Gram hebrajskiej gramatyki.pdf

Gram hebrajskiej gramatyki (www.iwrit.pl)

Page 1 of 5

Sþownik Podstawy Gramatyka Historia Muzyka Forum

Inne

Gramhebrajskiejgramatyki

Dariusz Dekiert

RZECZOWNIK:

1.Liczbairodzaj

NowohebrajskirozróŜniatrzyliczby:pojedynczą,mnogąipodwójną,orazdwa

rodzajegramatyczne:męskiiŜeński.

KaŜdyrzeczownikteoretyczniejestwstanieutworzyćwszystkietrzyliczby,ale

występowanieliczbypodwójnej(dual)jestdośćmocnoograniczone–stosuje

sięjąprzyrzeczownikachnaturalniewystępującychpodwójnie(np.części

ciała:oczy,uszy;garderoba:buty,skarpetki),orazprzyoznaczeniachczasu.

Takwięc,tłumaczącnahebrajskidwasamochody,dwajludzie,dwieksiąŜki

uŜyjemyliczbymnogiej,alemówiącodwóchdniach,dwóchgodzinach,dwóch

latachpodwójnej.

RodzajŜeńskioznaczanyjestnajczęściejprzezkońcówkę ה .

Rodzajmęskinieposiadawwiększościprzypadkówcharakterystycznej

końcówki(opróczokreśleniazawodówposiadającychkońcówkę יא ).

Rodzajgramatycznyrzeczownikówhebrajskichczęstonieodpowiada

rzeczywistemu,arzeczownikiposiadająceŜeńskąkońcówkęrodzajowąi

tworząceŜeńskieformyliczbymnogiejmogąbyćrodzajumęskiegoiodwrotnie

–rzeczownikibezkońcówek,tworzącemęskąliczbęmnogąmogąbyćrodzaju

Ŝeńskiego.

Dodatkowymproblememjestliczbamnoga,tworzonacoprawdazapomocą

tylkodwóchprzyrostków(męskiego י [im]iŜeńskiego תו [ot]),nie

odzwierciedlającajednakczęstorodzajurzeczywistego–rzeczownikibez

końcówekmającemęskąformęliczbymnogiejmogąbyćrodzajuŜeńskiegoi

odwrotnie.Np.:

rzeczownik ולח [chalon](=okno)jestrodzajumęskiego,tworzyjednak

Ŝeńskąliczbęmnogą תונולח [chalonot],

rzeczownik הרובד [dwora](=pszczoła)jestrodzajuŜeńskiego,aletworzy

męskąliczbęmnogą ירובד [dworim],

rzeczownik הליל [lajla](=noc)makońcówkęŜeńskąitworzyŜeńską

formęliczbymnogiej,jestjednakrodzajumęskiego.

Językhebrajskijestjęzykiemkontekstowym–pojedynczesłowabywajączęsto

wieloznaczne.Naprzykład הנוב [bone](=robotnikbudowlany)moŜebyć,w

zaleŜnościodkontekstutłumaczonytakŜejako:buduje,onabuduje,bóbr.

PrawidłoweokreślenieformyirodzajudanegorzeczownikamoŜliwejestprzy

pomocysłownika,lubinnychwyrazówwzdaniu.Jedynympewnymkryterium

pozwalającymustalićgramatycznyrodzajrzeczownikawzdaniujestforma

przymiotnika(oilezostałuŜyty)występującegowhebrajskimzawszepo

rzeczownikuipozostającegownimwzwiązkuzgody.

2.Odmiana

Fleksjarzeczownikówhebrajskichjestbardzouboga.Opróczwspomnianych

wyŜejkońcówekliczbymnogiej,dorzeczownikówdołączanesączasami

charakterystycznedlagrupyjęzykówsemickichkońcówkidzierŜawcze.

Np. תיב [bajit](=dom), יתיב [bejti](=mójdom).

Konstrukcjetesąjednakcorazrzadszewjęzykumówionymwystępujątylko

przyczłonkachrodziny,orazwwyraŜeniachidiomatycznych.CzęściejuŜywane

sąonejeszczewliteraturze,orazwprasie,jednakiitamustępująmiejsca

analitycznejkonstrukcjizpartykułądzierŜawczą לש [szel]wpołączeniuz

odpowiednimikońcówkamiosobowymi.Np.mójdom= ילשתיבה – [habajit

szeli](zawszezrodzajnikiem!).

