Jan Fryderyk Herbart – niemiecki filozof, psycholog i pedagog. Na jego filozofię składał się realizm w metafizyce oraz intelektualizm. Pedagogika stała się domeną całej jego pracy filozoficznej i starał się jej nadać ściśle naukowy charakter. Bywa nazywany "ojcem naukowej pedagogiki".
Układ ideowy
(z filozofii)
Układ teoretyczny
(z psychologii)
Układ praktyczny
(wynika z ukł. teoretycznego)
Cnota – całość celu wychowawczego
Moralność
Idea wewn. wolnośi – stosunek m-dzy względem i wolą
Idea doskonałości – harmonia m-dzy zdrowiem fiz. a duchowym
Idea życzliwości – wzajemna życzliwość, wyzbycie się uprzedzeń
Idea prawa – uznanie przepisów prawnych
Idea słuszności – adekwatność kary w stos. do przewinienia
Wyobrażenia – rzeczy są splotami ich cech
Doświadczenie – zdobywanie wiadomości o przyrodzie
Pamięć – zdolność do oddawania dawniej utworzonych szeregów wyobrażeń
Masy wyobrażeniowe – sploty wyobrażeń+szeregi wyobrażeń wraz z rozgałęziami
Obcowanie z ludźmi – poznajemy zasady życia w grupie i w społ.; zdobywamy wiedzę o kulturze
Zainteresowanie
Kierowanie – nadzór nad bieżącą aktywnością dziecka; organizowanie im czasu
Karność – powstrzymywać namiętnośći i unikać szkodliwych wybuchów; różne formy izolacji, kary cielesne w ekstrem. sytuacjach, wydalenie z domu/szkoły
Nauczanie wychowujące – nauczanie które wychowuje; nauczanie+wychowanie
Kształc. przyrodnicze – matem. i nauki przyrodnicze
Kształc. humanist. – nauka języków i historii
4 stopnie formalne
Tok nauczania (syntetyczny i analityczny)
All dyrektywy dot. nauczania, karania, wychowania itp.
Nauczanie przedmiotowe (=lekcje i klasy; system klasowo-lekcyjny) – ma prowadzić do osiągnięcia wiedzy
Wykład
Etyka według Herbarta jest estetyką, tzn. nauką o moralnym smaku.
Pedagogika opiera się na etyce i psychologii. Zadanie wychowania polega na ukształtowaniu woli i charakteru oraz na obudzeniu w człowieku szerokich zainteresowań.
Etyka wyznacza i uzasadnia cele wychowania, a psychologia uzasadnia środki do osiągnięcia celu. Środki te to:
1. karność (utrzymanie w karności; dopuszcza kary cielesne)
2. kierowanie (konieczna opieka i pielęgnowanie fizycznego rozwoju bez zbytniego rozpieszczania i hartowania)
3. nauczanie wychowujące (oprócz wiedzy budować charakter)
Wszelkie przejawy życia psychicznego, takie jak uczucia czy wola, pochodzą od wyobrażeń.
Nauczanie to tworzenie wyobrażeń u wychowanka, przez co formuje się osobowość i charakter.
Celem wychowania jest wpojenie uczniom odpowiednich pragnień, zainteresowań, stworzenie w ich umysłach wewnętrznej nad nimi kontroli oraz wykształcenie dojrzałości sądu. Można zrealizować przez wychowujące nauczanie. Tylko wychowanie oparte na niewzruszonych zasadach może dawać pewność, że wewnętrzne życie ucznia, zwłaszcza moralne, ustalone w okresie szkolnym, nie ulegnie w dalszym życiu zasadniczym zmianom. Najwyższym celem wychowania jest kształtowanie silnych charakterów odznaczających się pięcioma ideami moralnymi:
1. IDEA WEWNĘTRZNEJ WOLNOŚCI – zawsze uznajemy zgodność naszej woli z naszymi przekonaniami i przeżywamy tę zgodność pozytywnie; czuwa nad wewnętrzną zgodnością jednostki z samą sobą i stanowi przejście od wszystkich wymienionych idei do aktów woli;
2. IDEA DOSKONAŁOŚCI – za cechę pozytywną uznajemy silną wolę w odróżnieniu od słabej, chwiejnej; określa siłę, zakres i harmonię dążeń jednostki;
3. IDEA ŻYCZLIWOŚCI – uznajemy zgodność woli własnej z wolą innych; decyzji podporządkowania własnej woli – woli innych jednostek;
4. IDEA PRAWA – niezgodność woli, która rodzi walkę, spory, może być usunięta na zasadzie uznawania praw; zapobiegająca konfliktom z dążeniami i pragnieniami innych jednostek;
5. IDEA SŁUSZNOŚCI – zasłużenie na karę jako odwet za umyślne działanie; ściśle pilnować wymiaru kary, a ukarany powinien uznać ją za odpowiednią.
Idea wewnętrznej wolności i idea doskonałości odnosi się do własnego ja, a pozostałe idee do relacji z innymi.
Herbart twierdząc, że formowanie charakterów jest podstawowym celem wychowania, starał się ustalić najbardziej właściwe metody gwarantujące powodzenie pracy pedagogicznej. Pedagogikę ogólną dzielił na trzy części:
1. kierowanie – pierwsza podwalina wychowania; polega głównie na zatrudnieniu wychowanków, organizowaniu im zajęć, pielęgnowaniu ich rozwoju fizycznego, bez rozpieszczania, a zarazem niebezpiecznego hartowania,
2. karność – zawsze towarzyszy wychowaniu i wśród sposobów utrzymania karności wymienia nie tylko rozkaz i nakaz, ale i karcenie, a nawet karę cielesną, chociaż w wymierzaniu kary cielesnej sugeruje ostrożność,
3. nauczanie – należycie wychowany człowiek powinien kierować się rozsądnie swoimi czynami.
Należy od samego początku wychowania wyrabiać dobrą wolę.
Nauczyciel jego zdaniem powinien kształtować cechy charakteru młodego człowieka, lecz także starać się wywrzeć wpływ na jego postępowanie i działalność w przyszłym życiu. Powinien również zabiegać, aby cele, do których jego uczeń dąży, można było z góry przewidzieć i tak nad nim pracować, aby je potrafił zrealizować. Największa umiejętność wychowawcy polega na tym, aby kierować stale uwagę uczniów na te idee, które jego zdaniem powinny dominować w całym ich życiu, np. lekarza powinna interesować medycyna.
Bardzo charakterystyczną i trwałą zdobyczą Herbarta jest jego nauka o zainteresowaniach. Zainteresowanie to wewnętrzna dążność do zachowania w świadomości różnorodnych wyobrażeń i myśli lub częste przywoływanie ich do niej. Dążenia te umacniają dwa prawa umysłu:
1. prawo częstotliwości – im częściej jakieś pojęcie, czy wyobrażenie jest przywoływane do świadomości, tym łatwiej do niej wraca i tym trwalsze zajmuje w niej miejsce, dzieje się tak na mocy prawa przyzwyczajania
2. prawo kojarzenia – podobnie, gdy pewna grupa myśli kojarzy się ze sobą, ich połączona siła decyduje o tym, jakie wyobrażenia powinny zajmować; są aktywną siłą działającą w umyśle, która decyduje jakie idee i wyobrażenia wywołują określone zainteresowania.
W zainteresowaniu wyróżniał dwa aspekty:
1. obiektywny (wiedza) – odnosi się do różnych działań, w których jednostka uczestniczy lub różnych stron środowiska, na które reaguje
2. subiektywny lub psychologiczny – odnosi się do życzliwości wynikającej ze społecznego obcowania człowieka.
W wiedzy wyróżnia:
1. zjawiska przyrodnicze
2. prawa naukowe
3. związki estetyczne
Nie oddzielał wychowania od nauczania.
Zwalczał poglądy o istnieniu dwóch procesów pedagogicznych: jeden przeznaczony na wyrabianie dyscypliny, kształtowanie woli i moralności, drugi – na rozwój umysłu poprzez przyswajanie wiedzy. Nie można – twierdził – zgodzić się z tym, że na jednych lekcjach rozwija się umysł, a wola i charakter na drugich. Wola i rozum rozwijają się dzięki temu samemu wychowawczemu nauczaniu.
Dla pedagogiki ważny jest postulat Herbarta łączenia nowych wiadomości z dawnej zdobytą wiedzą ucznia.
Wychowanie nie polega na rozwijaniu aktywności dziecka. Uważał, że nauczyciel nie może wpływać bezpośrednio na uczucia i wolę ucznia, ponieważ na nie można oddziaływać jedynie poprzez wyobraźnię, sądy, idee na które skieruje jego uwagę. Uważał, że nauczyciel może posługiwać się ideami i umiejętnie je wszczepić w umysł ucznia.
Trzy etapy rozwoju umysłu:
1. stadium wrażenia i percepcji
2. wyobrażenia i pamięci
3. koncepcyjne myślenie i formowanie sądów
Zadaniem nauczania jest doprowadzić umysł do trzeciego etapu. Nauczanie wtedy jest skuteczne, jeżeli opiera się na właściwym toku eksponowania materiału przez nauczyciela oraz toku przyswajania sobie materiału przez ucznia.
Tok nauczania może być:
1. syntetyczny – każde nauczanie, w którym nauczyciel bezpośrednio dokonuje zestawienia tego, czego uczył
2. analityczny – najpierw uczeń wypowiada swoje myśli, a później się je pod kierunkiem nauczyciela prostuje i uzupełnia
Cel nauczania – wizja nauczyciela: poprawa wymowy, dykcja, mówienie i tym co potrzeba, nie wtrącać dźwięków nie należących do mowy; język adekwatny do rozwoju intelektualnego ucznia; odpowiedni język, słownictwo, przygotowanie do zajęć; zastosowanie pomocy dydaktycznych; indywidualna praca, a nie uniformizacja treści i metod.
Przyswajanie nowego materiału wymaga przede wszystkim uporządkowanej pracy, w której wyróżnia się dwa etapy:
1. zgłębianie – polega na koncentracji uwagi na określonym przedmiocie
2. zastanawianie się – łączy i koordynuje wyniki zgłębiania
Herbart wprowadził jako pierwszy zasadę:
1. koncentracji – zaabsorbowanie uwagi przez jakieś zagadnienie do takiego stopnia, że nie reaguje na żadne inne zjawiska
2. korelacji – łączył ściśle z zasadą koncentracji tj. takie postępowanie, w którym pewne zagadnienia stają się centralne w procesie nauczania i dla jego omówienia wymaga współdziałania wszystkich przedmiotów
Proces przyswajania nowego materiału ma przechodzić przez stadia: jasności (materiał dydaktyczny jest dzielony na części i tłumaczony językiem zrozumiałym dla ucznia), kojarzenia (odnajdywanie związków z tym co już wiemy), systemu (uporządkowana wiedza i informacja; dopełnienie wiedzy) i metody (zastosowanie wiedzy w praktyce przez zadania wykonywane samodzielnie) – stopnie formalne nauczania odnoszące się do każdego materiału
Stopnie przyswajania -> stopnie nauczania
I. Zgłębianie
1. spoczywające -> jasność
2.postepujące -> ...
drakmorek