Prewencja i rehabilitacja nr 3 2005.pdf

ISSN 1731-8971

PREWENCJA

i REHABILITACJA

kwartalnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

nr 3 ( 9 )

2005

PREWENCJA

i REHABILITACJA

Spis treści

1 Epidemiologia urazów kręgosłupa

— Jerzy E. Kiwerski

4 Zasady wystawiania zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy

— Hipolit Piętka

12 Jak bezpiecznie użytkować i usuwać azbest

— Beata Snarska

19 Stanowisko Rady Ochrony Pracy w sprawie warunków osób niepełnosprawnych

z dnia 7 lipca 2005 r.

20 W Szczawnie Zdroju…

— Anna Serafińska

22 Wydarzenia, opinie – 2005

— Anna Sójka

Epidemiologia urazów kręgosłupa

Urazy kręgosłupa to poważny problem medyczny i społeczny.

Poniższy tekst – pióra prof. Jerzego E. Kiwerskiego z Akademii

Medycznej w Warszawie – poświęcony jest przyczynom urazów

kręgosłupa w Polsce. Tematem kolejnego artykułu tego autora

będzie rehabilitacja pacjentów po wymienionych urazach.

czyn, czaszki, tułowia. Jednak ich liczba powoli, ale

systematycznie wzrasta, co wiąże się głównie z rozwo-

jem motoryzacji, mechanizacji przemysłu i rolnictwa.

Urazy kręgosłupa stanowią poważny problem

medyczny z uwagi na złożoną budowę kręgosłupa,

a zwłaszcza zawartość w nim elementów nerwowych:

rdzenia kręgowego i korzeni rdzeniowych, które nie-

rzadko ulegają poważnemu uszkodzeniu w trakcie

urazu. Następstwa urazu rdzenia kręgowego są tym

poważniejsze, im wyższy jest poziom jego uszkodzenia

oraz im głębsze są zaburzenia jego funkcji. Wysoko

zlokalizowane uszkodzenie rdzenia powoduje zabu-

rzenie czynności wielu narządów i układów organizmu.

Następstwem takiego urazu są nie tylko zaburzenia

funkcji mięśni szkieletowych, propriocepcji, ale często

również zakłócenia czynności układu oddechowego,

krążenia, pokarmowego, wydzielania wewnętrznego,

przemiany elektrolitowej, białkowej, czynności wydalni-

czych. Leczenie nie może się wówczas ograniczać do

leczenia samego urazu kręgosłupa. Musi być ono wie-

loaspektowe, uwzględniać wyrównanie wymienionych

zaburzeń, zapobiegać rozwojowi i narastaniu nieko-

rzystnych zmian wtórnych będących następstwem tych

zaburzeń oraz długotrwałego ograniczenia aktywności,

roztrenowania, organizmu.

Liczbę uszkodzeń kręgosłupa i rdzenia kręgowe-

go szacuje się na świecie na 25-35 osób na milion,

w skali roku, z czego połowa przypada na urazy

kręgosłupa szyjnego. Uszkodzeniom kręgosłupa

5-6-krotnie częściej ulegają mężczyźni niż kobiety 1 ,

co wiąże się z bardziej aktywnym sposobem ich

życia codziennego i zawodowego oraz większą

skłonnością do podejmowania zadań ryzykownych.

W Polsce brak jest dokładnych danych na ten temat.

Szacunkowo określa się liczbę urazów kręgosłupa

z uszkodzeniem rdzenia na około 800 rocznie,

z pewną tendencją wzrostową.

Dane dotyczące przyczyn urazów kręgosłupa

w Polsce różnią się od danych prezentowanych

przez ośrodki Stanów Zjednoczonych i Europy Za-

chodniej 2 . W statystykach światowych dominującą

przyczyną urazów kręgosłupa są wypadki drogowe 3 ,

stanowiące od 33 do 75% urazów. Kolejne miejsca

zajmują zwykle upadki z wysokości (15-44%) i urazy

sportowe (4-18%). W niektórych regionach świa-

ta znaczący odsetek urazów stanowią postrzały 4

i uszkodzenia rdzenia kręgowego w następstwie zra-

nienia ostrym narzędziem 5 .

lizę przyczyn urazów kręgosłupa leczonych

w Oddziale Leczenia Urazów Kręgosłupa, będącego

w omawianym okresie bazą Kliniki Rehabilitacji Aka-

demii Medycznej w Warszawie działającej w ramach

Centrum Rehabilitacji w Konstancinie. Analizowane

dane dotyczą pacjentów przyjmowanych na leczenie

we wczesnym okresie pourazowym (od kilku godzin

do tygodnia od chwili urazu) z różnych regionów

Polski. Sądzę, że są one reprezentatywne dla kraju

i zbliżone do statystyk krajów Europy Wschodniej 6 .