Szczątkowozachowałosiętzw.hejlocale,wymawianetaksamojakkońcówka

http://www.iwrit.pl/gram.php

2008-05-20

Gram hebrajskiej gramatyki (www.iwrit.pl)

Page 2 of 5

ŜeńskaisłuŜącedookreślaniakierunku,np. התיב – [bejta](=dodomu).

Odmianarzeczownikówprzezprzypadkiwhebrajskimniewystępuje,mimoŜe

zachowałasięszczątkowowinnychjęzykachsemickich,np.warabskim.

3.Status

CechąodróŜniającąjęzykhebrajski,jakojęzyksemicki,odgrupyjęzyków

indoeuropejskichjestwystępowanieformrzeczownikazwanychstatus.KaŜdy

rzeczownikhebrajskiposiadadwietakieformy:statusabsolutusistatus

constructus(heb. תוכימס [smichut]).Szczątkitrzeciejformywidocznesą

jeszczewhebrajskimbiblijnym.

Statusabsolutusjestpodstawowąformąrzeczownika.

StatusconstructussłuŜydotworzeniazłoŜeńdwóchrzeczowników,których

znaczeniejestpochodnąobuczłonów.Pierwszywyrazjestwyrazem

określanym,drugiokreślającym.Np.:

באהתיב [bejthaaw]=domojca

תיבהבא [awhabajit]=ojciecdomu

Najłatwiejzapamiętać,Ŝekolejnośćwyrazów(określanyokreślający)jesttu

takasamajakwangielskiejkonstrukcjizwyrazemof(houseofthefather,

fatherofthehouse).CzyliodwrotnaniŜwnajbliŜszymangielskim

odpowiednikustatusconstructuskonstrukcjachtypucompoundnoun,np.:

boyfriend,bookshop,spacepilot,gunshot,horseraddish(bezof).

Częstoznaczenietakiegotworubywadośćodległeodpierwotnegoznaczenia

poszczególnychwyrazów,np.:

תיב

לגר [kafregel]=stopa(dosł.łyŜkanogi).

Zwróćmyuwagę,Ŝeczasamiwymowaformystatusconstructusjestniecoinna

niŜformypodstawowej(innesamogłoski,np.[bajitbejt]).

PonadtowprzypadkurzeczownikówrodzajuŜeńskiegokończącychsięna ה

[hej]wformiestatusconstructuszamiastkońcowego ה pojawiasię ת [taw],

np.:

הבוב [buba]=lalka

עתבוב [bubatec]=drewnianalalka( ע =drewno).

IznówaletylkodlapotrzebmnemotechnikimoŜnazapamiętać,Ŝeto

końcowe ת pełniturolęzbliŜonąangielskiegoof.

WięcejprzykładówuŜyciastatusconstructuswtabelce:

Zło Ŝ enie: Wymowa: Dosłownie: Znaczenie:

דיכ kaf jad łyŜka ręki dłoń

לגרכ kaf regel łyŜka nogi stopa

תורבקתיב bejt kwarot dom grobów cmentarz

תסנכתיב bejt kneset dom spotkań synagoga

יתמורא aron metim szafa zmarłych trumna

בכרילכ kli rechew narzędzie jazdy pojazd

RODZAJNIK:

Whebrajskimwystępujetylkojedenrodzajnikokreślony,takisamdla

wszystkichrodzajówiliczb.Jestnimprzedrostek ה ,odpowiednikangielskiego

the.JednakzakresuŜyciarodzajnika ה whebrajskimjestszerszyniŜ

przedimkathewangielskim.

Wstatusconstructusrodzajnikokreślony ה występujetylkoprzydrugim

http://www.iwrit.pl/gram.php

2008-05-20

רפס [bejtsefer]=szkoła(dosł.domksiąŜki)

Gram hebrajskiej gramatyki (www.iwrit.pl)

Page 3 of 5

רפס [bejtsefer]=aschool

רפסהתיב [bejthasefer]=theschool

Rodzajniknieokreślony(opowiednikangielskiegoa/an)wjęzykuhebrajskim

niewystępuje(ibardzodobrze:).

