OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY
UKŁAD NERWOWY
Topograficznie układ nerwowy dzielimy na:
1. Układ nerwowy ośrodkowy, który w ustroju spełnia funkcję nadrzędną, do którego należy:
a) mózgowie (encephalon) mieszczące się w jamie czaszki
b) rdzeń kręgowy (medulla spinalis) mieszczący się w kanale kręgowym
2. Układ nerwowy obwodowy, do którego zaliczmy:
a) nerwy czaszkowe (nervi craniales) w liczbie 12 par
b) nerwy rdzeniowe (nervi spinales) w liczbie 31 par
Czynnościowo układ nerwowy dzielimy na:
1. Układ somatyczny obejmuje nerwy zaopatrujące ciało. Należą do niego:
a) nerwy ruchowe, które rozpoczynają się w ośrodkowym układzie nerwowym i prowadzą bodźce na obwód do mięśni poprzecznie prążkowanych
b) nerwy czuciowe, które prowadzą wrażenia czuciowe ze skóry, torebek stawowych i ścięgien mięśniowych do ośrodkowego układu nerwowego
2. Układ autonomiczny, który unerwia mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły. Układ ten reguluje czynność narządów wewnętrznych i układu krążenia razem z gruczołami wydzielania dokrewnego. Składa się z dwóch antagonistycznie w stosunku do siebie działających układów:
a) układu współczulnego
b) układu przywspółczulnego
MÓZGOWIE - ENCEPHALON
Jest częścią ośrodkowego układu nerwowego położoną wewnątrz jamy czaszki.
Składa się z pięciu części:
- kresomózgowie
- międzymózgowie
- śródmózgowie
- tyłomózgowie wtórne
- rdzeniomózgowie
KRESOMÓZGOWIE
Składa się z:
- dwóch półkul mózgu oddzielonych od siebie przez szczelinę podłużną mózgu, w głębi której znajduje się ciało modzelowate (zbudowane z włókien nerwowych) łączące obie półkule.
Każda półkula składa się:
- kory mózgu – jest to istota szara zbudowana z komórek nerwowych i tworzy zewnętrzną warstwę półkuli
- istoty białej – utworzona jest przez wypustki komórek nerwowych i znajduje się wewnątrz półkuli
- jąder kresomózgowia
- komory bocznej – znajdującej wewnątrz półkuli
W korze mózgu rozróżnia się płaty, które są od siebie oddzielone bruzdami:
- płat czołowy
- płat ciemieniowy
- płat skroniowy
- płat potyliczny
- wyspa
- płat limbiczny
Granice płatów tworzą:
- bruzda środkowa
- bruzda boczna
- bruzda ciemieniowo-potyliczna
Część kory kontrolujące określone czynności ustroju nazwano ośrodkami korowymi, do których zalicza się:
- ośrodek korowy ruchu – mieści się w płacie czołowym, w nim zaczynają się drogi, od których zależą ruchy dowolne przeciwległej połowy ciała
- ośrodek korowy czucia – mieści się w płacie ciemieniowym i odbiera wrażenia czuciowe z przeciwległej połowy ciała, w nim kończą się drogi czuciowe
-ośrodek korowy wzroku – mieści się w płacie potylicznym
- ośrodek korowy słuchu – mieści się w płacie skroniowym
MIĘDZYMÓZGOWIE
Dzieli się na:
1. Wzgórzomózgowie
a) wzgórza – na jego powierzchni dolnej uwypuklają się – ciało kolankowate przyśrodkowe i ciało kolankowate boczne
2. Podwzgórze – leży przysadka mózgowa (hypophysis cerebri)
i czynnościowo dzielimy na część wzrokową, guzową i suteczkową
W międzymózgowiu znajduje się komora trzecia – ventriculus tertius, jest to szczelina ograniczona po bokach przez wzgórze i podwzgórze
Czynność wzgórza:
- podkorowy ośrodek czucia -przyjmuje wrażenia czuciowe z różnych części ciała i przekazuje je do ośrodków korowych. Jest ono stacją przekaźnikową czucia, która przyjmuje bodźce, ale ich nie rozpoznaje tylko przesyła do kory mózgu
- podkorowy ośrodek wzroku - ciało kolankowate boczne
- podkorowy ośrodek słuchu – ciało kolankowate przyśrodkowe
Przekazują one wrażenia wzroku i słuchu do ośrodków korowych
Czynność podwzgórza:
- podkorowy ośrodek układu autonomicznego (część przednia podwzgórza związana z układem przywspółczulnym a część tylna z układem współczulnym), który kieruje czynnościami wegetatywnymi ustroju takimi jak:
-termoregulacja, regulacja pobierania pokarmu i wody (ośrodek głodu i pragnienia), regulacja czynności płciowych, emocje oraz regulacja snu i czuwania
ŚRÓDMÓZGOWIE
- konary mózgu
- blaszka czworacza, która na swej powierzchni posiada:
a) wzgórki górne, które stanowią podkorowy ośrodek wzroku
b) wzgórki dolne, które stanowią podkorowy ośrodek słuchu
- wodociąg mózgu jest to wąski kanał, łączący komorę trzecią z komorą czwartą
TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE
Składa się:
- mostu, który stanowi dno komory czwartej
- móżdżku, który składa się z robaka i dwu półkul móżdżku
Czynność móżdżku:
- utrzymanie równowagi (istnieje ścisłe powiązanie z narządem równowagi)
- napięcie mięśni szkieletowych, od których zależy utrzymanie postawy ciała
- koordynacja ruchów
RDZENIOMÓZGOWIE
Utworzone jest z:
- rdzenia przedłużonego, który ku górze łączy się z mostem a ku dołowi przechodzi w rdzeń kręgowy.
Na powierzchni brzusznej posiada dwie wyniosłości zwane piramidami utworzone przez włókna drogi nerwowej korowo-rdzeniowej a powierzchnia grzbietowa stanowi dno komory czwartej
PIEŃ MÓZGU
Ze względu na podobieństwo w budowie wewnętrznej i charakter czynnościowy traktuje się śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony jako pewną całość zwaną pniem mózgu.
W pniu mózgu znajdują się:
a) jądra nerwów czaszkowych od III – XII
b) ośrodki krążenia i oddychania /leżą w tworze siatkowatym rdzenia przedłużonego/
c) drogi korowo-rdzeniowe /piramidowe/ - są to drogi świadomych ruchów dowolnych
d) drogi czucia powierzchownego i głębokiego
RDZEŃ KRĘGOWY – MEDULLA SPINALIS
• Leży w kanale kręgowym
• Jest przedłużeniem rdzenia przedłużonego i kończy się na wysokości II kręgu lędźwiowego stożkiem rdzeniowym, który przechodzi w nić końcową sięgającą do II kręgu guzicznego
• Wyróżniamy część szyjną, piersiową, lędźwiową, krzyżową i guziczną rdzenia kręgowego
• Z bruzd bocznych rdzenia wychodzą korzenie przednie /ruchowe/ i tylne /czuciowe/ tworzące nerwy rdzeniowe /31 par/
• Korzenie n.rdzeniowych otaczające w kanale krzyżowym nić końcową tworzą wraz z nią tzw. koński ogon
Budowa wewnętrzna:
- istota biała – położona obwodowo i w niej znajdują się drogi nerwowe biegnące z mózgowia do rdzenia lub odwrotnie
- istota szara – położona centralnie, otacza kanał środkowy i tworzy węższy róg tylny /mieszczą się komórki czuciowe/, z których wychodzą korzenie tylne, szerszy róg przedni /mieszczą się komórki ruchowe/, z których wychodzą korzenie przednie oraz róg boczny w odcinku piersiowym /C8 – L2/ zawierający komórki współczulne, w odcinku krzyżowym /S2 – S4/ leżą komórki przywspółczulne
NERW RDZENIOWY – NERVUS SPINALIS
- korzenia tylnego /grzbietowego/ o charakterze czuciowym
- korzenia przedniego /brzusznego/ o charakterze ruchowym
Oba korzenie łączą się tworząc nerw rdzeniowy /ruchowo-czuciowy/ i przez otwór międzykręgowy opuszcza kanał kręgowy i następnie dzieli się na gałąź przednią /brzuszną/ i tylną
/grzbietową/
Wyróżniamy:
- 8 nerwów szyjnych ,12 nerwów piersiowych, 5 nerwów lędźwiowych, 5 nerwów krzyżowych i 1 nerw guziczny
KOMORY MÓZGOWIA
• Komora boczna
• Komora trzecia
• Wodociąg mózgu
• Komora czwarta
KOMORA BOCZNA
Leży w kresomózgowiu wewnątrz półkuli mózgu
Wyróżnia się w niej:
- róg przedni położony w płacie czołowym
- część środkowa położona w płacie ciemieniowym
- róg tylny znajduje się w płacie potylicznym
- róg dolny położony w płacie skroniowym
KOMORA TRZECIA
Jest to szczelinowata przestrzeń leżąca w płaszczyźnie pośrodkowej w międzymózgowiu.
Jej ścianę boczną tworzą przyśrodkowe powierzchnie wzgórza i podwzgórza
Z komorami bocznymi łączy się za pośrednictwem parzystego otworu międzykomorowego
Z komorą czwartą łączy się za pomocą wodociągu mózgu – jest to wąski kanał leżący w śródmózgowiu
KOMORA CZWARTA
Leży w tyłomózgowiu wtórnym i rdzeniomózgowiu, ku dołowi przechodzi w kanał środkowy rdzenia przedłużonego a ten przedłuża się w kanał środkowy rdzenia kręgowego
Dno komory tworzy powierzchnia grzbietowa mostu i rdzenia przedłużonego tzw.dół równoległoboczny
Strop utworzony jest głównie przez móżdżek i znajdują się w nim trzy otwory: nieparzysty otwór pośrodkowy i parzyste otwory boczne, poprzez które komora komunikuje się z przestrzenią podpajęczynówkową mózgowia i rdzenia kręgowego
OPONY MÓZGOWIA – MENINGES ENCEPHALI
Czynność:
- ochraniają mózgowie
- ograniczają przestrzenie wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym (przestrzeń podpajęczynówkowa), który jest nieodzowny w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego
- zawierają komórki kościotwórcze( opona twarda)
Opony ułożone są w trzy warstwy:
- opona twarda, opona pajęcza i opona miękka
- Między oponą twardą a oponą pajęczą znajduje się włosowata przestrzeń podtwardówkowa
Między oponą pajęczą a oponą miękką znajduje się przestrzeń podpajęczynówkowa, która miejscami się rozszerza wytwarzając zbiorniki podpajęczynówkowe /zbiornik móżdżkowo-rdzeniowy/ i wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym
OPONA TWARDA
Położona jest najbardziej zewnętrznie i przylega do wewnętrznej powierzchni czaszki
Składa się z dwóch blaszek, które
przylegają do siebie z wyjątkiem zatok żylnych:
- blaszki zewnętrznej, która przylega do kości czaszki i pełni funkcję okostnej
- blaszki wewnętrznej, włóknistej, która wytwarza wypustki:
a) sierp mózgu oddziela dwie półkule mózgu od siebie
b) namiot móżdżku oddziela półkule mózgu od móżdżku
c) sierp móżdżku oddziela dwie półkule móżdżku
OPONA PAJĘCZA I MIĘKKA
Opona pajęcza jest przezroczystą, cienką błoną osłaniającą całe mózgowie. Nie ma naczyń krwionośnych i przylega do opony twardej.
Wytwarza ziarnistości pajęczynówki, które wnikają do światła zatok opony twardej, stanowiąc drogę odpływu płynu mózgowo-rdzeniowego
Opona miękka zawiera liczne naczynia krwionośne zaopatrujące mózgowie w krew. Opona ta przylega bezpośrednio do mózgowia wnika do wszystkich jego zagłębień i do komór mózgu wraz z naczyniami tworząc sploty naczyniówkowe komór
OPONY RDZENIA KRĘGOWEGO
Opona twarda, która składa się z blaszki zewnętrznej pełniącą rolę okostnej i blaszki wewnętrznej tworzącą właściwą oponę twardą
Między tymi blaszkami znajduje się jama nadtwardówkowa
Opona pajęcza
Między opną pajęczą a blaszką wewnętrzną opony twardej znajduje się jama podtwardówkowa
Opona miękka bezpośrednio przylega do rdzenia kręgowego
Między oponą miękką a pajęczą znajduje się przestrzeń podpajęczynówkowa rdzenia kręgowego wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym
PŁYN MÓZGOWO-RZENIOWY – LIQUOR CEREBROSPINALIS
W warunkach prawidłowych jest bezbarwną przejrzystą cieczą zawierającą te same składniki, które występują w osoczu krwi; prawie wcale nie zawiera białka i bardzo niewiele składników upostaciowanych krwi (ok. 6 komórek w 1ml).
W stanach chorobowych płyn może być krwisty (domieszka krwi) co może świadczyć o krwotoku podpajęczynówkowym, może ulec zmętnieniu wskutek obecności dużej liczby elementów komórkowych, bakterii, lub zwiększonego stężenia białka (co może świadczyć o procesie zapalnym opon mózgowo-rdzeniowych)
Miejscem wytwarzania płynu są głównie sploty naczyniówkowe komór oraz ultrafiltrację osocza krwi.
Ilość płynu w warunkach prawidłowych wynosi 130 – 150ml. Dobowa objętość wytwarzanego płynu wynosi wynosi ok..550ml
PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY
Krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego:
...
sysl