PRAWO KONSTYTUCYJNE- ĆWIECZENIA
Rok 1997:
- konstytucjonalizacja KRS i NSA,
- konstytucjonalizacja zasady instancyjności,
- dekonstytucjonalizacja prokuratury.
Novum konstytucyjne to także dualistyczne ujęcie władzy sądowniczej.
Władzę sądowniczą sprawują sądy i trybunały.
Sądy są organami państwa sprawującymi wymiar sprawiedliwości polegający na stosowaniu prawa do konkretnych zdarzeń i władczym rozstrzyganiu sporów ze stosunków prawnych.
Sądy, które ten wymiar sprawują to sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
Władza sądownicza jest pojęciem szerszym, bo oprócz sądów obejmuje także Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
Zarówno sądy, jak i trybunały wydają wyroki w imieniu RP.
Zarówno sądy, jak i trybunały charakteryzuje odrębność i niezależność od innych władz. Niezależności nie niweczą nominacje sędziowskie dokonywane przez Prezydenta RP: nie powołuje on sędziów z własnej inicjatywy, lecz na wniosek KRS.
KRS strzeże niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów.
UPRAWNIENIA KRS
KRS w szczególności:
1) podejmuje uchwały w sprawach wystąpienia do TK o zbadanie zgodności z Konstytucją RP aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów;
2) rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnienia urzędu sędziowskiego na stanowiskach sędziów SN i NSA oraz sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych;
3) przedstawia Prezydentowi RP wnioski o powołanie sędziów w SN, NSA, sądach powszechnych i wojskowych;
4) rozpatruje wnioski o przeniesienie sędziów w stan spoczynku, wyraża zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego, który ukończył 65 rok życia;
5) rozpatruje wystąpienia sędziów w stanie spoczynku o powrót na stanowisko sędziowskie;
6) wyraża opinie w sprawie powołania i odwołania prezesa albo wice- prezesa sądu powszechnego albo sądu wojskowego.
STATUS PRAWNY KRS
KRS jest częścią struktury centralnych organów administracji wymiaru sprawiedliwości z pewnymi uprawnieniami właściwymi dla samorządu zawodowego.
SKŁAD KRS
KRS składa się z:
1) Pierwszego Prezesa SN, Prezesa NSA, Ministra Sprawiedliwości i osoby powołanej przez Prezydenta RP,
2) piętnastu członków wybranych spośród sędziów SN, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,
3) czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów.
UPŁYW KADENCJI
Kadencja członków KRS trwa 4 lata.
Mandat członka Rady wygasa przed upływem czteroletniej kadencji w razie:
1) śmierci,
2) zrzeczenia się mandatu,
3) odwołania przez organ, który dokonał wyboru,
4) powołania sędziego na inne stanowisko sędziowskie,
5) wygaśnięcia mandatu posła lub senatora,
6) wygaśnięcia albo rozwiązania stosunku służbowego sędziego,
7) przejścia lub przeniesienia sędziego w stan spoczynku.
PREZYDIUM RADY
Rada powołuje i odwołuje ze swego grona członków Prezydium Rady: Przewodniczącego, dwóch wice- przewodniczących i trzech członków.
Prezydium Rady kieruje pracami Rady.
Przewodniczący reprezentuje Radę na zewnątrz.
FINANSOWANIE
Koszty działalności Rady są pokrywane z budżetu państwa.
Członkowie Rady w związku z pełnieniem obowiązków w Radzie otrzymują: diety i zwrot kosztów podróży służbowych.
WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI jest to działalność sądów polegająca na konkretyzowaniu i realizowaniu norm prawnych w celu ochrony praworządności.
SĄDY GRODZKIE
Sądom grodzkim ustawa powierza rozpoznawanie spraw:
1) o wykroczenia w pierwszej instancji,
2) o wykroczenia skarbowe i przestępstwa skarbowe zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do lat 2,
3) o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, z wyjątkiem spraw podlegających rozpoznaniu z udziałem ławników,
4) o pozostałe przestępstwa podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym,
5) cywilnych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym.
SĄDY POWSZECHNE
Sądami powszechnymi są sądy apelacyjne, sądy okręgowe i sądy rejonowe. Sprawy należące do sądów powszechnych rozpoznają sądy rejonowe, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawami do właściwości sądów okręgowych. Sądy okręgowe rozpoznają ponadto środki odwoławcze od orzeczeń sądów rejonowych, środki odwoławcze od orzeczeń sądów okręgowych wydanych w pierwszej instancji rozpoznają sądy apelacyjne.
ZASADY WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
Ustawa wymienia następujące zasady:
1) powoływania sędziów przez Prezydenta RP na wniosek KRS,
2) udziału czynnika społecznego w rozpoznawaniu spraw,
3) wydawania wyroków w imieniu RP,
4) nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego,
5) jawności postępowania,
6) instancyjności postępowania.
ZASADA JEDNOLITOŚCI SĄDÓW- sądy wydają wyroki w imieniu RP; jednolita struktura sądów oraz jednolita podstawa orzekania, którą jest prawo.
NIEZALEŻNOŚĆ SĄDÓW oznacza, iż orzeczenie sądowe nie może być zmienione zarówno przez organy prawodawcze, jak i wykonawcze.
NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIÓW polega natomiast na ich podległości jedynie Konstytucji i ustawom. Orzekają oni wyłącznie na podstawie ustawy (umowy międzynarodowej, rozporządzenia z mocą ustawy) i zgodnie z własnym sumieniem.
GWARANCJE ZASADY NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ
1) powoływanie sędziów przez Prezydenta RP na wniosek KRS,
2) powoływanie na czas nieoznaczony,
3) nieusuwalność sędziego poza przypadkami określonymi w ustawie,
4) immunitet sędziowski,
5) niepołączalność i apolityczność,
6) wynagrodzenie odpowiadające godności pełnionego urzędu.
Immunitet sędziowski polega na uzależnieniu zatrzymania lub pociągnięcia do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej od zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego. Nietykalności nie dotyczy zatrzymanie na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa.
Immunitet formalny, względny
Immunitet nietykalności
Uchylić immunitet może sąd wskazany w ustawie.
STAN SPOCZYNKU
Sędzia przechodzi w stan spoczynku z dniem ukończenia 65 roku życia, chyba że KRS, na wniosek sędziego, po zasięgnięciu opinii kolegium właściwego sądu, wyrazi zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez sędziego 70 roku życia.
PRZESŁANKI NOMINACJI
Na urząd sędziego może być powołany ten, kto:
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru,
3) ukończył 29 lat,
4) ukończył wyższe studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra,
5) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,
6) złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,
7) pracował w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej 3 lata lub referendarza sądowego co najmniej 5 lat.
Wymagania aplikacji, asesury i egzaminu nie dotyczą m.in. profesorów, doktorów habilitowanych nauk prawnych, prokuratorów, adwokatów i notariuszy.
APOLITYCZNOŚĆ
W okresie zajmowania stanowiska sędzia nie może należeć do partii politycznej ani brać udziału w żadnej działalności politycznej.
ŁAWNICY
Ławnikiem może być wybrany ten, kto:
3) ukończył 30 lat,
4) jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku.
Ławników do sądów okręgowych oraz do sądów rejonowych wybierają rady gmin w głosowaniu tajnym.
W zakresie orzekania ławnicy są niezawiśli i podlegają tylko ustawom.
Kadencja ławników trwa 4 lata. Mandat ławnika wygasa w razie pozbawienia go praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądowym. Rada gminy może też odwołać ławnika z własnej inicjatywy lub na wniosek prezesa właściwego sądu w razie m.in. niewykonywania obowiązków ławnika.
ORGANIZACJA I STRUKTURA SĄDÓW
Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin. Sąd okręgowy tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych (okręg sądowy). Sąd apelacyjny tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych.
Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii KRS, w drodze rozporządzenia, tworzy i znosi sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne oraz ustala ich siedziby i obszary właściwości.
ORGANY SĄDÓW
Organami sądów są:
1) w sądach apelacyjnych i okręgowych: prezes sądu oraz kolegium sądu,
2) w sądach rejonowych: prezes sądu.
NADZÓR MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI
Minister Sprawiedliwości sprawuje zwierzchni nadzór nad działalnością administracyjną sądów, a także jest organem kreacyjnym dla prezesa i wiceprezesa sądu rejonowego, okręgowego i apelacyjnego.
PREZES SĄDU
Prezes sądu:
1) kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz,
2) pełni czynności z zakresu administracji sądowej,
3) jest zwierzchnikiem służbowym sędziów danego sądu,
4) powierza sędziom pełnienie funkcji i zwalnia z ich pełnienia po zasięgnięciu wymaganych opinii.
Prezesa sądu apelacyjnego powołuje Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu apelacyjnego po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji.
Prezesa sądu okręgowego powołuje Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu okręgowego albo sądu apelacyjnego, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu i opinii prezesa przełożonego sądu apelacyjnego.
Prezesa sądu rejonowego powołuje Minister Sprawiedliwości spośród sędziów sądu rejonowego bądź sądu okręgowego po zasięgnięciu opinii kolegium przełożonego sądu okręgowego i prezesa przełożonego sądu okręgowego.
Kadencja prezesa sądu rejonowego trwa 4 lata, a prezesów pozostałych sądów powszechnych- 6 lat.
Prezes i wiceprezes sądu może być odwołany przez Ministra Sprawiedliwości w toku kadencji m.in. w przypadku rażącego niewywiązywania się z obowiązków służbowych.
KOLEGIUM SĄDU
Kolegium sądu:
1) ustala podział czynności w sądzie,
2) przedstawia zgromadzeniu ogólnemu sędziów opinie o kandydatach na stanowiska sędziów,
3) wyraża opinie o kandydacie na wiceprezesa sądu,
4) wyraża opinie o kandydatach na przewodniczących wydziałów.
Kadencja kolegium sądu trwa 2 lata.
W skład kolegium wchodzą zawsze: prezes i wiceprezesi + członkowie.
Kolegium sądu apelacyjnego składa się z trzech do pięciu członków wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego.
Kolegium sądu okręgowego składa się z czterech do ośmiu członków wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów okręgu spośród jego członków, w tym w połowie spośród sędziów sądu okręgowego.
SAMORZĄD SĘDZIOWSKI
Sędziowie tworzą samorząd sędziowski. Organami samorządu sędziowskiego są: zgromadzenie ogólne sędziów okręgu oraz zgromadzenie ogólne sędziów apelacji.
Zgromadzenie ogólne:
1) przedstawia KRS kandydatów na stanowiska sędziów,
2) wyraża opinie o kandydatach na prezesa sądu
3) wybiera członków kolegium sądu.
Zgromadzenie ogólne sędziów apelacji składa się z sędziów sądu apelacyjnego.
Zgromadzenie ogólne sędziów okręgu składa się z sędziów sądu okręgowego oraz delegatów sędziów sądów rejonowych.
WYDZIAŁAY SĄDU REJONOWEGO
1) cywilny, 2) karny, 3) rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny), 4) pracy (sąd pracy), 5) ksiąg wieczystych
WYDZIAŁY SĄDU OKRĘGOWEGO
1) cywilny, 2) karny, 3) penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych, 4) pracy (sąd pracy), 5) gospodarczy (sąd gospodarczy)
WYDZIAŁY SĄDU APELACYJNEGO
1) cywilny, 2) karny, 3) pracy i ubezpieczeń społecznych
W sądzie apelacyjnym w Warszawie działa ponadto Wydział Lustracyjny.
ZADANIA SN
1) sprawowanie nadzoru nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania (z wyjątkiem sądów administracyjnych nad którymi nadzór sprawuje NSA),
2) zapewnienie prawidłowości i jednolitości wykładni prawa,
3) opiniowanie projektów nadesłanych ustaw.
SPOSÓB WYKONYWANIA NADZORU JUDYKACYJNEGO
Nadzór judykacyjny SN wykonywany jest przez:
1) rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych stosownie do przepisów prawa procesowego,
2) rozpoznawanie kasacji od prawomocnego orzeczenia sądu odwoławczego kończącego postępowanie sądowe,
3) podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie,
4) podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie.
POWOŁYWANIE SĘDZIEGO SN
Sędziów SN powołuje na czas nieokreślony Prezydent RP na wniosek KRS.
Pierwszy Prezes SN powoływany jest również przez Prezydenta RP na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne SN.
Na stanowisko sędziego SN może być powołany ten, kto oprócz kwalifikacji sędziowskich wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej oraz doświadczeniem zawodowym popartym co najmniej dziesięcioletnim okresem pracy lub służby na stanowisku sędziego, prokuratora i radcy prawnego albo wykonywaniem zawodu adwokata.
ODWOŁANIE SĘDZIEGO SN
Odwołanie sędziego SN przez Prezydenta na wniosek KRS następuje z przyczyn „naturalnych”: zrzeczenie się stanowiska, choroba, wiek.
Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego następuje w przypadku:
2) zrzeczenia się urzędu lub statusu sędziego w stanie spoczynku,
3) prawomocnego orzeczenia przez sąd środka karnego w postaci pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego,
4) prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu,
5) utraty obywatelstwa polskiego.
STRUKTURA SN
SN dzieli się na: Izbę Cywilną, Izbę Karną, Izbę Wojskową oraz Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych.
Izby SN sprawują w granicach swoich właściwości rzeczowych nadzór nad orzecznictwem sądów powszechnych i wojskowych. Pracami każdej z izb SN kieruje jeden z prezesów SN.
Na czele Sądu Najwyższego stoi Pierwszy Prezes, który kieruje jego pracami.
ORGANY SN
Organami Sądu Najwyższego są: Pierwszy Prezes SN, Prezes SN + organy kolegialne, które są także organami samorządu sędziowskiego.
ZGROMADZENIE OGÓLNE
W SN działają następujące organy kolegialne: Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, zgromadzenie sędziów izb SN oraz Kolegium SN.
...
Joanat