CZASOWNIK:

Odmianaczasownikówodbywasięwdwóchliczbach(pojedynczejimnogiej),

orazwtrzechczasach:

przeszłymzwanymwliteraturzeperfect(heb. רבע [avar]),

przyszłymzwanym,trochęmyląco,imperfect(heb. דיתע [atid]),

teraźniejszym(heb. הווה [hove]).

Zczystogramatycznegopunktuwidzeniaczasteraźniejszyniejestosobną

formączasownika.Tworzysięgoprzypomocyimiesłowuczynnegooraz

zaimkaosobowego.

Samopojęcieczasugramatycznegopojawiłosięwhebrajskimdośćpóźno,

najprawdopodobniejprzejętezjęzykówindoeuropejskich.Whebrajskim

biblijnym,takjakwinnychjęzykachsemickich,czasniewystępował.

Znaczeniegramatyczneposiadałtylkoaspekt,czylizakończenie(lubbrak

zakończenia)danejczynności(jakwpolskichczasownikachdokonanychi

niedokonanych).StądteŜformyperfectmogłyoznaczaćczynnośćbędącą

dokonanąwprzyszłości(zrobię),aformyimperfectczynnośćniedokonanąw

przeszłości(robiłem).

OsobneformyposiadarównieŜtrybrozkazujący,wychodzionjednakw

nowohebrajskimzuŜyciaijestzastępowanyprzezformyczasuprzyszłego.

Wyjątkiemjesttutworzącanieregularneformygrupatzw.czasowników

słabych.

PodstawąkaŜdegoczasownikajesttrójzgłoskowykorzeń(rdzeń)heb. שרוש

[szoresz],będącycobardzoistotnenośnikiemznaczeniadanego

czasownikaorazutworzonychnajegopodstawieinnychczęścimowy.

Naprzykładkorzeń בתכ (KTB)jestpodstawąodmianyczasownika(pisać)i

tworzywielewyrazówpochodnych:

בתכמ [michtav]=list,

תבותכ [ktovet]=adres,itd.

ZauwaŜmy,Ŝetranskrypcjifonetycznejliteramiłacińskimi–wspólnykorzeń

wyrazówpokrewnychprzestajebyćwyraźniewidoczny.

WystępująteŜkorzeniecztero,anawetpięciozgłoskowe,sąonejednakmniej

liczneipowstaływwynikuwtórnychprocesówjęzykowych,lubzapoŜyczeń.

Koniugacje

KorzeńmoŜebyćodmienianywewszystkichczasach,osobachiliczbachw

siedmiukoniugacjach(heb. ינינב [binjanim]).TeoretyczniekaŜdykorzeń

moŜetworzyćformywkaŜdejzkoniugacji,wpraktycejednakrzadkoktóre

odmieniająsięprzezwszystkiesiedem.

Historycznie,koniugacjemająściśleokreślonąrolęsemantycznąwkaŜdejz

nichkorzeńnabierainnegoznaczenia.Właściwośćtaniezachowałasięwpełni

wnowohebrajskim,jestjednakbardzopomocnaprzytworzeniunowychsłów,

gdyznaczenieposzczególnychkorzenimodyfikowanejestpoprzezodmianęw

odpowiedniejkoniugacji.

Niektórezespółgłosekkorzeniazanikająpodczasodmiany.Takieczasowniki

nazywanesąsłabymi.Słabesąwszystkieczasowniki,którychkorzeń:

kończysięna ה [hej],

rozpoczynaod י [jud]lub נ [nun],

posiadaja ו wawlub י [jud]jakodrugąspółgłoskę.

1.Koniugacjakal(pa´al)

http://www.iwrit.pl/gram.php

2008-05-20

członiezłoŜenia,np.:

תיב

Gram hebrajskiej gramatyki (www.iwrit.pl)

Page 4 of 5

Najpopularniejszazewszystkichkoniugacji.Teoretycznienajprostszanie

wyróŜniasięŜadnymicechamiszczególnymi,aprzedrostkiiprzyrostki

poszczególnychczasówdołączanesąbezpośredniodokorzenia.Posiadajednak

wielepodkoniugacji,wzaleŜnościodznaczeniaczasownika–inneformymają

czasownikioznaczająceczynności(np. בתכ ktv=pisać),inneczasowniki

oznaczającestany(np. דבכ kvd=byćcięŜkim).