Najczęstsze przyczyny urazów kręgosłupa w oma-

wianej grupie pacjentów przedstawia tabela 1.

Z uwagi na odrębne kształtowanie się przyczyn ura-

zów w mieście i na wsi w wymienionej tabeli wyróż-

niamy te dwie grupy środowiskowe.

2 W. Kuhn, G.A. Zach, Ph. Kohlin, Comparison of spinal cord

injuries in females and males. Jak wyżej; G.M. Bedbrook, Lifetime

care of the paraplegic patient . Churchill Livingstone, Edinburgh,

New York 1985; P.K. Murrey, M.F. Kusior, Epidemiology of non trau-

matic and traumatic spinal cord injury . Arech. Phys. Med. Rehabil.

1984, nr 65, s. 635.

3 J.R. Brault, J.B. Wheller, G.P. Soegmund, E.J. Brault, Clini-

cal response of human subject to reor-end automobile collision.

Arech. Phys. Med. Rehabil. 1998, nr 79, s. 72; M. Richter, Ł. Otte

Pohlemann et al., Whiplash type neck distorsion in restained car di-

wers. Eur. Spine J. 2000, nr 9, s. 109; E. Waltz, Biomechanics and

injury prevention in road traffic. Ther. Umsch. 1997, nr 54, s. 238.

4 R. Heavy, Steroids and gunshot wounds to the spine. Neuro-

surgery 1997, nr 41, s. 576.

5 E. Dincer et al., Traumatic spinal cord injuries in Turkey. Pa-

raplegia 1992, nr 30, s. 641; C. Hart, E. Williams, Epidemiology of

spinal cord injuries. Paraplegia 1994, nr 32, s. 709.

6 A. Soopramanien, Epidemiology of spinal injuries in Roma-

nia. Paraplegia 1994, nr 32, s. 715.

1 W. Kuhn, G.A. Zach, Ph. Kohlin, Comparison of spinal cord

injuries in females and males . Paraplegia 1983, nr 21, s. 154.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

U razy kręgosłupa nie są tak częste jak urazy koń-

W niniejszym artykule pragnę przedstawić ana-

Tabela 1

Przyczyny urazów kręgosłupa w podziale na miasto i wieś

Przyczyna urazu

Miasto Wieś Razem

liczba % liczba % liczba %

Upadki

z wysokości

z wozu konnego

z drzewa

z drabiny

ze schodów

z dachu

do wykopu, rowu

samobójcze

inne

47 1,8 671 25,4 718 13,9

94 3,7 212 8,0 306 5,9

124 4,9 207 7,8 391 6,5

93 3,7 37 1,4 130 2,5

117 4,6 163 6,1 280 5,4

98 3,8 71 2,7 169 3,3

63 2,5 21 0,8 84 1,6

174 6,9 103 3,9 277 5,4

skok do wody

370 14,9 176 6,9 546 10,6

samochodowe

633 25,0 178 6,9 811 15,7

Wypadki

drogowe

motocyklowe

125 4,9 227 8,2 352 6,8

potrącenia

186 7,3 173 6,6 359 6,8

inne

107 4,2 118 4,5 225 4,4

Przygniecenia

141 5,6 176 6,9 317 6,1

Zranienia

30 1,2 23 0,8 53 1,0

Inne przyczyny

127 5,0 83 3,1 210 4,1

Razem

2 529 100,0 2 639 100,0 5 168 100,0

Ogólnie – w omawianej grupie pacjentów – najczęst-

szymi przyczynami urazów kręgosłupa są upadki z wy-

sokości (44,5%) oraz wypadki drogowe (33,7%).

Niemały odsetek przyczyn urazów stanowią też

skoki do wody na głowę (10,6%), będące powodem

urazu kręgosłupa szyjnego. Urazy z tej przyczyny są

zaliczane bądź do grupy urazów sportowych, bądź

(jak w tabeli 1) do grupy upadków z wysokości. Skoki

do wody są niewątpliwie wyrazem aktywności spor-

towej, ale z reguły o charakterze rekreacyjnym, a nie

wyczynowym. Od większości upadków z wysokości

różni je zamierzony akt skoku oraz podłoże, o które

następuje uderzenie ciała. Następstwa omawianych

urazów są szczególnie dramatyczne, i to zarówno

w sensie następstw neurologicznych, jak i społecz-

nych 7 . Około 60% pacjentów po takich urazach wy-

kazywało objawy porażenia czterokończynowego,

najczęściej z zachowaną czynnością jedynie mięśni

odwodzących bark oraz zginaczy łokcia. Tak ciężkie

inwalidztwo dotyczy z reguły młodych osób, w wieku

16-20 lat, rzadziej w trzeciej dekadzie życia. Często

są to chłopcy bezpośrednio po maturze, po zdaniu

egzaminów na studia lub rozpoczynający pracę za-

wodową. W następstwie fanfaronady, czasem wręcz

bezmyślnego działania, stają się inwalidami o bardzo

znacznym stopniu niesprawności, zwykle uniemożli-

wiającym kontynuowanie studiów, czy wymarzonej

pracy zawodowej. Rzutuje to na całe ich życie oraz

życie ich rodzin.

Przyczyny urazów z grupy upadki z wysokości (po-

dane w tabeli 1) są bardzo różne. Najczęstsze z nich

to: q upadki z wozu konnego 8 – zdecydowanie naj-

częstsza przyczyna urazu kręgosłupa na wsi (25,4%)

q upadki z drzew i drabiny (łącznie 12,4% ogółu ura-

zów) – szczególnie częste w okresie zbioru owoców

q upadki z dachów (5,4% ogółu urazów) – naprawy

dachów, zakładanie anteny telewizyjnej q upadki do

wykopu (3,3% ogółu urazów) – następujące najczę-

ściej po nadużyciu alkoholu.

W dużej i wciąż wzrastającej liczbie wypadków

drogowych przeważają wypadki samochodowe 9 ,

które stanowią obecnie najczęstszą przyczynę urazów

kręgosłupa (15,7%). Wciąż wzrastająca liczba pojaz-

dów szybkich, ale często w złym stanie technicznym,

fatalny stan dróg plus brawurowa jazda z fantazją, ale

bez wyobraźni są przyczynami częstych, ciężkich ura-

zów kręgosłupa.

Wypadki motocyklowe są ponad dwukrotnie rza-

dziej przyczyną urazów kręgosłupa (6,8%). Niegdyś

– przed wprowadzeniem nakazu jazdy w kaskach

– wypadki te były przyczyną ciężkich urazów czaszki,

mózgu i wysokiego odsetka zgonów. Obecnie kaski

chronią głowę przed tak ciężkimi urazami, ale prze-

noszą siłę urazu na kręgosłup szyjny 10 . Nie bez zna-

8 J. Kiwerski, Schorzenia i urazy kręgosłupa. PZWL, Warsza-

wa 2001.

9 R. Daffner, I.J. Deeb, A.R. Lupetin, Paterns of high speed

impact injuries in motor vehicle occupants. J. Trauma 1988, nr 24,

s. 498; N. Mc Swain, J.A. Martinez, G. Timberlake, Cervical spine

trauma. Theme Med. Publ., New York 1989.

10 J. Kiwerski, Urazy kręgosłupa spowodowane wypadkami

motocyklowymi. Polski Tygodnik Lekarski 1984, nr 39, s. 1061.

7 S.A. Hill, C. Miller, E.J. Kosnik, Pediatric neck injuries.

J. Neurosurg 1984, nr 60, s. 700; J. Kiwerski, Cervical spine inju-

ries caused by diving into water. Paraplegia 1980, nr 18, s. 101.

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

czenia w urazowości jest moc silników motocyklo-

wych, pozwalająca na rozwijanie prędkości znacznie

przekraczających szybkość pojazdów samochodo-

wych. Stwarza to oczywiście olbrzymie zagrożenie

dla życia motocyklistów.

Nie mniej rzadką przyczyną urazu kręgosłupa są

potrącenia przez pojazdy mechaniczne, którym ulegają

najczęściej osoby w wieku starszym oraz dzieci. Osoby

starsze ulegają potrąceniom zwykle w okresie jesien-

no-zimowym, kiedy to wcześnie zapadający zmrok

i złe warunki pogodowe, skłaniające do „postawienia”

kołnierza i naciągnięcia czapki na uszy, a także korzy-

stanie z parasoli przyczyniają się do tego, że starsze

osoby – o słabym wzroku, słuchu, refleksie – stają się

ofiarami pojazdów mechanicznych. Dzieci natomiast

częściej ulegają potrąceniom w okresie letnim, w cza-

sie wakacji, gdy nadmiar wolnego czasu skłania je do

zabaw w „chowanego”, w berka, nierzadko w pobliżu

dróg, którym to zabawom towarzyszy niekiedy gwał-

towne wtargnięcie dziecka na jezdnię, z tragicznymi dla

niego skutkami.

