Bosman.doc

Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości 1995-12-15, C 415/93

Union Royale Belge de Sociétés de Football Association ASBL przeciwko Jean Marc Bosman; Royal Club Liégois S.A. przeciwko Jean Marc Bosman, S.A. D'Economie Mixte Sportive du Littoral de Dunkerque, Union Européenne des Associations de Football (UEFA) oraz UEFA przeciwko Jean Marc Bosman

Opubl: OETS 2002, poz. 84

Teza:

1. Wniosek w sprawie dopuszczenia przez Trybunał kolejnego dowodu, złożony na podstawie art. 60 regulaminu postępowania po zamknięciu ustnej części postępowania można przyjąć tylko, gdy dotyczy faktów istotnych dla sprawy, których strona nie mogła przytoczyć wcześniej.

2. W ramach współpracy między Trybunałem a sądami krajowymi, uregulowanej w art. 177 [234] TWE, tylko sąd krajowy przed którym zawisł spór i na którym spoczywa obowiązek wydania rozstrzygnięcia ma prawo określić w świetle okoliczności sprawy, czy zachodzi potrzeba wystąpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego oraz czy udzielenie odpowiedzi na przedłożone pytania jest niezbędne do wydania orzeczenia przez sąd krajowy. W konsekwencji, tam gdzie kwestie przedłożone Trybunałowi dotyczą interpretacji prawa wspólnotowego, Trybunał, co do zasady, jest zobowiązany do wydania orzeczenia. W celu określenia, czy jest właściwy do udzielenia odpowiedzi, Trybunał bada warunki na jakich doszło do przedłożenia pytań przez sąd krajowy. Duch współpracy, który musi się przejawiać w postępowaniu w sprawie o wydanie orzeczenia wstępnego, wymaga ze strony sądu krajowego wzięcia pod uwagę funkcji powierzonych Trybunałowi, które polegają na wspomaganiu wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich, a nie na udzielaniu porad w kwestiach ogólnych i hipotetycznych. Dlatego Trybunał nie może wydać orzeczenia wstępnego w sprawie pytań sądu krajowego, gdy podniesione w nich kwestie nie mają żadnego związku z okolicznościami faktycznymi lub celem postępowania głównego lub gdy kwestie te są hipotetyczne, a Trybunał nie znajduje ani faktycznych ani prawnych podstaw do udzielenia merytorycznej odpowiedzi na przedłożone mu pytania. Odpowiedź Trybunału na pytania przedłożone przez sąd krajowy, który ma wydać orzeczenie w przedmiocie zapobieżenia naruszeniom prawa, należy uznać za niezbędną do rozstrzygnięcia zawisłego sporu, nawet jeśli pytania te opierają się na niepewnych hipotezach, jeżeli tylko sąd krajowy uznał je za dopuszczalne na podstawie interpretacji prawa krajowego.

3. Biorąc pod uwagę cele Wspólnoty, sport podlega prawu wspólnotowemu tylko w takim zakresie, w jakim stanowi działalność gospodarczą w rozumieniu art. 2 [2] TWE, co ma miejsce w przypadku działalności piłkarzy zawodowych i półzawodowych, którzy wykonują pracę zarobkową lub pobierają wynagrodzenie za swoje usługi.

4. Do zastosowania przepisów wspólnotowych o swobodnym przepływie pracowników nie jest konieczne, aby pracodawca był przedsiębiorcą. Wymagane jest za to istnienie lub zamiar zawarcia stosunku pracy.

5. Zasady regulujące stosunki handlowe pomiędzy pracodawcami w ramach sektora objęte są zakresem zastosowania przepisów prawa wspólnotowego dotyczących swobody przepływu pracowników, jeżeli ich zastosowanie wpływa na warunki zatrudnienia pracowników. Dotyczy to zasad regulujących transfer zawodników pomiędzy klubami, które aczkolwiek dotyczą przede wszystkim stosunków handlowych pomiędzy klubami, a nie stosunków pracy łączących kluby i zawodników, to jednak, ze względu na fakt, że zatrudniające zawodników kluby muszą wnosić opłaty z tytułu pozyskania zawodnika z innego klubu wpływają na możliwość znalezienie zatrudnienia oraz warunki pracy tych zawodników.

6. Postanowienia prawa wspólnotowego, dotyczące swobodnego przepływu pracowników i swobody świadczenia usług, nie wykluczają występowania zasad i praktyk uzasadnionych przyczynami o charakterze pozaekonomicznym, związanych z charakterem i kontekstem pewnych spotkań piłkarskich. Nałożone przez te przepisy restrykcje powinny ograniczać się do realizacji celów tych przepisów. Nie mogą zatem wyłączyć całej działalności sportowej spod zakresu zastosowania Traktatu.

7. Swoboda przepływu pracowników, gwarantowana przez art. 48 [39] TWE, jest podstawową swobodą w systemie prawa wspólnotowego. Wymóg poszanowania przez Wspólnotę narodowej lub regionalnej odrębności państw członkowskich nie może ograniczać zakresu tej swobody, gdy Wspólnota korzysta z uprawnień przyznanych jej na mocy art. 128 [151] ust. 1 w sferze kultury.

8. Wolność zrzeszania się, uregulowana w art. 11 EKPCz oraz wynikająca z tradycji konstytucyjnych wspólnych wszystkim państwom członkowskim, jest jednym z praw podstawowych, które Trybunał konsekwentnie chroni, zaś jak potwierdziła to preambuła JAE oraz art. F ust. 2 [6] TUE wolność ta jest chroniona we wspólnotowym porządku prawnym. Jednakże przepisy ustanowione przez stowarzyszenia sportowe, do których odnosi się sąd krajowy, nie mogą być traktowane jako niezbędne do korzystania z tej wolności przez te stowarzyszenia, kluby lub ich graczy. Ponadto, nie można uznać, że wydawanie przepisów tego rodzaju jest ściśle związane z korzystaniem z tej wolności.

9. Zasada subsydiarności, nawet jeżeli interpretowana jest w taki sposób, że interwencja organów wspólnotowych w sferę organizacji działalności sportowej musi ograniczać się do tego co jest konieczne, nie może prowadzić do sytuacji, w której korzystanie przez prywatne stowarzyszenia z prawa do wydawania przepisów regulujących zasady funkcjonowania dyscypliny sportowej może prowadzić do ograniczenia praw przyznanych obywatelom Wspólnoty przez Traktat.

10. Art. 48 [39] TWE stosuje się nie tylko do działań władz publicznych, lecz także do wszelkiego innego rodzaju norm, które zbiorowo regulują stosunki pracy zarobkowej. Zniesienie przeszkód występujących między państwami członkowskimi w swobodnym przepływie pracowników i swobodzie świadczenia usług zostałoby narażone na szwank, gdyby likwidacja barier przez poszczególne państwa była neutralizowana przez przeszkody wynikające z autonomii prawnej stowarzyszeń bądź organizacji, do których prawo publiczne nie ma zastosowania. Ponadto, gdyby zastosowanie art. 48 [39] TWE ograniczało się do działań organów władzy publicznej, powstałoby niebezpieczeństwo nierównego stosowania tego przepisu w sytuacji, gdy warunki pracy w poszczególnych państwach członkowskich są niekiedy regulowane na mocy przepisów prawa zawartych w ustawach i rozporządzeniach, a niekiedy w umowach i innych aktach zawartych lub wydanych przed podmioty prywatne.

11. Nic nie stoi na przeszkodzie, by jednostki powoływały się na względy porządku, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego przewidziane w art. 48 [39] TWE. Publiczny lub prywatny charakter analizowanych reguł nie ma żadnego wpływu zarówno na zakres jak i na treść wspomnianych względów, uzasadniających ograniczenia swobody.

12. Art. 48 [39] TWE stosuje się do przepisów ustanowionych przez stowarzyszenia sportowe, w których określono warunki, na jakich zawodowi sportowcy mogą być zatrudniani za wynagrodzeniem.

13. Sytuacji zawodowego piłkarza, który jest obywatelem państwa członkowskiego i zawierając umowę o pracę z klubem z innego państwa członkowskiego w celu wykonywania pracy zarobkowej w tym państwie przyjął złożoną mu ofertę podjęcia pracy w rozumieniu art. 48 [39] ust. 3 lit. a) TWE, nie można uznać za sytuację czysto wewnętrzną i z tego powodu nie objętą prawem wspólnotowym.

14. Art. 48 [39] TWE zabrania stosowania zasad ustanowionych przez stowarzyszenia sportowe, na mocy których piłkarz zawodowy, będący obywatelem innego państwa członkowskiego, nie może, po wygaśnięciu kontraktu z dotychczasowym klubem, zostać zatrudnionym przez klub z innego państwa członkowskiego, dopóki klub ten nie zapłaci poprzedniemu klubowi opłaty za transfer, wyszkolenie i rozwój tego zawodnika.

15. Art. 48 [39] TWE wyklucza zastosowanie przepisów ustanowionych przez związki sportowe, na mocy których w meczach organizowanych pod ich auspicjami, kluby piłkarskie mogą wystawić tylko ograniczoną liczbę graczy zawodowych, posiadających obywatelstwo innego państwa członkowskiego. Tego rodzaju przepisy, pomimo że nie różnią się od reguł transferowych obowiązujących w umowach zawieranych w obrębie tego samego państwa członkowskiego, mogą ograniczać swobodę poruszania się pracowników, którzy chcieliby podjąć pracę w innym państwie członkowskim, uniemożliwiając im lub zniechęcając ich do opuszczania dotychczasowego klubu po wygaśnięciu umowy o pracę. Reguły te nie stanowią adekwatnego środka do realizacji zgodnego z prawem celu utrzymania finansowej i konkurencyjnej równowagi pomiędzy klubami oraz wspierania poszukiwania talentów i szkolenia młodych graczy, ponieważ

a) nie wykluczają możliwości zapewnienie sobie przez najbogatsze kluby usług najlepszych piłkarzy ani nie zapobiegają sytuacji, w której zasoby finansowe stają się decydującym czynnikiem w konkurencji sportowej, co znacznie przyczynia się do zmiany równowagi pomiędzy klubami;

b) opłaty transferowe są z natury warunkowe i niepewne, i w żadnym przypadku nie są związane z rzeczywistymi kosztami szkolenia zarówno przyszłych graczy zawodowych jak i tych, którzy nigdy nie przejdą na zawodowstwo;

c) te same cele mogą być skutecznie osiągnięte przy pomocy innych środków, które nie hamują swobodnego przepływu pracowników.

16. Z wyjątkiem sytuacji, w których Komisja jest wyraźnie upoważniona do podejmowania działań, nie może ona gwarantować zgodności określonego zachowania z Traktatem. W żadnym przypadku Komisja nie ma prawa legalizowania działań, które są z Traktatem sprzeczne.

17. Interpretacja przepisów wspólnotowych dokonywana przez Trybunał, zgodnie z upoważnieniem nadanym mu przez art. 177 [234] TWE, wyjaśnia, a, jeżeli zachodzi taka potrzeba, definiuje znaczenie i zakres zastosowania danego przepisu oraz tego, w jaki sposób powinien być on rozumiany i stosowany od momentu wejścia w życie. Z powyższego wynika, że zinterpretowany w ten sposób przepis może i musi być stosowany przez sądy, nawet do stosunków prawnych powstałych bądź wynikających ze zdarzeń, które miały miejsce przed dokonaniem interpretacji przez Trybunał, o ile spełnione są warunki wniesienia powództwa przed właściwy sąd. Tylko w wyjątkowych przypadkach Trybunał może, stosując ogólną zasadę pewności prawa, stanowiącą nieodłączną część porządku prawnego Wspólnoty, posunąć się do ograniczenia danej osobie możliwości oparcia się na dokonanej przez ten sąd interpretacji w celu podważenia stosunków prawnych zawiązanych w dobrej wierze. O takim ograniczaniu decyduje wyłącznie Trybunał w wyroku, którego przedmiotem jest interpretacja przepisu prawa wspólnotowego (zob. Blaizot, § 28; Legros, § 30). Ponieważ specyfika przepisów ustanowionych przez związki sportowe dla transferów zawodników pomiędzy klubami z różnych państw oraz fakt, że te same lub podobne przepisy odnoszą się do transferów zarówno między klubami należącymi do tego samego związku krajowego jak i między klubami należącymi do różnych związków krajowych w obrębie tego samego państwa, mogło to spowodować niepewność co do tego, czy zasady te są zgodne z prawem wspólnotowym. W tych okolicznościach, wymóg pewności prawa przemawia przeciwko rozpatrywaniu stosunków prawnych, które już wygasły. Wyjątek należy uczynić na rzecz osób, które przedsięwzięły wcześniej działania zmierzające do ochrony przysługujących im praw. Poza tym, ograniczenie skutków dokonanej interpretacji jest dopuszczalne tylko wobec uiszczonych lub wymagalnych opłat za transfer, szkolenie i rozwój, wynikających z zobowiązań powstałych przed datą wydania niniejszego wyroku. W związku z powyższym należy stwierdzić, że nie można powoływać się na bezpośrednią skuteczność art. 48 [39] TWE celem żądania zwrotu uiszczonych lub wymagalnych opłat za transfer, szkolenie i rozwój, powstałych przed datą wydania niniejszego orzeczenia, z wyjątkiem spraw, co do których wszczęto postępowanie lub podniesiono zarzut przewidziany w prawie krajowym przed datą wydania niniejszego wyroku.

Uzasadnienie:

Podstawy wyroku:

1. Zarządzeniem z 1.10.1993 r., [...], Cour d'Appel (sąd apelacyjny) z Liege wystąpił do Trybunału na podstawie art. 177 [234] TWE z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego w sprawie pytań dotyczących interpretacji art. 48 [39], 85 [81] i 86 [82] TWE.

2. Pytania podniesiono w różnych postępowaniach toczących się pomiędzy Union Royale Belge des Societes de Football Association ASBL (URBSFA) a Panem Bosmanem; Royal Club Liegois S.A. a Panem Bosmanem; S.A. D'Economie Mixte Sportive du Littoral de Dunkerque, Union Europeenne des Associations de Football (UEFA) oraz UEFA a Panem Bosmanem.

Zasady organizacji piłki nożnej

3. Organizacja zawodowej lub amatorskiej dyscypliny sportowej, powszechnie znanej po nazwą "piłki nożnej", opiera się na klubach należących do stowarzyszeń lub federacji krajowych istniejących w każdym państwie członkowskim. Jedynie w Wielkiej Brytanii istnieją cztery związki sportowe, oddzielnie dla Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej. URBSFA jest belgijskim związkiem piłkarskim. Związki krajowe powołują różnego rodzaju pomocnicze organizacje, odpowiedzialne za organizację rozgrywek w pewnych regionach lub obszarach administracyjnych. Federacje krajowe przeprowadzają rozgrywki krajowe, odbywające się w ramach lig, do których przynależność zależy od poziomu sportowego klubu.

4. Federacje krajowe są członkami Federation Internationale de Football Association (FIFA), stowarzyszenia prawa szwajcarskiego, odpowiedzialnego za organizację zawodów piłkarskich na szczeblu światowym. FIFA składa się z federacji obejmujących zasięgiem swego działania poszczególne kontynenty. Przepisy tych federacji zatwierdzone są przez FIFA. W Europie taką federacją jest UEFA, stowarzyszenie prawa szwajcarskiego. UEFA zrzesza związki krajowe ok. 50 państw, w tym państw członkowskich, które na podstawie regulaminów UEFA zobowiązały się do stosowania przepisów, regulacji i decyzji UEFA.

5. Każdy mecz piłkarski, organizowany pod auspicjami krajowego związku, rozgrywany jest między klubami będącymi członkami tego związku lub należącymi do związków pomocniczych. Drużyna wystawiona w meczu składa się z zawodników zarejestrowanych w danym stowarzyszeniu narodowym jako gracze tego klubu. Każdy piłkarz zawodowy musi być zarejestrowany w stowarzyszeniu i zgłaszany jest jako pracownik określonego klubu.