Koniugacjapa’alwnowohebrajskimniejestjuŜproduktywna(nietworzy

nowychczasowników),pozostajejednaknajliczniejsząkoniugacją.

2.Koniugacjanifal

Wwiększościprzypadkówtworzyonastronębiernąkoniugacjikal,rzadziej

formyzwrotne( שגפ [pagasz]=spotkać, שגפנ [nifgasz]=spotykaćsię).

Charakterystycznącechąkoniugacjinifaljestprzedrostek נ [ni]wczasie

przeszłym.

3.Koniugacjapi’el

Wnowohebrajskimjesttonajbardziejproduktywnakoniugacja–odmieniasię

wniejwiększośćnowotworzonychczasowników,orazwszystkieo

czteroliterowymrdzeniu.

Pi’elnaleŜydotzw.cięŜkichkoniugacji–cooznaczaŜedrugaspółgłoska

rdzeniajest"podwajana"przezdagesz(niewidaćtegooczywiściewpisowni

bezsamogłosek).WodróŜnieniuodzwykłegodageszwystępującegow

zaleŜnościodpozycjiliterywwyrazie,tutajmamytzw.dageszchazak,

występującyniezaleŜnie.Matooczywiściekonsekwencjedlawymowy

niektórychspółgłosekbegadkefat( פכב )orazdlaczasownikówsłabych,z

samogłoskowymjudlubwawjakodrugąliterąkorzenia,wymawianychwtedy

jakspółgłoski(wiem,wiem,trochęskomplikowane).

Przykładowo:korzeń ליח odmienianyjestwkoniugacjikaljako לח [chal]=

trząsłsięzestrachu,awkoniugacjipieljako ליח [chajal]=zaciągnąłsiędo

wojska.Zjawiskotoniedotyczyczasownikówordzeniuczterozgłoskowym.

Wpisownibezsamogłosekpi'elpisanajestczęstozdodatkowymjudpo

pierwszejsamogłosce(wformachczasuprzeszłego).

4.Koniugacjapual

Stronabiernakoniugacjipi'el.WnowohebrajskimpraktycznienieuŜywana,

tworzyjedynieimiesłowy.WyróŜniasiępoprzezdodanie(popierwszej

samogłosce)wawwymawianegojako[u]irównieŜnaleŜydokoniugacji

cięŜkich.

5.Koniugacjahitpael

Koniugacjatamawielezastosowań.Tworzyczasowniki:

zwrotne( חרתהל [lehitrachec]=myćsię),

wzajemne( בתכתהל [lehitkatev]=korespondować,pisaćzesobą),

interaktywne( זגרתהל [lehitragez]=denerwowaćsię).

HitpaelwyróŜniasięprzedrostkiem תה [hit]wczasieprzeszłymirównieŜ

naleŜydokoniugacjicięŜkich.

6.Koniugacjahifil

Głównąjejfunkcjąjesttworzenieczasownikówprzyczynowychodform

przechodnichkoniugacjikal,np.:

קחצ [cahak](śmiaćsię)==> קיחצה [hichik](rozśmieszać),

קלד [dalak](palićsię)==> קילדה [hidlik](rozpalić).

HifilwyróŜniasięprzedrostkiemhejidodatkowymjudpodrugiejspółgłosce

korzeniawczasieprzeszłym.NaleŜydokoniugacjicięŜkich.

7.Koniugacjahofal

Podobniejakpualdlakoniugacjipiel,takhofaljeststronąbiernąkoniugacji

hifil.WnowohebrajskimpraktycznienieuŜywana,tworzyjedynieimiesłowy.

http://www.iwrit.pl/gram.php

2008-05-20

Gram hebrajskiej gramatyki (www.iwrit.pl)

Page 5 of 5

(c.d.n...)

Jeślimaszjakieśuwagilubpytaniapisz: iwrit@iwrit.pl

http://www.iwrit.pl/gram.php

2008-05-20

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: