I Wojna Światowa – państwa Ameryki brały w niej niewielki udział (jedynie USA i Kanada). USA wzmacnia się i zaczyna wywierać wpływ na całą Amerykę, przyjęcie doktryny panamerykanizmu – przeciwstawiania się wpływom państw europejskich na kontynencie amerykańskim („Ameryka dla Amerykanów”).
Panamerykanizm to idea i ruch polityczny postulujące zbliżenie i współpracę państw amerykańskich; zainicjowany w pierwszej połowie XIXw. w Ameryce Łacińskiej, odrodził się w końcu XIX wieku w USA; w XX wieku modyfikował cele i formy działania (polityka dobrego sąsiedztwa, Sojusz dla Postępu); od 1948 realizowany przez OPA.
Walki o niepodległość w krajach amerykańskich po 1810 roku wzbudziły poczucie jedności, szczególnie w Ameryce Południowej pod przywództwem Simona Bolivara i Jose de San Martin. W początkowym etapie inspirowano się wolną o niepodległość w Stanach Zjednoczonych. Tam, Henry Clay i Thomas Jefferson zdefiniowali idee panamerykanizmu na początku XIX wieku. Wkrótce potem, wraz z Doktryną Monroe’a, USA zadeklarowały nową politykę kładącą nacisk na eliminację europejskich wpływów z polityki krajów amerykańskich.
W XIX wieku, nacjonalizm południowoamerykański wzrósł na sile. Wenezuela i Ekwador w 1830 roku oderwały się od Wielkiej Kolumbii, w latach 1865-70 doszło do wojny między Paragwajem, a koalicją Brazylli, Urugwaju i Argentyny; pomiędzy Chile a Boliwią i Peru doszło do Wojny o Pacyfik.
W tym samym czasie zaczęto jednak organizować konferencje poświęcone panamerykanizmowi. Głównym ich celem było zorganizowanie wspólnej polityki obronnej. W 1890-91 zorganizowano pierwszą „nowoczesną” konferencję w Waszyngtonie, na którą stawili się przedstawiciele wszystkich państw, z wyjątkiem Republiki Dominikany. Przyjęto traktat o arbitrażu w przypadku konfliktów między państwami amerykańskimi oraz umowę celną. Konferencja położyła fundamenty pod założenie Organizacji Państw Amerykańskich (OPA) w 1910 roku.
II Wojna Światowa – większość państw Ameryki Łacińskiej zachowało neutralność – USA zaangażowało się dopiero po Pearl Harbour w 1941 roku, wchodząc w konflikt z państwami Osi. A że byli liderami na całym kontynencie, to inne kraje Ameryki też przystąpiły do wojny przeciwko Osi.
USA i Kanada, Brazylia i Meksyk zaangażowały się zbrojnie. Wówczas w Brazylii rządził Genturio Vargas, sympatyk faszyzmu i przeciwnik komunizmu i miał ochotę poprzeć Oś, ale naciski USA sprawiły, że poparł Aliantów. Powołał Brazylijski Korpus Ekspedycyjny, który walczył we Włoszech.
Meksyk: od 1923 roku rządziła partia Rewolucyjno-Instytucjonalna (PRI, rządy do 2000). Zaprowadziła stabilność w Meksyku po wojnach domowych, ale stała się monopolistą na władzę. Kształtowała politykę Meksyku w okresie II WŚ. Początkowo sympatyzowali z Osią (gospodarka była związana z państwami Osi), ale pod wpływem USA Meksyk w końcu poparł Aliantów, ¼ mln żołnierzy w mundurach amerykańskich walczyło na frontach II WŚ.
KUBA
Wyspa Kuba została odkryta przez Krzysztofa Kolumba podczas jego pierwszej wyprawy. 28 października 1492 Kolumb wylądował na wyspie nadając jej nazwę Juana (na cześć ówczesnego księcia Asturii – Jana). W 1511 Diego Velázquez de Cuéllar otrzymał zadanie podbicia Kuby, czego dokonał w krótkim czasie, łamiąc opór tubylców. W następnych latach Velázquez założył kilka kubańskich miast. W1521 Kuba została włączona do wicekrólestwa Nowej Hiszpanii. Kolonizacja w ciągu 50 lat doprowadziła do całkowitej zagłady miejscowej ludności (1560). Ponieważ na wyspie powstawało coraz więcej plantacji trzciny cukrowej i brakowało rąk do pracy, zaczęto sprowadzać niewolników z Afryki. Dalszy rozwój wyspy w XVII i XVIII wieku spowodował powstanie tam centrum handlu niewolnikami, a także nowych upraw plantacyjnych tytoniu i kawy. W 1762 Kuba została zdobyta przez Anglię, która po roku oddała ją Hiszpanii za Florydę. Zakaz importu niewolników wprowadzono w 1865, jednak samo niewolnictwo zniesiono dopiero w 1880.
Kuba od zawsze była w centrum zainteresowania USA. Amerykanie w 1898 zajmują wyspę, która staje się ich protektoratem (do 1956). W 1902 roku Kuba ogłasza niepodległość pod kontrolą USA. Obecność Amerykanów związana była z bazami militarnymi (do dziś istnieje baza w Guantanamo, na które Amerykanie wykupili dzierżawę).
Kuba była dla Amerykanów dogodnym miejscem dla interesów oraz turystyki. Rozkwitała mafia, był tam Al. Capone (kasyna, przemyt).
1940 – prezydentem zostaje proamerykański Fulgencio Batista (rządził do 1944). Konstytucja nie dopuszczała II kadencji, więc udał się na dobrowolną emigrację na Florydę, powrócił w 1952 roku – kolejne wybory, w których miał startować, ale je przegrał i w poparciu Amerykanów dokonał zamachu stanu i został dyktatorem. Zaczyna rozwijać się opozycja, pojawia się na scenie Fidel Castro. Castro (pochodził z dobrej i bogatej rodziny, ukończył prawo na uniwersytecie w Hawanie, był wspólnikiem w kancelarii prawnej, poświęcił się obronie biedoty) zaskarżył w sądzie Batistę, próbując walczyć z dyktaturą pokojowymi środkami (bezskutecznie).
26 lipca 1953 przeprowadził atak na koszary w Moncade w prowincji Oriente. Akcja nie powiodła się, wielu zginęło, Castro i jego brat Raul zostali aresztowani, Castro dostał 15 lat więzienia, ale w 1955 ogłoszono amnestię i został wypuszczony. Próbował działać jako prawnik, wyjechał do Meksyku, by organizować partyzantkę, gdzie poznał Ernesto Guevarę „Che”, argentyńskiego lekarza. Tam założył Ruch 26 Lipca, zebrał oddział ok. 80 osób. Na jachcie przerzuceni zostali do prowincji Oriente, gdzie 2 grudnia 1956 roku nastąpił desant. Od tego dnia mówi się o Rewolucji Kubańskiej, do roku 1959. Pierwszy atak – niepowodzenie, przeżyło tylko 12 partyzantów. Wycofali się w góry, ale zaczęła do nich dołączać miejscowa biedota. Stworzono oddział 800 ludzi, których przekonywano reformą rolną, równouprawnieniem itd. Batista zaczyna odnosić porażki. Z Kuby zaczynają uciekać rezydenci amerykańskiej mafii. W 1958 roku Nikita Chruszczow przysyła w ramach pomocy statki z bronią i posiłkami. Jesienią 1958 roku dochodzi do ofensywy partyzantów. Batista traci poparcie w oczach Amerykanów, którzy zaczynają myśleć o układaniu się z Castro.
I stycznia 1959 – Batista ucieka z Kuby, wojska rewolucyjne Che Guevary zajmują Hawanę. Rządy przejmuje Fidel Castro, który zostaje premierem rządu. 7 stycznia 1959 USA jako pierwszy kraj uznaje nowy rząd na Kubie. Na początku mieli nawet poparcie kościoła.
Stosunki Kuba – USA zaczynają się psuć. Większość kapitału, infrastruktury turystycznej byłą amerykańska, banki, firmy. Castro ogłosił nacjonalizację. Zaczyna przeprowadzać reformę rolną, odbiera ziemię obszarnikom, by poprawić sytuację biedoty. W 1961 rząd rozpoczął kampanię alfabetyzacji kraju.
Kuba zacieśnia stosunki z ZSRR i Chruszczowem. Otrzymuje pomoc od krajów socjalistycznych, gospodarczą i wojskową. Castro z czasem staje się komunistą.
Ameryka wprowadza blokadę gospodarczą Kuby, która twa do dziś.
W 1962 Ruch 26 Lipca przeradza się w Komunistyczną Partię Kuby. Pojawia się terror komunistyczny, zwalczanie wszelkiej opozycji, która emigruję (często na Florydę). Kuba – komunistyczny przyczółek u wybrzeży USA. Rozpoczyna się konflikt, najpierw polityczny, później militarny. Blokada gospodarcza, izolacja Kuby na arenie międzynarodowej.
1960 Eisenhower poleca CIA opracowanie planu tajnej operacji na Kubie. Mieli wyszkolić emigrantów kubańskich i przerzucić ich na Kubę; akcję tę przeprowadził już Kennedy – desant 11 marca 1961 w Zatoce Świń, około 1000 ochotników. Kubańczycy w 3 dni poradzili sobie z tą akcją, porażka USA na arenie międzynarodowej. Castro oskarżył opozycję o wspieranie akcji i około 100 000 ludzi trafiło do więzień.
Castro uległ namowom Chruszczowa, aby zgodził się na utworzenie na wyspie baz wojskowych ZSRR, Castro prosi w Moskwie Chruszczowa o pomoc po akcji Amerykanów. Statkami z ZSRR przybywa broń, spece, wyrzutnie rakiet i broń atomowa. Zaczyna się montowanie wyrzutni rakiet balistycznych (odpowiedź na bazy amerykańskie w Turcji). To w dniach 15-28 października 1962 wywołało Kryzys Kubański. Niewiele brakło do wojny atomowej, Kennedy zagrożony atakiem nuklearnym z Kuby zarządził blokadę morską wyspy (gdzie ZSRR wysyłał transportowce). Floty stanęły naprzeciwko siebie, starcie było bardzo blisko. Konflikt na szczęście został zażegnany, Chruszczow zawrócił statki i zgodził się na demontaż rakiet, jeśli USA zdemontuje instalacje w Turcji.
Od tego czasu stosunki USA-Kuba są wrogie. Kuba otrzymywała wsparcie z bloku wschodniego, miała zaangażować się w propagowanie komunizmu w Ameryce Łacińskiej. Zaczęli docierać do partyzantek w innych krajach, dostarczali broń. To samo robili w Afryce. Ich agenci byli też wysyłani do krajów rządzonych przez reżimy proamerykańskie. Che Guevara brał udział w takich misjach.
Między Castro a Guevarą dochodzi do nieporozumień, Kuba była dla nich dwóch za ciasna, stąd Guevara angażuje się w ruchy partyzanckie w innych krajach Ameryki Łacińskiej. W 1966 organizuje oddziały w Boliwii, już bez wsparcia Kuby i ZSRR, była to jego prywatna inicjatywa. Zostaje wzięty do niewoli i zamordowany.
Kuba rozwija się do czasu napływu dotacji radzieckich. Obecnie panuje tam duża bieda, reżim złagodniał. W 1998 na Kubę pielgrzymkę odbył JPII. Dziś Rosja próbuje odzyskać wpływy na Kubie, ale interesują się nią także Amerykanie. W 2008 Fidel rezygnuje z urzędu przewodniczącego rady państwa, a na jego miejsce wstępuje brat Raul Castro, obecnie 80-letni. Koniec Castro może doprowadzić do powrotu Amerykanów na Kubę.
W 1894 wybuchło trwające z przerwami 30 lat powstanie niepodległościowe. José Martí, kubański bohater narodowy, wylądował na wyspie11 kwietnia 1895 ze zbrojnym oddziałem kubańskich emigrantów. Jego celem było wywołanie antyhiszpańskiego powstania i zdobycie niepodległości. Przeciwstawiał się on również amerykańskim planom aneksji Kuby. Zginął w bitwie z oddziałami hiszpańskimi pod Dos Rios. W 1898 w wyniku wojny morskiej amerykańsko-hiszpańskiej i interwencji USA doszło do zajęcia wyspy. 12 sierpnia 1898 Hiszpania rozpoczęła rokowania o pokój, który zawarto 10 grudnia 1898 w Paryżu. USA objęły Kubę faktycznym protektoratem, nie doprowadzając do jej niepodległości. Protekcja USA wymusiła na Hiszpanii rezygnację ze spłaty długu ciążącego na kolonii. W 1902 proklamowano niepodległą republikę, nadal nadzorowaną przez USA, które miały znaczne wpływy na politykę tego państwa aż do 1956. Polegało to między innymi na wymuszeniu przyjęcia tzw. "poprawki Platta" (pozostającej w mocy do 1934), która zapewniała kontrolę USA nad polityką rządu kubańskiego, a także zapewniała USA prawo do posiadania bazy wojskowej Guantanamo.
W latach 1940–1944 władzę na Kubie sprawował proamerykański prezydent (późniejszy dyktator) - Fulgencio Batista. Wskutek porażki w wyborach w 1952 doprowadza on do zamachu stanu i zostaje dyktatorem. Od 1956 nasiliły się ruchy opozycyjne. Część z nich przekształciła się w ruch partyzancki (tzw. Ruch 26 Lipca) pod kierownictwem Fidela Castro. Walka partyzancka doprowadziła do upadku Batisty i wkroczenia partyzantów do Hawany 1 stycznia 1959. Castro został premierem. Znacjonalizował przemysł, banki i skonfiskował własność amerykańskich firm i obywateli. Doprowadził także do realizacji reformy rolnej, przeprowadzonej bez odszkodowania (na mocy ustaw z 1959 i 1963) za utracone tereny. W 1961 rozpoczęto także kampanię alfabetyzacji, mającą na celu upowszechnienie umiejętności czytania i pisania. Po pewnym czasie Kuba rządzona przez Castro nawiązała sojusz z ZSRR.
17-19 kwietnia 1961 doszło do zorganizowanej przez CIA inwazji uchodźców kubańskich w Zatoce Świń. Okazała się ona całkowitym fiaskiem, a w rezultacie nacjonalizacji i konfliktu Stany Zjednoczone zerwały stosunki dyplomatyczne z Kubą. W 1962 USA wprowadziły embargo handlowe i blokadę morską Kuby i wpisały to państwo na listę krajów popierających terroryzm. W październiku 1962 miał miejsce tzw. kryzys kubański, mający swoje źródło w obecności wojskowej ZSRR na wyspie i realnemu zagrożeniu terytorium USA poprzez zainstalowanie na wyspie radzieckich wyrzutni rakiet z głowicami jądrowymi, który nieomal doprowadził do wybuchu wojny światowej.
W 1961 na Kubie wprowadzono system monopartyjny, jedynym legalnie działającym ugrupowaniem politycznym stała się Komunistyczna Partia Kuby. Od 1959 rozpoczęła działalność opozycja działająca przeciwko rządom Fidela Castro, która w połowie lat 60. nabrała charakteru konspiracji i antykomunistycznej partyzantki. Jej siedzibą stał się masyw górski Escambray, gdzie dochodziło do starć z wojskiem i policją, chcących zlikwidować opór sił opozycyjnych. Opór opozycji został złamany w kilka lat po przejęciu władzy w 1959, w efekcie musiała ona kontynuować działalność na emigracji.
W latach 60. i 70. Kuba była militarnie, gospodarczo i finansowo wspierana przez ZSRR, a w roku 1972 przystąpiła do RWPG. Zdecydowana większość obrotów handlowych, od 80 do 85%, stanowiły transakcje z członkami tej organizacji zrzeszającej kraje bloku wschodniego. Jednocześnie wprowadzano w życie nierealne projekty gospodarcze, od 1968 rozpoczęto program przekształcenia Kuby w światowego potentata w produkcji cukru (w założeniach miało to rozwiązać problemy ekonomiczne i stanowić początek industrializacji), który jednak wraz z innymi niecelowymi inwestycjami pogłębiał stopniowo problemy gospodarcze. Narastający kryzys gospodarczy został spowodowany głównie postępującym upadkiem bloku wschodniego, będącym głównym rynkiem zbytu (87% eksportu), utratą ogromnych dotacji ZSRR w postaci pomocy surowcowej, wojskowej i żywnościowej (do 1980 ZSRR przekazał Kubie świadczenia o wartości ok. 100 miliardów dolarów), "burzą stulecia" (szacuje się, że straty nią spowodowane wyniosły ok. 1 mld dolarów) oraz nasileniem amerykańskiej blokady wyspy, spadkiem cen cukru i niklu (dwa główne towary eksportowe Kuby) na światowych rynkach, oraz spadającym poziomem i niskim zróżnicowaniem produkcji krajowej. Czynniki te doprowadziły w rezultacie do upadku nieefektywnej gospodarki planowej w 1991, szybkiego wzrostu bezrobocia (z 8% do 36,5%), i praktycznie zahamowania wzrostu gospodarczego na Kubie.
W 1974 Kuba została członkiem ruchu państw niezaangażowanych. W 1976...
ishtarska