Reguły transferowe

6. Reguły transferowy URBSFA z 1983 r. stosowane w czasie zaistnienie zdarzeń stanowiących podstawę wystąpienia z powództwami w postępowaniach głównych, rozróżniają pomiędzy trzema typami stosunków: przynależnością zawodnika do federacji krajowej, przynależnością do klubu oraz prawem do gry w klubie, które jest niezbędne do występowania w oficjalnych spotkaniach. Pod pojęciem transferu rozumie się transakcje, poprzez którą piłkarz zrzeszony w związku zmienia przynależność klubową. Jeżeli transfer jest tymczasowy, przynależność zawodnika do jego klubu nie ustaje, mimo że zostaje on zarejestrowany jako uprawniony do gry dla innego klubu.

7. Na podstawie tych samych przepisów wszystkie kontrakty piłkarzy zawodowych, zawarte na okres od jednego do pięciu lat, biegną do 20 czerwca. Przed wygaśnięciem kontraktu - najpóźniej do 26 kwietnia - klub ma obowiązek zaoferować zawodnikowi nowy kontrakt. W przeciwnym razie zawodnik traktowany jest jako amator dla celów transferu, zaś jego status prawny regulowany jest przez inne przepisy. Zawodnik może przyjąć lub odrzucić zaoferowany kontrakt.

8. Jeśli odrzuca kontrakt, umieszczany jest w okresie między 1 a 31 maja na przymusowej liście transferowej, bez zgody klubu do którego należy. Jednakże jego przejście do nowego klubu uzależnione są od dokonania opłaty rekompensującej dotychczasowemu klubowi "koszty wyszkolenia", skalkulowanej przez przemnożenie całkowitego rocznego dochodu zawodnika przez specjalny mnożnik, wynoszący od 14 do 2 w zależności od wieku zawodnika.

9. Dzień 9 czerwca wyznacza otwarcie okresu dla "wolnych transferów" dokonywanych za porozumieniem między dwoma klubami i samym zawodnikiem, w szczególności co do kwoty opłaty transferowej, którą nowy klub musi zapłacić dotychczasowemu klubowi zawodnika, z uwzględnieniem kar, które mogą zostać nałożone na nowy klub z tytułu zadłużenia.

10. Jeżeli nie dochodzi do transferu zawodnika, dotychczasowy klub musi mu zaoferować kontrakt na jeden sezon, na takich samych warunkach jakie oferowano przed 26 kwietnia. Jeśli piłkarz odrzuci ten kontrakt, klub może do 1 sierpnia podjąć decyzją o zawieszeniu zawodnika. W przeciwnym razie piłkarz traktowany jest jako amator. Zawodnik, który uporczywie odmawia podpisania proponowanych mu kontraktów może zmienić dotychczasowy klub bez porozumienia z klubem jako amator, jeżeli nie grał przez dwa sezony.

11. Przepisów transferowych FIFA i UEFA nie stosuje się bezpośrednio. Są one jednak włączone do przepisów związków krajowych, które mają legitymację do ich stosowania i regulowania za ich pomocą stosunków pomiędzy klubami i piłkarzami.

12. UEFA, URBSFA oraz RC Liege stwierdziły przed sądem krajowym, że przepisy znajdujące zastosowanie w omawianym czasie do transferów pomiędzy klubami z różnych państw członkowskich lub klubami należącymi do różnych krajowych stowarzyszeń, działających w obrębie tych samych państw członkowskich, zostały zawarte w dokumencie zatytułowanym "Zasady współpracy pomiędzy członkami UEFA i ich klubami", zatwierdzonym przez Komitet Wykonawczy UEFA 24.5.1990 r., a obowiązującym od 1.7.1990 r.

13. Dokument ten stwierdza, że po wygaśnięciu kontraktu zawodnik ma wolną rękę i może dokonać wyboru klubu według własnego uznania. Nowy klub musi bezzwłocznie poinformować poprzedni klub, który z kolei informuje związek krajowy, a ten wydaje międzynarodowe zezwolenie na transfer. Jednakże, poprzedni klub ma prawo żądać od nowego klubu rekompensaty za wyszkolenie i rozwój zawodnika. W przypadku braku porozumienia co do wysokości opłaty, ustala ją rada ekspertów UEFA przy użyciu mnożnika wynoszącego od 12 do 1, w zależności od wieku piłkarza pomnożonego przez jego całkowite roczne wynagrodzenie w maksymalnej wysokości 5 mln CHF.

14. Dokument wymaga ponadto, by stosunki handlowe pomiędzy dwoma klubami, dotyczące opłaty za wyszkolenie i rozwój, nie wpływały na działalność zawodnika, który powinien grać bez przeszkód w nowym klubie. Aczkolwiek, jeżeli nowy klub nie dokona natychmiastowej opłaty transferowej, komisja dyscyplinarna i komisja ds. kontroli UEFA może zająć się tą sprawą i notyfikować wydaną decyzję związkowi krajowemu, który jest władny nałożyć kary na klub - dłużnika.

15. Sąd krajowy uważa, że w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym, URBSFA i RC Liege zastosowały przepisy FIFA, a nie UEFA.

16. Przepisy UEFA stanowiły wówczas, że zawodnik profesjonalny nie może opuścić krajowego związku, którego jest członkiem, dopóki jest związany swoim kontraktem, przepisami klubu oraz związku krajowego, bez względu na warunki na jakich opiera się ta przynależność. Nie można było dokonywać międzynarodowych transferów bez uzyskania od krajowego związku certyfikatu stwierdzającego, że wszystkie roszczenia finansowe, łącznie z opłatami transferowymi, zostały zaspokojone.

17. Po zajściu wydarzeń, które dały początek postępowaniom głównym, UEFA rozpoczęła negocjacje z Komisją. W kwietniu 1991 r. UEFA zobowiązała się między innymi do umieszczania w każdym kontrakcie zawodowego piłkarza klauzuli umożliwiającej mu po wygaśnięciu dotychczasowego kontraktu zawarcie nowego kontraktu z wybranym przez siebie klubem oraz natychmiastowe rozpoczęcie gry w jego barwach. Stosowne postanowienia inkorporowano do "Zasad współpracy pomiędzy stowarzyszeniami członkowskimi UEFA i ich klubami" z grudnia 1991 r. Przepisy te weszły w życie 1.7.1992 r.

18. W kwietniu 1991 FIFA przyjęła nowe reguły dotyczące statusu i transferów piłkarzy. Dokument ten, zgodnie ze zmianami z grudnia 1991 r. i 1993 r. stanowi, że zawodnik może zawrzeć kontrakt z nowym klubem w wypadku wygaśnięcia lub unieważnienia kontraktu pomiędzy zawodnikiem a jego dotychczasowym klubem, bądź gdy dotychczasowy kontrakt wygaśnie w przeciągu 6 miesięcy.

19. Szczególne przepisy wprowadzono dla graczy "półzawodowych", to jest graczy, którzy ze względu na działalność lub uczestnictwo w zawodach piłkarskich otrzymali wynagrodzenie skalkulowane powyżej rzeczywistych kosztów ich uczestnictwa, chyba że odzyskali status amatora.

20. W przypadku, gdy gracz "półzawodowy" lub zawodnik uzyskujący status "półzawodowca", w okresie 3 lat od dokonania transferu, przechodzi do innego klubu, jego poprzedni klub ma prawo otrzymać rekompensatę za wyszkolenie i rozwój, której wysokość kluby powinny ustalić miedzy sobą. W przypadku braku porozumienia, spór przedkładany jest FIFA lub stosownej federacji.

21. Przepisy te uzupełniono regulacjami UEFA dotyczącymi "wnoszenia opłat transferowych" z czerwca 1993 r. (weszły w życie 1.8.1993 r.), które zastąpiły "Zasady współpracy pomiędzy członkami UEFA a ich klubami" z 1991 r. Nowe przepisy utrzymują zasadę, że stosunki handlowe pomiędzy klubami nie mogą wpływać na działalność sportową zawodnika, który może bez przeszkód grać w klubie, z którym podpisał kontrakt. W przypadku braku zgody pomiędzy zainteresowanymi klubami, właściwa komisja ekspertów powołana przez UEFA określa sumę rekompensaty za wyszkolenie i rozwój zawodnika. Dla graczy "półzawodowych" suma obliczana jest na podstawie całkowitego dochodu zawodnika za ostanie 12 miesięcy lub rocznego dochodu gwarantowanego przez nowy kontrakt, powiększonego o 20% dla zawodników, którzy przynajmniej 2 razy wystąpili w seniorskiej drużynie narodowej i pomnożonego przez współczynnik wynoszący od 12 do 0, w zależności od wieku zawodnika.

22. Z dokumentów przedłożonych Trybunałowi przez UEFA wynika, że przepisy obowiązujące w państwach członkowskich także wymagają, by nowy klub należący do tego samego związku, do którego przechodzi zawodnik, również uiścił opłatę transferową na warunkach ustanowionych w omawianych przepisach, która zrekompensuje koszty szkolenia oraz rozwoju zawodnika.

23. W Hiszpanii i Francji rekompensaty można domagać się opłaty, gdy transfer został dokonany przed ukończeniem przez zawodnika 25 roku życia lub gdy jego poprzedni klub jest klubem, z którym podpisał on swój pierwszy zawodowy kontrakt. Z kolei w Grecji, mimo że nowy klub nie płaci rekompensaty wprost, kontrakt między klubem a zawodnikiem może uzależnić przejście tegoż od uiszczenia stosowanej opłaty, co według UEFA najczęściej ma miejsce.

24. Przepisy tego rodzaju mogą wynikać z ustawodawstwa krajowego, przepisów krajowego związku piłki nożnej lub też umów zbiorowych.

Klauzule narodowe

25. Począwszy od lat 60-tych wiele związków krajowych wprowadziło tzw. klauzule narodowe, ograniczające liczbę obcokrajowców, jaką mogły zakupić kluby oraz wystawianych w meczach. Dla celów stosowania tych przepisów "narodowość" zdefiniowano jako możliwość wystąpienia w meczach reprezentacji narodowej danego państwa.

26. W 1978 r. UEFA złożyła na ręce Pana Davignon, członka Komisji, zobowiązanie, że zniesie ograniczenia dotyczące zawierania przez kluby kontraktów z zawodnikami z innych państw członkowskich oraz ustali liczbę tych graczy, który mogą brać udział w meczu na 2 osoby. Powyższe ograniczenie miało nie stosować się do zawodników, którzy byli zatrudnieni w danym kraju przez okres dłuższy od 5 lat.

27. W 1991 r., w następstwie rozmów przeprowadzonych z wiceprzewodniczącym Komisji, Panem Bangemannem, UEFA przyjęła zasadę "3+2", pozwalającą każdemu związkowi krajowemu ograniczyć do 3 liczbę zawodników z innych państw, których można wystawić do gry w meczu pierwszoligowym w rozgrywkach o mistrzostwo kraju, plus 2 zawodników grających w danym państwie nieprzerwanie przez co najmniej 5 lat, wliczając w to 3 lata gry na poziomie juniorów. To samo ograniczenie dotyczy meczów UEFA, gdzie współzawodniczą drużyny klubowe.

Stan faktyczny sprawy toczącej się przed sądem krajowym

28. Pan Bosman, zawodowy piłkarz narodowości belgijskiej, od 1988 r. był zatrudniony w belgijskim klubie pierwszoligowym RC Liege na podstawie kontraktu, który wygasł 30.6.1990 r. Kontrakt ten zapewniał mu przeciętne miesięczne wynagrodzenie w wysokości 120.000 franków belgijskich (BRF), w tym premie.

29. W dniu 21.4.1990 r. klub RC Liege zaoferował Panu Bosmanowi nowy kontrakt na jeden sezon, obniżając wysokość jego zarobków do 30.000 BRF, co stanowi minimalną kwotę dopuszczalną przez przepisy federacji URBSFA. Pan Bosman odmówił podpisania kontraktu i został wystawiony na listę transferową. Opłatę rekompensującą koszty wyszkolenia zawodnika ustalono, zgodnie ze wspomnianymi przepisami, w wysokości 11.743.000 BRF.

30. Ponieważ żaden klub nie wykazał zainteresowania przymusowym transferem, Pan Bosman skontaktował się z US Dunkerque, drugoligowym klubem francuskim, który zatrudnił go za miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 100.000 BRF. Dodatkowo, za podpisanie kontraktu, Pan Bosman otrzymał 900.000 BRF.

31. W dniu 21.7.1990 r. oba zainteresowane kluby, RC Liege i US Dunkerque, zawarły umowę w sprawie tymczasowego transferu Pana Bosmana na jeden rok, za co US Dunkerque miał zapłacić 1.200.000 franków belgijskich opłaty transferowej po otrzymaniu przez Francuski Związek Piłki Nożnej (FFF) certyfikatu zezwalającego na transfer, wydanego przez URBSFA. Umowa pozwalała na dokonanie transferu definitywnego za kwotę 4.800.000 BRF.

32. Zarówno umowa pomiędzy US Dunkerque i RC Liege jak i umowa pomiędzy US Dunkerque i Panem Bosmanem zostały zawarte pod warunkiem dostarczenia FFF przez URBSFA certyfikatu transferowego przed rozpoczęciem sezonu, tj. do dnia 2.8.1990 r.

33. RC Liege, które miało wątpliwości co do wypłacalności US Dunkerque, nie zwróciło się z prośbą do URBSFA o wysłanie rzeczonego certyfikatu FFF, w efekcie czego żadna umowa nie mogła dojść do skutku. Ponadto, 21.7.1990 r. RC Liege zawiesiło Pana Bosmana, uniemożliwiając mu grę przez cały sezon.

34. W dniu 8.8.1990 r. Pan Bosman wniósł powództwo do Tribunal de Premiöre Instance (sąd pierwszej instancji) w Liege przeciwko RC Liege, w którym domagał się zasądzenia na jego rzecz kwoty 100.000 BRF płatnych miesięcznie z góry przez RC Liege i URBSFA do czasu znalezienia nowego pracodawcy oraz uniemożliwienia stronie pozwanej podejmowania jakichkolwiek działań naruszających jego interesy, w szczególności poprzez żądanie zapłaty sumy pieniężnej, oraz przedłożenia Trybunałowi wniosku o wydanie orzeczenia wstępnego.

35. Zarządzeniem z 9.11.1990 r. sąd nakazał RC Liege i URBSFA wypłacać na rzecz Pana Bosmana 30.000 BFR miesięcznie oraz zabronił podejmowania działań naruszających jego interesy. Sąd zwrócił się także do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego (sprawa 340/90), dotyczącego interpretacji art. 48 [39] TWE w odniesieniu do zasad regulujących transfery piłkarzy zawodowych (zasady transferowe).

36. Tymczasem Panem Bosmanem zainteresował się drugoligowy klub francuski Saint-Quentin, który chciał go zatrudnić od października 1990 r., pod warunkiem pozytywnego rozpatrzenia jego wniosku. Kontrakt został rozwiązany po zakończeniu pierwszego sezonu. W lutym 1992 r. Pan Bosman podpisał nowy kontrakt z francuskim klubem Saint-Denis de la Reunion, który również został rozwiązany. Po dłuższym okresie poszukiwania pracy w klubach belgijskich i francuskich Pan Bosman został zatrudniony przez trzecioligowy klub belgijski Olympic de Charleroi.

37. Zdaniem sądu krajowego istnieją dostateczne dowody popierające tezę, że mimo uzyskania przez Pana Bosmana "wolnego" statusu dzięki wydaniu orzeczenia tymczasowego, jest on bojkotowany przez wszystkie kluby europejskie, które mogłyby go zatrudnić.

38. W dniu 28.5.1991 r. Cour d'Appel (sąd apelacyjny) z Liege uchylił tymczasowe orzeczenie Tribunal de Premiöre Instance i przedłożył Trybunałowi wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego. Sąd utrzymał jednak orzeczenie w części wydanej przeciwko RC Liege, zobowiązujące do miesięcznego wypłacania Panu Bosmanowi określonych sum pieniężnych. Ponadto, polecił RC Liege oraz URBSFA umożliwienie mu gry w każdym klubie, który chciałby skorzystać z jego usług, bez możliwości domagania się opłat transferowych. Zarządzeniem z 19.6.1991 r. sprawa 340/90 została wykreślona z rejestru Trybunału.

39. W dniu 3.6.1991 r. URBSFA, która nie została wymieniona jako strona postępowania głównego, dobrowolnie przystąpiła do postępowania. W dniu 20.8.1991 r. Pan Bosman wystosował pismo z wnioskiem o włączenie UEFA do postępowania toczącego się przeciwko URBSFA i RC Liege oraz o bezpośrednie wszczęcie postępowania przeciwko tej federacji, jako odpowiedzialnej za ustanowienia przepisów, który spowodowały doznane przez niego szkody. W dniu 5.12.1991 r. RC Liege, aby zabezpieczyć się przed niekorzystnym dla siebie orzeczeniem, wezwało do udziału w sprawie US Dunkerque. W dniu 15.10.1991 r. do postępowania przystąpiło Union Nationale des Footballeurs Professionnels (UNFP), francuski związek piłkarzy zawodowych, zaś w 27.12.1991 r. Vereiging van Contractspelers (VVCS), stowarzyszenie prawa holenderskiego.

40. W nowym przewodzie sądowym otwartym 9.4.1992 r. Pan Bosman wniósł poprawki do pierwotnej wersji pozwu przeciwko RC Liege, wytoczył nowe powództwo przeciwko URBSFA i wniósł skargę na UEFA. W tych postępowaniach domagał się stwierdzenia, iż reguły transferowe i klauzule narodowe nie stosują się wobec niego. Domagał się także uznania, że, wskutek błędnego ich zastosowania, nie doszedł do skutku jego kontrakt z US Dunkerque, przez co RC Liege, URBSFA oraz UEFA powinny wypłacić mu 11.368.350 BFR tytułem odszkodowania za okres od 1.8.1990 r. do zakończenia jego kariery oraz 11.743.000 BFR z tytułu zarobków utraconych od początku kariery w rezultacie zastosowania istniejących reguł transferowych. Pan Bosman wniósł także o przedłożenie Trybunałowi wniosków o wydanie orzeczenia wstępnego.

41. Wyrokiem z 11.6.1992 r. Tribunal de Premiöre Instance uznał swoją właściwość do przeprowadzania postępowania głównego w sprawie. Uznał również roszczenia Pana Bosmana wobec RC Liege, URBSFA i UEFA za dopuszczalne, w szczególności w części, w której domagał się on stwierdzenia, że reguły transferowe oraz klauzule narodowe nie mogły być wobec niego stosowane. Sąd odrzucił za to wniosek RC Liege o włączenie US Dunkerque do procesu, w charakterze strony trzeciej ponoszącej odpowiedzialność odszkodowawczą, ze względu na braku dowodów wskazujących na niewykonanie obowiązków ciążących na tym ostatnim klubie. Ponadto, stwierdziwszy, że zbadanie roszczeń Pana Bosmana wobec UEFA i URBSFA wymaga wypowiedzenia się w przedmiocie zgodności reguł transferowych z Traktatem, zwrócił się do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego w przedmiocie interpretacji art. 48 [39], 85 [81] 86 [82] TWE (sprawa 269/92).

42. URBSFA, RC Liege i UEFA odwołały się od tego orzeczenia. Ze względu na skutek odwołania, postępowanie przed Trybunałem zawieszono. Zarządzeniem z 8.12.1993 r., sprawa 269/92 została ostatecznie skreślona z rejestru, wskutek nowego orzeczenia Cour d'Appel, które dało początek niniejszemu postępowaniu.

43. Nie wniesiono żadnej apelacji przeciwko UNFP lub VVCS, które nie interweniowały w rozprawie apelacyjnej.

44. Zarządzając wystąpienie z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego, Cour d'Appel utrzymał w mocy orzeczenie sądu niższej instancji w części dotyczącej kompetencji tego sądu do przeprowadzenia postępowania w sprawie uznania roszczeń Pana Bosmana za dopuszczalne oraz uznania, że rozstrzygniecie w przedmiocie żądań Pana Bosmana wymaga dokonania oceny zgodności reguł transferowych z prawem wspólnotowym. Cour d'Appel uznał także, że konieczna jest ocena zgodności krajowych reguł transferowych z prawem wspólnotowym, ponieważ roszczenia Pana Bosmana w odniesieniu do tych reguł opierało się na art. 18 belgijskiego kpc, który pozwala na wytaczania powództw, "których celem jest zapobieżenie naruszeniom lub poważnemu zagrożeniu dla jakiegoś prawa", zaś Pan Bosman przedłożył dowody wskazujące, że prawdopodobne jest wyrządzenia mu szkody, polegającej na przerwaniu jego kariery poprzez zastosowanie do niego tego rodzaju reguł.

45. Sąd krajowy uznał w szczególności, że art. 48 [39] TWE, podobnie jak art. 30 [28] TWE, zakazuje nie tylko dyskryminacji, ale również jakichkolwiek niedyskryminujących ograniczeń swobody przepływu pracowników, które nie mogą być uzasadnione wymogami koniecznymi.

46. W odniesieniu do art. 85 [81] TWE, sąd uznał, że przepisy FIFA, UEFA i URBSFA można uznać za decyzje związków przedsiębiorstw, za pomocą których kluby ograniczają między sobą konkurencję w zakresie dotyczącym pozyskiwania zawodników. Opłaty transferowe miały odstraszający charakter i obniżały poziom wynagrodzeń piłkarzy zawodowych. Ponadto, klauzule narodowe nie pozwalały na korzystanie z usług graczy zagranicznych powyżej pewnego limitu. Wreszcie, reguły tego rodzaju wywierały ujemny wpływ na handel między państwami członkowskimi, w szczególności przez ograniczenie mobilności zawodników.

47. Cour d'Appel uznał również, że URBSFA lub kluby piłkarskie, traktowane łącznie, mogą mieć pozycję dominującą w rozumieniu art. 86 [82] TWE oraz że ograniczenia konkurencji wskazane w związku z art. 85 [81] TWE, mogą stanowić przejawy zachowania zakazanego przez art. 86 [82].

48. Cour d'Appel odrzucił wniosek UEFA o zwrócenie się do Trybunału z pytaniem, czy odpowiedź na przedłożone pytania dotyczące reguł transferowych byłaby inna, gdyby system transferowy pozwalał zawodnikowi na swobodną grę w nowym klubie nawet wtedy, gdy nowy klub nie wniósł stosownej opłaty na rzecz poprzedniego klubu. Sąd zwrócił również uwagę na fakt, że z powodu możliwości nałożenia surowych kar na kluby uchylające się od uiszczania opłat transferowych, możliwość występowania piłkarza w nowym klubie uzależniona jest od stosunków handlowych pomiędzy klubami.

49. W świetle powyższego, Cour d'Appel postanowił zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału następujące pytanie: czy art. 48 [39], 85 [81] i 86 [82] TWE można interpretować jako:

a) zakazujące klubowi piłkarskiemu domagania się i otrzymywania zapłaty sumy pieniężnej od drugiego klubu z tytułu pozyskania jednego z jego graczy, którego kontrakt wygasł;

b) zakazujące krajowym i międzynarodowym stowarzyszeniom lub federacjom sportowym umieszczania w ich regulacjach przepisów ograniczających piłkarzom z innych państw członkowskich Wspólnoty dostęp do organizowanych przez nie rozgrywek sportowych?

50. W dniu 3.6.1994 r. URBSFA zwróciła się do belgijskiego Cour de Cassation (sądu kasacyjnego) z wnioskiem o rewizję orzeczenia Cour d'Appel, domagając się objęcia jego zakresem RC Liege, UEFA i US Dunkerque. Pismem z 6.10.1994 r., prokurator generalny poinformował Trybunał, że wniosek o rewizję nie skutkuje zawieszeniem wykonania orzeczenia niższej instancji.

51. Orzeczeniem z 30.3.1995 r. Cour de Cassation oddalił rewizję i orzekł, że wniosek URBSFA był bezpodstawny. Kopię tego orzeczenia przekazano Trybunałowi.

Wniosek w sprawie postępowania dowodowego

52. Pismem z 16.11.1995 r. UEFA złożyła na podstawie art. 60 regulaminu postępowania przed Trybunałem wniosek o wszczęcie postępowania dowodowego w przedmiocie roli, jaką odgrywają opłaty transferowe w finansowaniu małych i średnich klubów piłkarskich oraz mechanizmów rządzących redystrybucją dochodów. UEFA wniosła również o zbadanie, czy istnieją alternatywne sposoby finansowania działalności klubów w przypadku likwidacji systemu opłat transferowych.

53. Po ponownym wysłuchaniu opinii Rzecznika Generalnego Trybunał uznał, że wniosek ten należy odrzucić, ponieważ złożono go po zamknięciu, na podstawie art. 59 ust. 2 regulaminu, ustnej części postępowania. Trybunał uznał (sprawa 77/70 Prelle przeciwko Komisji, [1971] ECR s. 561, § 7), że wniosek taki mógłby zostać zaakceptowany, gdyby dotyczył faktów istotnych dla sprawy oraz został wniesiony przed zamknięciem ustnej części postępowania.

54. W tym przypadku wystarczy stwierdzić, że UEFA mogła złożyć swój wniosek przed zamknięciem ustnej części postępowania. Ponadto, kwestia tego, czy można w inny sposób zachować równowagę finansową oraz warunki konkurencji, a w szczególności zapewnić źródła finansowania dla małych klubów, została podniesiona wcześniej przez Pana Bosmana w jego pisemnym wystąpieniu.

Jurysdykcja Trybunału w sprawie przedłożonych pytań

55. URBSFA, UEFA oraz i kilka rządów krajowych, które przedstawiły swoje uwagi, a także Komisja w pisemnej części rozprawy, zakwestionowały jurysdykcję Trybunału do wydania orzeczenia wstępnego w sprawie niektórych lub wszystkich pytań przedłożonych przez sąd krajowy.

56. Po pierwsze, URBSFA i UEFA zaprotestowały, że postępowania główne są tylko zabiegami proceduralnymi, które miały na celu uzyskanie orzeczenia Trybunału w przedmiocie kwestii nie mających znaczenia dla ich rozstrzygnięcia. Przepisów UEFA nie stosowano do nieudanego transferu Pana Bosmana do US Dunkerque. Gdyby przepisy te znalazły zastosowanie, dojście transferu do skutku nie byłoby uzależnione od uiszczenia opłaty transferowej. Tak więc wniosek o interpretację prawa wspólnotowego wniesiony przez sąd krajowy nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym oraz celem postępowania. W konsekwencji, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, Trybunał nie ma kompetencji do zajmowania się przedłożonymi pytaniami.

57. Po drugie, URBSFA, UEFA, rządy Danii, Franc...