Trudno nie zauważyć, że potrącenie często doty-

czy pijanej osoby dorosłej, bądź też jest spowodo-

wane przez osobę prowadzącą pojazd pod wpływem

alkoholu.

Poza upadkami z wysokości i wypadkami drogowy-

mi kolejną częstą przyczyną urazu kręgosłupa jest przy-

gniecenie (6,1% ogółu urazów). Przygniecenie często

następuje w czasie rozbiórki lub budowy domu, ciężkim

przedmiotem w czasie wykonywania pracy zawodowej,

niekiedy – odłamanym, spadającym z wysokości kona-

rem lub łamiącym się w czasie burzy drzewem.

uwzględnienie środowiska w jakim dochodzi do

wypadku (miasto, wieś) jest uzasadnione.

Ogólnie upadki z wysokości są przyczyną aż

56,1% urazów kręgosłupa na wsi, podczas gdy

w mieście – 31,9%. Upadki z wozu konnego zdarzają

się rzadko w mieście (1,8%), natomiast na wsi wciąż

stanowią najczęstszą przyczynę urazów (25,4%).

Dużo częstszymi przyczynami urazu kręgosłupa

na wsi są upadki z drzewa, drabiny, natomiast w mie-

ście – upadki ze schodów, do wykopu, samobójcze,

skoki z wysokości, a także skoki do wody.

Wypadki drogowe jako przyczyny urazów

kręgosłupa przeważają w środowisku miejskim

(41,4% ogółu urazów w mieście), zaś w środo-

wisku wiejskim ich udział jest wyraźnie mniejszy

(26,2% ogółu urazów na wsi). W miastach prym

wiodą wypadki samochodowe (25,0%), dość

wysoki jest odsetek potrąceń (7,3%), natomiast

wypadki motocyklowe zdarzają się rzadziej (4,9%).

Na wsi – mimo tendencji do wyrównywania się

niżej wymienionych proporcji – wciąż dominują

wypadki motocyklowe (8,2%), przed samochodo-

wymi (6,9%) i potrąceniami (6,6%).

Rozwój motoryzacji, techniki, a także pewne

zmiany obyczajowości, następujące pod wpływem

wzorów zachowań płynących ze wschodu i zacho-

du, mogą mieć wpływ na rodzaj i częstość wystę-

powania przyczyn urazów kręgosłupa. Ilustruje to

tabela 2, w której analizuję przyczyny urazów kręgo-

słupa w dwu kilkunastoletnich okresach: do 1982 r.

oraz do 1999 r.

Tabela 2

Przyczyny urazów kręgosłupa w latach 1965-1982 oraz w latach 1983-1999

Lata

Razem

Przyczyna urazu

1965-1982 1983-1999

liczba % liczba % liczba %

Upadki

z wysokości

z wozu konnego

z drzewa

z drabiny

ze schodów

z dachu

do wykopu, rowu

samobójcze

inne

420 17,8 298 10,6 718 13,9

164 6,9 142 5,0 306 5,9

152 6,4 179 6,4 331 6,5

57 2,4 73 2,6 130 2,5

136 5,8 144 5,1 280 5,4

78 3,3 91 3,3 169 3,3

20 0,9 64 2,3 84 1,6

109 4,6 168 6,0 277 5,4

skok do wody

251 10,6 295 10,5 546 10,6

samochodowe

299 12,6 512 18,3 811 15,7

Wypadki

drogowe

motocyklowe

165 6,9 187 6,7 352 6,8

potrącenia

161 6,8 198 7,1 359 6,8

inne

96 4,1 129 4,6 225 4,4

Przygniecenia

138 5,8 179 6,4 317 6,1

Zranienia

21 0,9 32 1,1 53 1,0

Inne przyczyny

99 4,2 111 4,0 210 4,1

Razem

2 366 100,0 2 802 100,0 5 168 100,0

PREWENCJA I REHABILITACJA 3/2005

Z analizy danych zawartych w tabeli 1 wynika, że

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: