WYKONYWANIE PROCEDURY ZGŁASZANIA ZAKŁADÓW(1).doc

W niniejszym opracowaniu przedstawiono zalecenia wspomagające, ułatwiające i ujednolicające wykonanie procedury zgłoszenia. Materiał przeznaczony jest dla szerokiego kręgu zainteresowanych:

·              prowadzących (zarządów) jednostek organizacyjnych (obiektów stacjonarnych), w których znajdują się substancje niebezpieczne i które są zobowiązane do wykonywania procedur systemu przeciwdziałania poważnym awariom;

·              organów kompetentnych władz sprawujących nadzór nad wykonywaniem przepisów dotyczących przeciwdziałania poważnym awariom lub wykonujących inne zadania przewidziane przepisami;

·              instytucji, organizacji i osób zainteresowanych sprawami bezpieczeństwa pracy, bezpieczeństwa procesowego, ochroną zdrowia i ochroną środowiska w kontekście zagrożeń poważnymi awariami przemysłowymi.

Autorzy wyrażają przekonanie, że zalecenia w znacznym stopniu ułatwią prowadzącym zakłady prawidłowe wykonanie procedur związanych z opracowaniem informacji i dokonaniem zgłoszenia właściwym władzom, tzn. komendantom powiatowym (w przypadku ZZR) i wojewódzkim (w przypadku ZDR) Państwowej Straży Pożarnej oraz wojewódzkim inspektorom ochrony środowiska (WIOŚ).

Autorzy wyrażają pogląd, że przedstawione zalecenia okażą się pomocnym narzędziem dla kompetentnych organów władzy, mając w szczególności na uwadze wykonywanie funkcji nadzoru i kontroli.

Zgłoszenie (według Dyrektywy Seveso II – notyfikacja) jest ważnym elementem systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym. Obowiązek ten został nałożony na prowadzącego zakład kategorii ZZR oraz ZDR postanowieniem art. 250 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska (POŚ).

W ustępie 2 art. 250 (POŚ) ustalono zakres informacji, jakie powinny być zawarte w zgłoszeniu.

Zawartość zgłoszenia

Należy zwrócić uwagę na wymagania przepisów ustawy POŚ ujęte w punktach 6 i 7 zgłoszenia. Punkt 6 oznacza wymóg pełnego rozpoznania właściwości niebezpiecznych substancji i potrzebę charakteryzacji zagrożeń stwarzanych przez nie. Zgodnie z wymaganiami już omówionych postanowień przepisów, odnosi się to, także do substancji nieobecnych w obiekcie, lecz które mogą powstać w warunkach awaryjnych. Tak więc, określenie możliwości powstania substancji niebezpiecznych, nieobecnych w normalnych warunkach, wymaga już na tym etapie realizacji zadań systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym dokonania przez prowadzącego odpowiednich analiz zagrożeń i możliwych przebiegów zdarzeń awaryjnych.

Jeśli chodzi o punkt 7 wymagań, oznacza on również potrzebę wnikliwej analizy otoczenia zakładu. Czynniki zwiększające zagrożenie awarią przemysłową, które należy uwzględnić, mogą być różne. Należy tutaj brać pod uwagę efekt domina, któremu Dyrektywa Seveso II poświęca odrębne postanowienia, czyli m.in. odległości między różnymi instalacjami w zakładzie lub odległości do niebezpiecznych instalacji w innych, sąsiednich zakładach oraz inne uwarunkowania.

Z kolei jako czynniki, które mogą pogłębić skutki awarii, należy uwzględnić lokalizację obiektu względem osiedli mieszkaniowych lub zwartej zabudowy, względem obiektów publicznych takich jak szkoły, szpitale itp., tras komunikacyjnych, rzek i akwenów, ujęć wody i wielu innych. Dokonując ocen dotyczących czynników pogłębiających skutki awarii należy już na tym etapie wykonywania zadań i procedur systemu przeciwdziałania poważnym awariom dokonać wstępnego rozpatrzenia możliwych scenariuszy awarii. Jest to niezbędne, aby oszacować zasięg skutków wybuchów, pożarów lub/oraz uwolnień do otoczenia toksycznych dla ludzi oraz niebezpiecznych dla środowiska substancji.

Reasumując, Dyrektywa Seveso II oraz przepisy polskie wymagają od prowadzącego zakład zamieszczenia w zgłoszeniu informacji o bezpośrednim otoczeniu zakładu, tzn. o elementach, które mogą spowodować poważną awarię lub zwiększyć jej skutki. Zagadnienia te, szereg praktycznych zaleceń oraz danych wspomagających wykonanie procedury zgłoszenia są przedmiotem niniejszego opracowania.

Efekt domina

Dyrektywa Seveso II w art. 8 zatytułowanym „efekt domina” ustaliła wymagania mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa w przypadku zakładów zwiększonego ryzyka (ZZR) lub/oraz dużego ryzyka awarii (ZDR) zlokalizowanych w niedużej odległości od siebie, co może spowodować wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia awarii przemysłowej lub pogłębić jej skutki.

Ustawa Prawo ochrony środowiska mimo że nie został w niej użyty termin „efekt domina”, w art. 259, ust. 1 i 2 wprowadziła identyczne wymagania. Zgodnie z postanowieniami tego artykułu komendant wojewódzki PSP może ustalić, w drodze decyzji, grupy zakładów kategorii ZZR lub ZDR, na które ze względu na małe odległości od siebie oraz możliwość zwiększenia prawdopodobieństwa lub/oraz wielkości skutków awarii mogą być nałożone dodatkowe obowiązki.

W decyzji, o której mowa, komendant wojewódzki PSP może zobowiązać prowadzących zakłady do:

·              wzajemnej wymiany stosownych informacji, które powinny być uwzględnione przy opracowywaniu programu zapobiegania awariom (PZA), raportach o bezpieczeństwie (RoB) i w wewnętrznych planach operacyjno-ratowniczych

·              dostarczenia informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych z uwzględnieniem omawianego wzrostu zagrożeń.

Tak więc, wymagania punktu 7 dotyczącego zawartości dokumentu „Zgłoszenia” mają bardzo istotne znaczenie w realizacji wielu procedur oraz dokumentów systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym.

Liczne poważne awarie, które miały miejsce po zmianach technologii lub instalacji, były przyczyną, dla której w Dyrektywie Seveso II zostały zawarte odpowiednie wymagania dotyczące procedur niezbędnych przy dokonywaniu przez operatora takich zmian. Ich ustanowienie miało na celu zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i zmniejszenie ryzyka takich awarii.

Prawo ochrony środowiska również zawiera postanowienia dotyczące dokonywania zmian w zakładach kategorii ZZR oraz ZDR. I tak, art. 257 stanowi, że prowadzący zakład kategorii ZDR jest obowiązany przed dokonaniem zmian w ruchu zakładu, które mogą okazać wpływ na zagrożenia awarią przemysłową, do przeprowadzenia analizy programu zapobiegania awariom (PZA), systemu bezpieczeństwa oraz raportu o bezpieczeństwie (RoB).

Jeśli planowane zmiany mogą okazać wpływ na ryzyko awarii, prowadzący ZDR jest obowiązany do opracowania zmienianego RoB (uwzględniającego zmiany w zakładzie) i uzyskania przed wprowadzeniem planowanych zmian jego zatwierdzenia przez komendanta wojewódzkiego PSP. Zmieniony RoB prowadzący przekazuje równocześnie do WIOŚ.

Jeśli chodzi o zmiany w zakładach kategorii ZZR, które mogą okazać wpływ na zagrożenie awarią przemysłową, zgodnie z art. 258 ust. 1-3 ustawy obowiązują następujące regulacje:

·              prowadzący ZZR dokonuje przed wprowadzeniem zmian w zakładzie analizy PZA i – w razie potrzeby – dokonuje zmian PZA;

·              zmieniony PZA prowadzący przekazuje komendantowi powiatowemu PSP oraz – do wiadomości – WIOŚ;

·              wprowadzenie zmian w ruchu zakładu może nastąpić po upływie 14 dni, jeśli w tym terminie komendant powiatowy nie wniósł sprzeciwu w drodze decyzji.

Potrzeba ujednolicenia w skali kraju wykonywania procedury zgłoszenia wydaje się niewątpliwa. Zgłoszenie nie powinno być wyłącznie procedurą formalną. Powinno ono w sposób jednoznaczny i uporządkowany dostarczyć właściwym władzom czytelnej informacji o zgłaszanym obiekcie oraz o substancjach niebezpiecznych, które w nim się znajdują. Powinno ono także zawierać dane wystarczające do uzasadnienia prawidłowości dokonanej identyfikacji obiektu niebezpiecznego do kategorii zwiększonego lub dużego ryzyka. Powinno ono zawierać pełne informacje o czynnikach, które mogą zwiększyć zagrożenie (w tym w wyniku efektu domina) oraz pogłębić skutki awarii.

Z powyższych względów opracowano wzorzec dokumentu zgłoszenia zakładu. Wydaje się, że jego zastosowanie miałoby istotne znaczenie dla samokontroli prawidłowości wykonania przez prowadzącego procedury identyfikacji ZZR lub ZDR oraz powinno zapewnić właściwym władzom, to jest, komendantom powiatowym i wojewódzkim PSP oraz WIOŚ, wykonywanie nałożonych na te instytucje zadań z zakresu nadzoru i kontroli a także zapewnić wystarczające przesłanki decyzyjne.

Na podstawie analizy postanowień Dyrektywy Seveso II oraz ustawy Prawo ochrony środowiska proponuje się następujący wzorzec dokumentu „Zgłoszenia”:

(odrębna strona)

* wybrać właściwe

(odrębna strona)

Opis charakteru działalności należy zakończyć następującym stwierdzeniem: „W wyniku dokonanej procedury zaliczania stwierdzono, że w zakładzie znajduje się „X” instalacji o zwiększonym ryzyku lub/oraz „Y” instalacji o dużym ryzyku, w związku z czym niniejszym zgłaszamy zakład jako zakład o zwiększonym / dużym ryzyku*) awarii.  

Podpis prowadzącego.

(odrębna strona)