląd rzeczywistości utrwalony w świadomości odbiorcy. 3. Obiektywna informacja bywa często zastąpiona komentarzem „dorobionym” do faktów - stanowi wówczas element urabiania opinii na określony temat. Tak spreparowana informacja jest niewiarygodna i najczęściej nieweryfikowalna przez odbiorcę, przestaje pełnić swoją funkcję stając się elementem dezinformacji. 4. Odsłonięty tu mechanizm dezinformacji stosowany dla celów komercyjnych, bądź propagandowych funkcjonuje w mass mediach i wykorzystuje się go do sterowania świadomością odbiorców. 5. W kontekście powyższych rozważań, istotnej wagi nabiera postulat formowania u dzieci i młodzieży umiejętności prawidłowego korzystania z informacji. Należy posługiwać się kilkoma źródłami informacji, np. telewizją i gazetą a młody odbiorca powinien uświadamiać sobie różnicę między rzeczywistością obiektywną a przetworzoną. W rozróżnieniu tych dwu jakości pomocne będą następujące pytania : - Czy przedstawiona informacja lub reportaż nie relatywizuje wielu problemów? - Czy program lub film stoi po stronie wartości? - Czy mam problem z nazwaniem rzeczy po imieniu, czy zło jest złem, dobro dobrem? - Czy odbiorca informacji traktowany jest przez autorów programu w sposób podmiotowy, a „serwowana” mu informacja rozjaśnia problem, czy raczej zaciemnia? // Funkcja wychowawcza i integrująca mediów Wychowawczy aspekt mediów wynikać może z zamierzeń edukacyjnych szkoły i nauczycieli, którzy posługują się nowoczesnymi nośnikami w procesie dydaktycznym. Oprócz przydatności programowej i metodycznej materiał udostępniony w tej postaci, powinien pobudzać aktywność uczniów, motywować do twórczości, oddziaływać na sferę emocji. // 1. Takie ujmowanie mediów; jako środka realizacji zamierzeń wychowawczych, pozwala mówić o „wychowaniu do mass mediów”. 2. W przeciwnym wypadku, gdy proces ten przebiega w sposób niekontrolowany, w kontakcie bezpośrednim: odbiorca – media, bez czynnika pośredniczącego, jakim jest nauczyciel lub dorosła osoba z otoczenia ucznia, mówimy o „wychowaniu przez media”. Funkcja rozrywkowa mediów 1. Media, w ramach zaspakajnia wielu ważnych potrzeb człowieka, dostarczają okazji do zabawy i rozrywki, sprzyjając rozładowaniu stresów i uwalniając odbiorcę od napięć nerwowych spowodowanych przeciążeniem pracą i nadmiarem obowiązków. 2. Czynią to w stopniu więcej niż podstawowym, gdyż rozrywka jest prezentowana szeroko w programach telewizyjnych, filmowych i muzycznych. 3. Powinna to być rozrywka ukierunkowana nie tylko na zabawianie widza. Programy rozrywkowe powinny przekonywać odbiorcę, że zabawa nie jest celem życia i nie może przesłaniać pracy i obowiązków. 4. Rozrywka nie powinna być bezmyślną zabawą, gdyż przypisuje się jej funkcje nie tylko kompensacyjne, ale i te wynikające z wychowania młodego pokolenia. 5. Rozrywka w mediach powinna wskazywać na: - inne oprócz zabawiania możliwości i formy relaksu; - przygotowywać do organizowania sobie rekreacji; - wychowywać do zabawy. 6. Zabawa jako niezbędny element dorastania wpływa na rozwój i kształtuje osobowość człowieka, stąd potrzeba dostarczania młodzieży nie tylko lekkostrawnej „papki”. 7. W programach o charakterze rozrywkowym, przeznaczonych dla młodego odbiorcy, treści poświęcone zabawie i rozrywce powinny zaszczepić młodym optymizm i zaufanie do ludzi. Upowszechnianie kultury za pośrednictwem mediów 1. Kulturotwórcza misja mediów powinna najpełniej być realizowana w telewizji ze względu na specyfikę tego medium i zadania nałożone na nią przez ustawę o radiofonii i telewizji. 2. Misyjność nadawcy publicznego w tym zakresie polega na: - upowszechnianiu treści dotyczących aktualnych wydarzeń w dziedzinie kultury; - uwrażliwieniu na odbiór dzieł sztuki; - realizowaniu programów w celu przybliżenia młodemu pokoleniu spuścizny kultury europejskiej i narodowej; - popularyzowaniu postaw uczestnictwa w życiu kulturalnym 3. Domeną telewizji powinny być programy realizowane przy pomocy takich środków wyrazu, jak słowo mówione i drukowane, muzyka i obraz ruchomy oraz sekwencja tych środków. Oddziałują one w sposób, który w najwyższym stopniu potrafi zafascynować odbiorcę „oswojonego” z dziedzictwem kultury, o wyrafinowanych gustach, świadomego własnych potrzeb estetycznych. 4. Od dłuższego czasu obserwujemy zjawisko zanikania w mediach kultury tzw. wysokiej, zarezerwowanej dla wąskiego grona osób, na rzecz masowego upowszechniania treści kulturalnych. Misja edukacyjna związana z upowszechnianiem „kultury wysokiej” w mediach podlega licznym ograniczeniom, jak: - komercjalizacja telewizji - niski poziom wykształcenia adresatów kultury - organizacja czasu antenowego, czyli tzw. ramówki - tzw. niska oglądalność programów elitarnych - ograniczenia natury technicznej - niskim stopniem zamożności społeczeństwa ...
cristopolos