23. ROZEZNAWANIE DUCHOWE.pdf

Adamie, gdzie jesteś?

http://mateusz.pl/ksiazki/jacd/jacd123.htm

Adamie, gdzie jesteś?

R O Z W A ŻA N I A R E K O L E K C Y J N E

XXIII. ROZEZNAWANIE DUCHOWE

W jezuickim Domu Rekolekcyjnym w Czechowicach–Dziedzicach znajduje się obraz, który

nawiązując do średniowiecznej tradycji malarstwa plastycznie ukazuje temat rozeznawania

duchowego.

Obraz przedstawia grę w szachy. Z lewej strony stołu siedzi mężczyzna ubrany w czerwony

płaszcz; pewny siebie, z ironicznym uśmiechem spogląda na szachownicę. Gra czarnymi

figurkami, które przedstawiają małe odrażające potworki. Obok mężczyzny artysta umieścił

lwa, który trzyma łapę na trupiej czaszce ludzkiej. W tym kontekście przypominają się słowa

św. Piotra: Przeciwnik wasz, diabeł, jak lew ryczący krąży szukając kogo pożreć (1 P 5, 8).

Po drugiej, prawej stronie siedzi młody człowiek ubrany skromnie, z torbą u boku, wydaje się,

jakby był w podróży. Widać, że jest bardzo skupiony, zamyślony, a nawet przejęty. Gra

białymi figurkami, które wyobrażają aniołki. Na szachownicy widać jednak wyraźną przewagę

czarnych potworków, które okrążyły figurki aniołków. Większość białych figurek trzyma przy

sobie mężczyzna grający z lewej strony. Z obrazu emanuje duże napięcie. Podkreśla to także

czarny pająk, który pełza w stronę młodego człowieka i anioł, który z oddali przypatruje się

grze. Ale gra jeszcze się nie skończyła, a z góry na szachownicę pada snop światła.

Młody człowiek od początku widocznie grał nierozważnie, pierwsze posunięcia były

prawdopodobnie zbyt szybkie, nieprzemyślane, odruchowe, nie doceniał, a może nawet

lekceważył przeciwnika i szybko znalazł się w bardzo trudnej sytuacji. Teraz nie może

popełnić już najmniejszego błędu, musi grać bardzo uważnie, każdy ruch musi wszechstronnie

przemyśleć.

Można przypuszczać, że intencją artysty było ukazanie tego, co dzieje się w duszy każdego

człowieka: nieustannej walki pomiędzy dwoma światami: dobra i zła, ducha i ciała. Jest to

obraz–przestroga.

Rozeznawanie duchowe stanowi jeden z centralnych problemów w Ćwiczeniach duchownych ,

ponieważ jest ono głównym narzędziem do szukania i znajdowania Boga we wszystkich

doświadczeniach życiowych. Inspiracją do obecnego rozważania są przede wszystkim Reguły

św. Ignacego o rozeznawaniu duchowym zamieszczone w książeczce Ćwiczeń duchownych

(ĆD, 313–327).

1. Potrzeba rozeznawania duchowego

Oto, czego uczę: postępujcie według ducha, a nie spełniajcie pożądania ciała. Ciało bowiem

do czego innego dąży niż duch, a duch do czego innego niż ciało, i stąd nie ma między nimi

zgody (Ga 5, 16–17).

Obserwując to, co dzieje się w nas, łatwo dostrzegamy, iż podlegamy wielu różnym impulsom,

pragnieniom, natchnieniom wewnętrznym, uczuciom. Najczęściej nie jest łatwo od razu, jakby

spontanicznie, odruchowo stwierdzić, które z nich pochodzą z pożądania ciała , a które z nich

są dążeniem ducha . To, co na pierwszy rzut oka wydaje się prowadzić do dobra, może okazać

się tylko jego pozorem; i odwrotnie, to, co odruchowo oceniamy nieraz jako zbędne czy nawet

1 z 6

20110215 22:44

Adamie, gdzie jesteś?

http://mateusz.pl/ksiazki/jacd/jacd123.htm

złe, może okazać się prawdziwym dobrem.

Rozeznawanie duchowe nie dotyczy tylko wyboru pomiędzy złem a dobrem, ale także

szukania wśród wielu różnych dobrych możliwości tej jednej, lepszej dla mnie, którą Bóg

pragnie mi ofiarować. Mówimy nieraz: to, co jest dobre dla jednego, nie musi być koniecznie

dobre dla kogoś innego . Każdy z nas jest kimś niepowtarzalnym, kimś jedynym dla Boga i

w każdym z nas Bóg działa w sposób indywidualny. Rozeznawanie duchowe służy więc nie

tylko do poznania i odrzucenia złych poruszeń wewnętrznych, ale także do odkrycia tych

dobrych, ofiarowanych tylko mnie; poprzez nie właśnie Bóg we mnie działa. Stąd też zachęta

i naleganie Słowa Bożego: Wszystko badajcie, a co szlachetne, zachowujcie. Unikajcie

wszystkiego, co ma choćby pozór zła (1 Tes 5, 21). Podobną przestrogę daje nam także św.

Jan: Umiłowani, nie dowierzajcie każdemu duchowi, ale badajcie duchy, czy są z Boga, gdyż

wielu fałszywych proroków pojawiło się na świecie (1 J 4, 1).

Prowadzenie życia duchowego nie polega na spekulowaniu myślowym, ale na podejmowaniu

decyzji (N. Kotyła), na nieustannym opowiadaniu się po stronie człowieka duchowego w nas.

Człowiek wierzący winien najpierw dostrzec całą gamę różnych poruszeń, skłonności

i natchnień, które przepływają przez jego wnętrze najczęściej niezależnie od jego woli —

dobre, aby je przyjmować, złe, aby je odrzucać (ĆD, 313).

A oto jak sam św. Ignacy w jednym ze swoich listów uzasadnia potrzebę rozeznawania

duchowego: Zdarza się często, że Pan działa na naszą duszę poruszając ją i przynaglając do

wykonania takiej czy innej czynności. Przemawia w głębi duszy bez słów, pociągając ją całą

do swojej Boskiej miłości w taki sposób, że nie możemy się oprzeć temu Boskiemu działaniu.

(...) Ale tu możemy się często mylić, ponieważ po otrzymaniu takiej pociechy lub natchnienia

dusza pozostaje w stanie radosnego uniesienia. Nieprzyjaciel zbliża się wówczas pod osłoną

radości i jasnych barw, by nam dorzucić coś od siebie do tego, co otrzymaliśmy od Boga,

Pana naszego i by wprowadzić do naszej duszy całkowity nieład i zamieszanie. Kiedy indziej

znowu stara się pomniejszyć w nas działanie Boga przedstawiając nam różne trudności

i niewygody, byleśmy tylko nie wypełnili całkowicie tego, co nam zostało ukazane. W tym

wypadku konieczna jest znacznie większa uwaga niż w jakimkolwiek innym.

2. Trudności w rozeznawaniu duchowym

Dzisiejszy człowiek z powodu wielości zewnętrznych wrażeń, które docierają do niego poprzez

wciągające środki audiowizualne, naraża się na życie poza sobą, poza swoim wnętrzem.

Krzykliwa pstra kakofonia audiowizualnych informacji (A. Frossard), która zalewa

współczesną cywilizację, zagłusza delikatny i wymagający ciszy — także zewnętrznej — świat

doznań duchowych. Niedostrzeganie własnych impulsów wewnętrznych połączone z brakiem

ich rozeznawania skazuje człowieka ma bezwiedne uleganie impulsom i żądzom najbardziej

prymitywnym (por. Ga 5, 19–21).

Innym poważnym błędem w życiu duchowym może być duża dowolność i przypadkowość

w rozeznawaniu natchnień i w rostrzyganiu, które z nich prowadzą do dobra, a które prowadzą

do zła. Nierzadko w takiej sytuacji wpadamy w pułapkę własnej nieświadomości czy nawet

naiwności, które niezawodnie zostaną wykorzystane także przez nieprzyjaciela ludzkiej

natury (ĆD, 334). Abyśmy mogli uznać jakiś nasz impuls, natchnienie, uczucie za dobre, nie

wystarczy odwołać się tylko do spontanicznego subiektywnego odczucia, ale trzeba głęboko

rozeznać, jakie będą jego owoce, ponieważ po owocach poznaje się drzewo (por. Mt 7, 20).

Im wytrwalej i konsekwentniej człowiek szuka Boga i Jego woli, tym silniej doświadcza

działania duchów . Wówczas bowiem daje o sobie znać zarówno to, co w nim najlepsze

i najszlachetniejsze, jak i to, co w nim najgorsze. Mocniej działa wówczas łaska Boga,

ponieważ człowiek pełniej się na nią otwiera. Silniej również działa szatan, który niełatwo

rezygnuje z tego, co już — przynajmniej częściowo — należy do niego. Kiedy człowiek chce

2 z 6

20110215 22:44

Adamie, gdzie jesteś?

http://mateusz.pl/ksiazki/jacd/jacd123.htm

się modlić, nieprzyjaciele starają się mu przeszkodzić: widzą bowiem, że mu inaczej nic nie

zrobią, jak tylko gdyby go powstrzymali od modlitwy. I w każdym innym ćwiczeniu, jakiego by

się człowiek podjął, jeżeli jest wytrwały, zdobywa łatwość; w modlitwie zaś aż do ostatniego

tchu potrzeba walki (Abba Agaton, V w.).

Św. Ignacy uważa, że kiedy w rekolekcjach doświadczamy zmiennych i nierzadko uciążliwych

dla nas poruszeń, jest to dobry znak. Świadczy on bowiem o szczerym i ofiarnym

zaangażowaniu w prawdziwe szukanie Boga i Jego najświętszej woli.

3. Działanie złego ducha

Poruszeniami złego ducha św. Ignacy nazywa to wszystko, co prowadzi do zła, także

wówczas, gdyby miało ono pozory dobra. Działaniem złego ducha nazwiemy najpierw nasze

pożądliwości: nieuporządkowane uczucia, odruchy i impulsy. Tradycyjny katechizm wylicza

siedem zasadniczych żądz człowieka, tzw. siedem grzechów głównych. Człowiek rodzi się ze

zranioną naturą. To naturalne zranienie wynikłe z grzechu pierworodnego powiększa się

jeszcze przez zranienia nabyte w osobistej historii życia. Dodatkowo ranią nas zarówno

grzechy cudze jak i grzechy popełnione osobiście (por. Rz 7, 18–24).

Szatan wpływa na zranioną ludzką naturę i posługuje się nią dla zguby człowieka. Nasza

zraniona natura staje się jakby instrumentem szatana, na której może on wygrywać swoje

melodie . Szatan w zwodniczy sposób przekonuje nas, że zaspokajanie naszych żądz jest

koniecznością, bez której nie możemy osiągnąć pokoju i szczęścia.

Praktycznie trudno i chyba nie trzeba oddzielać tego, co może pochodzić od naszej zranionej

natury od tego, co pochodzi od szatana. Oba działania zawsze się łączą. Trzeba nam wierzyć,

że żaden z naszych grzechów nie był popełniony bez jego zachęty oraz że również

w przyszłości kusiciel nie pominie żadnej okazji, aby nas do złego doprowadzić.

W ukazywaniu działania szatana zawsze grożą nam dwa niebezpieczeństwa: z jednej strony

pomniejszanie lub nawet banalizowanie działania ojca kłamstwa (J 8, 44), z drugiej zaś

demonizowanie rzeczywistości polegające na przypisywaniu mu mocy, której nie posiada.

Ludzie wierzą w Diabła albo zbyt gorliwie, albo zbyt słabo (C. S. Lewis). Pomniejszanie czy

negowanie roli Szatana jest niebezpieczne, ponieważ najskuteczniej działa on wówczas, gdy się

go nie dostrzega. Nie bez racji mówi się, że największy sukces odniósł przez to, że wielu nie

wierzy w jego istnienie i działanie. Niebezpieczne jest także przypisywanie złemu duchowi

mocy, której on nie posiada. Św. Ignacy podkreśla, że szatan działa zawsze tylko za pomocą

jakiejś przyczyny (por. ĆD, 330), to znaczy, iż kusząc musi posłużyć się czymś, co tkwi w nas:

jakąś przyczyną . Nie może wchodzić bezpośrednio do duszy i wzbudzać w niej swoich

podstępnych i zwodniczych pragnień. Szatan nie zrobi nam nic złego bez nas samych, bez

zaangażowania naszej wolności.

Przypisywanie szatanowi większej mocy niż posiada może budzić w człowieku niesłuszne

obawy i lęki przed jego obecnością i działaniem, a zarazem może prowadzić do zwalniania się

od osobistej odpowiedzialności za popełnione zło. Tak właśnie postąpiła Ewa w Ogrodzie

Eden. Kiedy Bóg pyta ją, dlaczego zerwała zakazany owoc, ona zrzuca całą winę na kusiciela:

Wąż mnie zwiódł i zjadłam . Ale przecież nie była to jedyna przyczyna zerwania zakazanego

owocu. Trzeba nam nieustannie pamiętać, że każde kuszenie może nas doprowadzić do

upadku albo do zwycięstwa. Nie kuszenie decyduje o naszym postępowaniu, ale nasza

wolność.

Kim jest ten, który wykorzystując ludzkie zranienia pragnie duszę i ciało człowieka zatracić

w piekle (Mt 10, 28)? Biblia daje mu wiele imion. Określają one jego istotę, sposoby i cele

działania: szatan (hebr. sathan — przeciwnik [Boga i tych, którzy do Niego należą], Mt 12,

26), diabeł (gr. dia–ballo — dzielić, oskarżać, oczerniać, Łk 4, 1nn), demon (duch złowrogi, 1

3 z 6

20110215 22:44

Adamie, gdzie jesteś?

http://mateusz.pl/ksiazki/jacd/jacd123.htm

Kor 10, 21), kłamca i ojciec wszelkiego kłamstwa (J 8, 44), smok (Ap 12, 3nn), uwodziciel (Ap

20, 10), kusiciel (Mt 4, 3), książę tego świata (Mt 9, 34), Antychryst (1 J 2, 18), Apollyon (gr.

niszczyciel, eksterminator, Ap 9, 11).

Szatan wciąga duszę w swe ukryte podstępy i przewrotne zamiary posługując się szeroko

rozumianym lękiem człowieka przed śmiercią. Stąd też w Apokalipsie św. Jan stwierdza, że

zwycięstwo dzięki krwi Baranka odnoszą ci, którzy nie umiłowali swego życia aż do śmierci

(Ap 12, 11).

Zwróćmy uwagę na jedno często używane i szczególnie ważne dla nas imię szatana — diabeł ,

tzn. ten, który dzieli, oskarża, oczernia. Jestem inteligencją, która kontempluje samą siebie —

mówi o sobie szatan w książce A. Frossarda. Ponieważ zły duch zwraca się tylko ku sobie,

dlatego nienawidzi wszystkiego, co jest skierowane ku Drugiemu. Jako pierwszy cel stawia on

sobie oddzielenie człowieka od Boga, a tym samym wewnętrzne rozbicie samego człowieka

oraz skłócenie ludzi pomiędzy sobą. W tym celu oskarża i oczernia na wszystkie możliwe

sposoby. Oskarża i oczernia Boga przed człowiekiem (np. Rdz 3, 5); oskarża także człowieka

przed Bogiem (Hi 1, 6nn; Ap 12, 10). W czasie kuszenia do grzechu szatan oskarża najpierw

Boga przed człowiekiem starając się go przekonać, że poprzez swoje prawo Bóg zniewala go;

po grzechu zaś szatan oskarża człowieka przed nim samym przekonując go — jak przekonał

Judasza — że nie ma już dla niego miłosierdzia i musi zginąć. Szatan oskarża także jednego

człowieka przed drugim rozbijając w ten sposób jedność pomiędzy ludźmi.

4. Działanie dobrego ducha

Pomimo całego naszego zranienia przez grzech pierworodny i grzech własny naszym

najgłębszym pragnieniem jest zawsze dobro i tylko w nim możemy odnaleźć prawdziwe

szczęście. Żaden grzech nie może nigdy do końca zatrzeć Bożego obrazu , którym zostaliśmy

naznaczeni na początku . Pięknie wyraził to św. Augustyn w swoich Wyznaniach : Stworzyłeś

nas bowiem jako skierowanych ku Tobie. I niespokojne jest serce nasze, dopóki w Tobie nie

spocznie. T. Merton mówi podobnie: Bóg jest obecny we mnie, w akcie mojego własnego

bycia, w akcie, który płynie bezpośrednio z Jego woli i jest Jego darem. Mój akt istnienia, to

bezpośredni udział w Bycie Pana Boga. Bóg jest obecny w każdym z nas w najgłębszych

warstwach naszego bytowania. Swoją stwórczą mocą i miłością wyprowadza nas z nicości do

istnienia. W Nim żyjemy, poruszamy się i jesteśmy (Dz 17, 28).

To naturalne , wynikające z aktu stworzenia, skierowanie nas ku Bogu, jest łaską, jest darem.

Wszystkie nasze dobre pragnienia są więc nie tylko nasze, ale są dziełem samego Boga: Bóg

bowiem jest sprawcą waszych pragnień i czynów wedle swego upodobania (Flp 2, 13).

Również samo nasze pragnienie szukania Stwórcy pochodzi od Niego i nikt nie może znaleźć

Boga, nie będąc wpierw odnalezionym przez Niego (T. Merton).

Tradycja Kościoła, na której opiera się św. Ignacy, utrzymuje, odwołując się do Pisma św., że

Bóg działa nie tylko poprzez naturalne dobro, które zaszczepił w nas w akcie stworzenia, ale

także poprzez niewidzialny świat czystych duchów — poprzez aniołów: są oni wszyscy

duchami przeznaczonymi do usług, posłanymi na pomoc tym, którzy mają posiąść zbawienie

(Hbr 1, 14). Psalm 91. mówi, że aniołowie strzegą człowieka ufającego Bogu. Czuwają nad

nim, aby nie uraził swej stopy o kamień (por. Ps 91, 1. 11–12). Św. Augustyn na temat

dobrych duchów pisze: Jest rzeczą widoczną, iż w czynach, poznanie i afekt człowieka, bardzo

się zmienia i może od dobrego odpaść, dlatego było odpowiednim, by aniołowie do strzeżenia

człowieka byli wyznaczeni, przez których ludzie byliby pobudzani i kierowani do dobrego .

W swoim działaniu Bóg nie jest jednak niczym i nikim ograniczony. O ile szatan, aby wzbudzić

w nas jakieś swe ukryte i podstępne zamiary musi odwołać się do przyczyny (por. ĆD, 332), to

znaczy do tego, co jest w nas, to Stwórca może działać w stworzeniu bez żadnej przyczyny

czyli bezpośrednio. I tym różni się między innymi działanie Boga w człowieku od działania

4 z 6

20110215 22:44

Adamie, gdzie jesteś?

http://mateusz.pl/ksiazki/jacd/jacd123.htm

Jego nieprzyjaciela.

Działanie Boga w człowieku przy pomocy jakiejś przyczyny, czy też bez żadnej przyczyny nie

ogranicza jednak nigdy wolności człowieka. Bóg może wejść do duszy i sprawić w niej

poruszenie, pociągając ją całą do miłości swego Boskiego Majestatu (ĆD, 330), ale nie może

sam bez udziału ludzkiej wolności uczynić go owocnym. Stwórca czeka na zaangażowanie

serca ludzkiego. W tym czekaniu Boga wyraża się Jego pokora . Pokora Boga wypływa z Jego

nieskończonej miłości do człowieka jako istoty obdarzonej wolnością. Gdy ja się modlę, to

zwracam się do Kogoś pokorniejszego ode mnie. Gdyby Bóg nie był pokorny, to ja wahałbym

się nazwać Go tym, który kocha bezgranicznie (F. Varillon).

Nie musimy zatrzymywać się nad kryteriami rozróżniania działania Boga za pomocą przyczyny

i bez przyczyny . Chodzi raczej o głębokie uświadomienie sobie, że Bóg nie dokona w nas

niczego bez nas, bez zaangażowania naszej wolności. Jego moc byłaby bezsilna , gdybyśmy

zamknęli przed Nim serca, gdybyśmy byli oziębli, leniwi i niedbali w ćwiczeniach duchownych

(ĆD, 322). Stąd trzeba nam usilnie modlić się zarówno przed rekolekcjami jak i podczas ich

trwania o hojność (ĆD, 5) i wrażliwość serca na wszystkie dobre pragnienia, zachęty i impulsy,

jakie Bóg do nas kieruje.

5. Rozeznawanie duchowe szukaniem woli Bożej

Dwa światy, złych i dobrych duchów, nieustannie oddziałują na nas. Stajemy się w ten sposób

terenem walki duchów , albo też — nawiązując do terminologii Pawłowej — walki pomiędzy

ciałem a duchem. Oto, czego uczę: postępujcie według ducha, a nie spełnicie pożądania

ciała. Ciało bowiem do czego innego dąży niż duch, a duch do czego innego niż ciało, i stąd

nie ma między nimi zgody (Ga 5, 16–17). Z jednej strony człowiek podlega kuszeniu złego

ducha (ciała), z drugiej zaś prowadzi go i kieruje nim dobry duch. Ponieważ teraz widzimy

jakby w zwierciadle, niejasno (1 Kor 13, 12), dlatego też trudno nam odróżnić kuszenie złego

ducha od natchnień ducha dobrego. Zły duch nie daje się łatwo rozpoznać. Umie bowiem

dostosować się do sytuacji człowieka i potrafi też udawać anioła światłości (por. 2 Kor 11, 14).

Celem rozeznawania duchowego jest poznawanie i pełnienie w każdej sytuacji — niezależnie

od wewnętrznych stanów człowieka i zewnętrznych okoliczności — woli Bożej, która zostaje

mu objawiona przez działania dobrego ducha . W rozeznawaniu duchowym człowiek pyta

siebie samego, korzystając także z rozeznania Kościoła (kierownictwo duchowe, rozeznanie

wspólnotowe, posłuszeństwo przełożonym), które z tych wielu natchnień, pragnień i poruszeń

wewnętrznych pochodzi rzeczywiście od Boga, a które jest tylko dziełem ludzkich dążeń czy

nawet pożądań, umiejętnie wykorzystanych przez zwodziciela.

Św. Jan Apostoł przestrzega: Nie dowierzajcie każdemu duchowi, ale badajcie duchy, czy są

z Boga (1 J 4, 1), to znaczy: nie dowierzajcie każdemu waszemu pragnieniu, każdemu

wewnętrznemu impulsowi, natchnieniu, ale badajcie, czy pochodzą od Boga, czy tylko od was

samych lub od szatana.

Źródłem fałszywych pragnień i natchnień mogą być także ludzie — fałszywi prorocy . Uwaga

św. Jana, że wielu fałszywych proroków pojawiło się na świecie (1 J 4, 1) zachowuje

aktualność także i dziś. Kusicie się nawzajem — mówi diabeł w książce A. Frossarda —

mnożąc dokoła siebie obfitość dóbr, które są przedmiotem pożądania, a nierówności w ich

podziale budzą u jednych furie żądzy, a u drugich furię gniewu. Podobnie nie mam potrzeby

posługiwać się tradycyjnymi sposobami opętania, aby oderwać was od Innego (Boga):

jesteście opętani sami sobą .

Rozstrzygającym kryterium rozróżnienia działania duchów mogą być jedynie owoce tego

działania: Po ich owocach poznacie ich (Mt 7, 20). Za dobre można uważać te natchnienia,

impulsy czy pragnienia, które nie tylko wydają się być dobre w swoich początkach czy może

5 z 6

20110215 22:44

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: