Podstawy opieki psychologicznej i psychoterapii.
Przedmiotem oddziaływań psychoterapii jest leczenie zaburzeń psychicznych człowieka, poprawa jego społecznego funkcjonowania a także przedmiotem jest terapia chorób somatycznych, psychosomatycznych. Celem do których te działania zmierzają powinny doprowadzić do poprawy w funkcjonowaniu człowieka, interakcji osobowości, cele te wynikają z poszczególnych teorii.
Środki oddziaływania psychoterapii zależą od znajomości prawidłowości rozwoju człowieka, od funkcjonowania jego mechanizmów poznawczych, inteligencji, zależą od emocjonalno – motywacyjnych kształtowania się między terapeutą a pacjentem osobowości, zależą od warunków kontraktu, od sposobu komunikacji od technik pracy przyjętych w psychoterapii, które mogą oddziaływać na struktury psychiczne bądź na zachowanie człowieka.
Są bardzo różne definicje psychoterapii:
Psychoterapia jest ogólnym określeniem wielu rodzajów leczenia opartych na werbalnej i niewerbalnej komunikacji terapeuty z pacjentem, nie obejmuje takich sposobów terapii jak leki, zabiegi chirurgiczne czy elektrowstrząsy.
Psychoterapia stanowi rodzaj transakcji zawieranej przez dwie osoby, z których jedna cierpi z powodu napięcia wewnętrznego i zaburzeń zachowania, a druga wykonuje swój zawód – proponuje jej sposoby usunięcia cierpienia i zlikwidowania jego objawów.
Psychoterapia oznacza planowe zastosowanie technik komunikacyjnych, konstruktywnych w oparciu o prawa psychologiczne przez osoby, które przeszły odpowiedni trening, wobec osób dążących do uzyskania zmiany w sferze uczuć, postaw i zachowań, uznanych przez nie lub przez terapeutę za zaburzenie, względnie prowadzące do zaburzeń.
Psychoterapia jest procesem psychologicznym przebiegającym pomiędzy dwiema lub więcej osobami. Jedna z tych osób / terapeuta / z racji swego doświadczenia i pozycji zmierza do modyfikacji doświadczeń emocjonalnych, funkcji intelektualnych i zachowań pozostałych osób / pacjentów /. Interakcja psychoterapeutyczna tym różni się od innych form kontaktu, ze opiera się na wzajemnej akceptacji pacjenta i terapeuty, od którego wymaga się odpowiedniego przygotowania do podjęcia pracy z pacjentem, poszukującym w tym kontakcie pomocy.
Sam Wolberg jest autorem definicji, która zdaje się zawierać wszystkie istotne elementy procesu terapeutycznego: Psychoterapia jest metodą leczenia zaburzeń emocjonalnych, wykorzystującą psychologiczne sposoby oddziaływania; zmiany zachodzące w pacjencie w czasie procesu terapeutycznego wynikające ze związku, jaki wytwarza się między nim a terapeutą, i który prowadzi do:
1. usunięcia zmiany lub osłabienia istniejących objawów zaburzenia;
2. przekształcenia zaburzonych wzorów zachowania;
3. pobudzenia rozwoju osobowości.
Wg. Grzesiuk Psychoterapia to jest specjalistyczna metoda leczenia, polegająca na intencjonalnym stosowaniu zaprogramowanych oddziaływań psychologicznych, wykorzystujących kompetencje psychoterapeuty w procesie niesienia pomocy osobom z zaburzeniami psychogennymi ( nerwice, zaburzenia osobowości, psychozy, uzależnienia od alkoholu, narkotyków itp. ) oraz z takimi zaburzeniami, które mają psychologiczne konsekwencje.
W tak ujmowanej psychoterapii związek miedzy psychoterapeutą a pacjentem jest często w sposób świadomy wykorzystywany jako jeden z podstawowych środków leczenia.
Formy psychoterapii.
1. Podtrzymująca ma na celu przede wszystkim wzmocnienie istniejących lub wypracowaniu nowych systemów obrony przed różnymi problemami.
2. Reedukacyjna może mieć na celu zmianę celów życiowych pacjenta, modyfikowanie jego zachowania, osobowości, cele reedukacyjne.
3. Rekonstrukcyjna uzyskanie względu w różnego rodzaju nieświadome konflikty, których pacjent nie jest świadomy i zmianę jego osobowości.
W zależności od podejścia do zaburzeń psychicznych powstały różne szkoły, orientacje w psychoterapii:
- psychoanaliza
- behawioralne
- poznawcze
- humanistyczne
Koncepcje systematyzacji nauk w psychoterapii.
1. wg. Millon 1973 wyróżnił:
a) poziom biofizyczny mówi, że źródłem są defekty anatomiczne, fizjologiczne czy biochemiczne i leczenie ich powinno mieć charakter biofizyczny czyli farmakologiczny, przedstawiciele: Kolmen, Sheldor.
b) poziom intrapsychiczny, poszukuje przyczyn zaburzeń w nieświadomych, wczesnodziecięcych doświadczeniach traumatycznych. Terapia polega na doprowadzeniu pacjenta do wczesnodziecięcych doświadczeń do świadomości pacjenta gdzie mogą zostać przeprowadzone przewartościowane w sposób taki by były konstruktywne dla pacjenta: Freud, K. Hornej, Wolberg, Fromm, Young, Silliwan.
c) poziom femenologiczny, w powstawaniu zaburzeń akcentuje znaczenie treści dostępnych świadomości pacjenta. Dotarcie do tych treści świadomych ma prowadzić do tego by mógł w sposób prawidłowy, nie szkodzący sobie doświadczać przeżyć życiowych: Royors, Perls.
d) poziom behawiorystyczny, ujmuje zaburzenia w kategoriach nieprawidłowych nawyków powstałych w rezultacie uczenia. Terapia tu koncentruje się na zachowaniu człowieka, obserwowaniu i przekształcaniu nawyków dysfunkcjonalnych po to aby pacjent był lepiej przystosowany do rzeczywistości i otaczającego świata: Eysenk, Dollertu, Miller, Bandera.
2. Klasyfikacja Wolberga.
a) podejście biologiczne odpowiednik biofizycznego Millona
b) filozoficzne intra i beha u Millona
c) filozoficzne odpowiednik fenomenologicznego u Millona
d) socjologiczne nowy interpersonalny poziom funkcjonowania
Akcent kładzie się na procesy zachodzące w toku interakcji społęcznych a nie na procesy zachodzące w człowieku. Istota terapii w tym nurcie polega na identyfikowaniu patogennych wzorów komunikowania się z otoczeniem i ich przekształcania ponieważ uznaje się, że nie efektywne przysposobywanie się ludzi, trudności w komunikowaniu wymagają pomocy polegającej na identyfikacji tych wzorów na prawidłowe w relacjach w ramach tego nurtu rozwinęły się szkoły: terapii małżeńskiej i terapii rodzinnej. Przedstawiciele nurtu socjologicznego: Akerman ( twórca terapii rodzinnej ), Berne’a ( twórca analizy transakcyjnej ), Henris – kpntynuator Berne’a.
W Polsce Helena Sęk wymienia:
a) koncepcje dynamiczne na nie składa się psychoanaliza i jej modyfikacja. Celem terapii jest wzmocnienie funkcji ego i uzyskania przez pacjenta korektywnego doświadczenia emocjonalnego. Odbycie nieświadomych przeżyć, odreagowanie i uzyskanie wglądu będącego warunkiem lepszego funkcjonowania.
b) koncepcje poznawczo – behawioralne opierają się na założeniu, że wszystkie zachowania człowieka nabywane są w toku uczenia się, które są procesem i na który składają się indywidualne jednostki. Istotną rolę odgrywają struktury poznawcze, intelekt, wiedza, przekonanie oraz pamięć doświadczeń społecznych.
c) fenomenoloficzno – antropologiczny czyli kierunek humanistyczny zajmowali się ludźmi mającymi problemy natury egzystencjalnej. Terapia powinna stwarzać warunki do swobodnego rozwoju. Metody terapii to różnego rodzaju gry, wszelkie terapie, które służyć mają rozwojowi człowieka gdy on się czuje gorzej w swojej egzystencji.
d) systemowo – interakcyjne, tutaj patologia jest przyczyna zagrożonych stosunków interpersonalnych, które należy usunąć: Satir, Halley, Pervacolii.
On kierował się chronologią powstania koncepcji terapii. Europa była kolebką psychoanalizy potem w Ameryce pojawił się pragmatyzm będący rezultatem koncepcji po II wojnie światowej. Pojawił się Rogers i jego koncepcje skupione na kliencie. Terapia Gelsztad gdzie następuje zwiększenie stanu osobowości. W latach 50 – tych nurt behawioralny. Tu Skiner ten nurt ukierunkowany na zmianę zachowania niż osobowości. Z tego nurtu rozwinęły się koncepcje poznawcze ukierunkowane na zmianę sposobu myślenia pacjenta odwoływały się do jego intelektu. W latach 60 rozwinął się nurt systemowy. Terapia zaczęła koncentrować się na środowisku, otoczeniu w jakim pacjent funkcjonuje. Nurt systemowy przyczynił się do rozwoju psychoterapii grupowej, rodziny.
Multor, Ericson, pionier podejścia komunikacyjnego. W pracy świadomie wykorzystywał własne zachowanie. Dotąd skupiano się na deficytach on zaczął koncentrować się na zasobach pacjenta „zasoby znajdziesz w sobie”
a) orientacja psychoanalityczna
- teoria relacji z obiektem podkreślają rolę doświadczeń
b) behawioralno – poznawcze i tu koncepcje Bandury, Wolpe, Eysenke w koncepcjach behawioralnych, w koncepcjach poznawczych
· terapia racjonalno – emitywna Ellisa
· terapia zaburzeń lejkowych Becka
· terapia napadów paniki Clarka
Ten nurt bazuje na prawidłowościach rządzącychm procesem uczenia się
c) humanistyczno – egzystencjalne
· terapia Rogera
· terapia Gesztad
· logoterapia Frankla
d) systemowe podejście czyli podejście socjologiczne, interakcyjne
e) inne szkoły psychoterapeutyczne, szkoły te trudno zklasyfikowac do jednego nurtu
· analiza transakcyjna Berne
· terapia Janowa
· NLP neurologistyczne programowanie
· Bioenergetyka Lowena
Psychoterapia indywidualna jako metoda oddziaływania leczniczego jest najczęstszą metodą pracy w lecznictwie normalnym. Oparta jest na bezpośrednim kontakcie pacjenta i ogranicza się do kontaktu słownego.
Grupowa uwzględnia interakcje między uczestnikami grupy, bazuje na specyficznych normach które grupa opracowuje korzysta z sił tkwiących w grupie.
Psychoterapia indywidualna wymaga ogromnej wiedzy i trudnej umiejętności bycia z drugim człowiekiem. Uczestniczenia z terapeuta podejmuje się pacjent z nadzieja, że zostanie wysłuchany i otrzyma odpowiednią pomoc. Niektórzy pacjenci narzekają na bezsenność, utratę apetytu, osłabienie, spadek aktywności seksualnej, lęki, niepokoje, niepowodzenia w życiu które doświadczają smutek. Oczekują od psychoterapeuty gotowych wskazówek czy sposobów rozwiązania swoich problemów. Należy odróżnić takie sytuacje, w których pacjenci zgłaszają się o pomoc typu porady, kontakt powstrzymujący, kontakt o ściśle sprecyzowanym celu staje się ściśle określoną psychoterapią.
Formy kontaktu z pacjentem:
1. Psychoterapia prowadzona w warunkach gabinetowych opiera się na komunikacji słownej i z tego powodu prowadzi się z pacjentami porozumiewanie wzajemne. Musi być to porozumienie, żeby psychoterapia mogła osiągnąć cele i rezultaty.
2. Psychoterapia w ramach działań leczniczych polega na intensywnym kontakcie z pacjentem w trakcie którego pacjent uzyskuje ochronę, opiekę, oparcie. Polega na towarzyszeniu pacjentowi w pokonywaniu choroby a niżeli na realizowaniu celów psychoterapeutycznych.
Etapy postępowania psychoterapeutycznego, 4 zasadnicze etapy postępowania:
1. Nawiązanie kontaktu z pacjentem
- emocjonalnego
- poznawczego
- - społecznego
2. Postawienie wstępnej diagnozy
- źródła zaburzeń pacjenta
- rodzaje zaburzeń
- motywacje pacjenta do zgłoszenia się na terapię
3. Faza zawarcia kontraktu terapeutycznego.
- treść
- ustalenie celów psychoterapii
- ustalenie form pracy terapeutycznej
- formy kontraktu
- strony kontraktu
4. Organizacja procesu psychoterapii
- przygotowanie pacjenta do procesu zmian
- zasadnicza praca nad problemami pacjenta
- zakończenie procesu psychoterapii
Ad 1.
Nawiązanie kontaktu emocjonalnego: właściwy kontakt oparty jest na poczuciu bezpieczeństwa i zaangażowaniu pacjenta i psychoterapeuty, powinien okazywać pacjentowi zrozumienie. Podkreślenie szacunku dla pacjenta jako człowieka: poprzez umówienie na określoną godzinę, przewidziane określone ilości czasu na to spotkanie, pacjent powinien na pierwszym spotkaniu uzyskać informacje, rozmowa ta jest szczególnie ważna dla terapeuty, wysłuchanie w charakterze uwagi w taki sposób, żeby pacjent zauważył, że informacje, które pacjent przekazuje są bardzo ważne, bardzo ważne jest odpowiednie przedstawienie się terapeuty, zapewnienie pacjenta o tajemnicy, terapeuta zachęca do przyjęcia odpowiedzialności za skutek terapii, terapeuta komunikuje pacjentowi swój stosunek do niego.
Poznawczy aspekt kontaktu: pacjent może wybrać psychoterapię jako alternatywę leczenia, terapeuta powinien wiedzieć dlaczego pacjent zgłasza się na psychoterapię, psychoterapeuci starają się skorygować zachowania pacjentów. Pacjent i psychoterapeuta prezentują wzajemne atrybuty związane z płcią, wiekiem. Psychoterapeuta prezentuje swoją osobę w sposób możliwie powściągliwy poza tym, że jest psychoterapeuta, akcentuje się pozytywne atrybuty w oczach pacjenta, ponieważ umożliwia się większą empatię, komunikację.
Ad 2
Diagnoza: zbieranie i klasyfikowanie przez psychoterapeutów informacji na temat pacjenta dokonywana jest przez cały czas trwania terapii. Treści i rodzaj poszukiwanych odpowiedzi są różne w zależności od teoretycznego rozumienia psychopatologii a terapii. Jeżeli proces przebiega pomyślnie wiele aspektów diagnozy przedstawia status hipotez, które wymagają ciągłej rejestracji.
Fazy psychoterapii indywidualnej:
1. Wstępne rozpoznanie jaka terapię należy przyjąć, brane są pod uwagę następujące elementy: źródło zaburzeń, rodzaj zaburzeń przejawianych przez pacjenta, rodzaj motywacji, która skłoniła pacjenta do podjęcia psychoterapii
- niewerbalna komunikacja, gesty, zachowanie pacjenta, terapeuta uzyskuje informacje
- dokumentacja lekarska
- źródłem informacji mogą być relacje osób, rodzice, przyjaciele, szef, koleżanka.
Pacjent musi wiedzieć skąd terapeuta będzie czerpał informacje o nim.
2. Faza diagnozy źródła zaburzeń, psychoterapia może być stosowana jako wiodąca rola pomagania, wyeliminowanie mechanizmów patologicznych jest bezpośrednim celem psychoterapii. Określenie okoliczności i sposobu przejawiania się problemów pacjenta.
3. Diagnoza rodzaju zaburzeń dokonywanie diagnozy w kategoriach jednostek chorobowych uważane jest za mało pomocne w psychoterapii, w psychoterapii tego się nie czyni, etykietyzacja pacjenta może powodować wzmocnienie występujących zaburzeń.
Teorie psychopatologii odnoszą się do psychicznych zaburzeń.
W psychoterapii podkreśla się unikatowość. Dokonuje diagnozy rodzaju zaburzeń przy pomocy badań testowych.
Nie wszyscy terapeuci jednakowo pracują. W wielu instytucjach, które zajmują się pomocą bardzo ważną rolę odgrywa diagnoza funkcjonalna – określenie rodzaju zaburzeń co prowadzi do zaplanowania psychoterapii. Przeprowadza się dokładną diagnozę motywacji pacjenta do zgłoszenia się na psychoterapię. Najbardziej korzystna motywacja pragnienie dokonania zmiany we własnym sposobie funkcjonowania. Tego typu postawa wywołuje postawę otwartości w relacjach z terapeutą, prawdziwa motywacja pojawia się dopiero po pewnym czasie w wyniku oddziaływań terapeutycznych. Występuje tak zwana niekorzystna motywacja poprzychodzenie sobie na psychoterapię, pacjenci myślą, że przyniesie im to pewne korzyści, ci pacjenci nie biorą pod uwagę zmiany we własnym sposobie funkcjonowania, niektórzy wyznaczają terapeucie role przyjaciela, niektórzy chcą uniknąć odpowiedzialności za swoje zachowanie, oczekują porad i czerpią korzyści, manipulują otoczeniem, czerpią korzyści statutu osoby leczącej się. Niekorzystna motywacja ma stać się początkiem i ulegnie zmianie z biegiem czasu na motywację pozytywną, największą trudność sprawiają pacjenci pozbawieni motywacji, którzy zgłaszają się na terapię pod wpływem przymusu.
Bardzo często na psychoterapię zgłaszają się osoby pod presją innych osób. Zadaniem terapeuty w takiej sytuacji jest pomoc w zrozumieniu dlaczego ulega tym naciskom np. współmałżonka i czego stara się uniknąć wybierając psychoterapie. Po takiej rozmowie pacjent może zrozumieć, że uczestnictwo w zajęciach terapeutycznych jest w jego interesie , jeżeli mimo to pacjent wycofa się to jego działanie jest konstruktywne.
Z pacjentami każdorazowo zawiera się kontrakt psychoterapeutyczny. Każda psychoterapia jest realizowana na podstawie kontraktu.
Kontrakt jest to dokonanie ustaleń jak psychoterapia będzie przebiegała. Przy zawieraniu tego kontraktu bierze się pod uwagę przede wszystkim korzyści z przebiegu psychoterapii, które mogą wpłynąć na pacjenta, diagnozę motywacji.
Cel psychoterapii, który jest ustalany w trakcie kontraktu wynika z rozumienia zdrowia psychiatrycznego. Za cel psychoterapii uważa się przywrócenie pacjenta do właściwego rozwoju. W innych podejściach psychoterapeuci określają zaburzenia psychiczne z zaburzeniami funkcjonowania, celem jest zazwyczaj znikniecie określonego symptomu np. usunięcie bezsenności, zaprzestanie palenia papierosów, zminimalizowanie negatywnych skutków internetowych, celem może być pojawienie się określonej zmiany życia człowieka. Inne podejście wskazuje, że wyleczenie następuje wtedy gdy usunięte zostaną określone bariery psychiczne, ten cel daje się określić w kategoriach subiektywnych ( odczuć samego pacjenta ) i kategoriach funkcjonowania psychicznego jakie jest w stanie stwierdzić psychoterapeuta.
Poszczególne podejście do terapii indywidualnej różni zakres oczekiwań pacjenta od psychoterapii. Czasami cel psychoterapii określany jest przez pacjent bardzo wąsko. Czasami pożądany przez pacjenta cel psychoterapii jest niezgodny z przyjęciem terapeuty. Niektórzy pacjenci oczekują, że pod wpływem psychoterapii zmienia się coś lub ktoś co było przyczyną jego cierpienia.
Sposób w jaki pacjent widzi i wyraża swoje dążenie wynika z jego zaburzeń, problemów z czego psychoterapeuta musi zdawać sobie sprawę.
Psychoterapeuta wyjaśnia pacjentowi swoje założenia terapeutyczne. Ustalenie form pracy terapeutycznej jest bardzo ważne do ustalenia technik w psychoterapii :
· techniki awersyjne
· techniki oparte na negatywnych bodźcach
Do Technik pacjent musi mieć świadomość. Psychoterapia, która jest prowadzona z pacjentem, który nie akceptuje terapeuty jest skazana na niepowodzenie.
Kontrakt określa także czas trwania psychoterapii, ile będzie sesji, miejsce spotkań, częstotliwość spotkań, długość sesji terapeutycznych czy będą one trwały 1 godzinę czy więcej, określa się sposób komunikowania się pacjenta z terapeutą między sesjami, warunki odwoływania sesji, wykorzystanie czasu miedzy sesjami ( pacjent dostaje zadania miedzy sesjami do wykonania ). Czasami wykorzystuje się aparaturę, nagrywa się pacjenta i kontrakt musi zawierać na to zgodę. Wysokość i formy opłat. Najczęściej jest to zwykła umowa. Podkreśla się odpowiedzialność pacjenta, świadomość wyboru psychoterapii, niekiedy elementy umowy mają postać zobowiązania i doświadczenia. Do kontraktu w ciągu całego procesu psychoterapii można wprowadzać zmiany. Zawarcie kontraktu jest kulminacyjnym momentem przygotowań do rozpoczęcia psychoterapii, jest to podsumowanie tego co zdarzyło się miedzy pacjentem a terapeutą. Oczekiwanie wobec pacjenta, zapewnia kontrolę i poczucie bezpieczeństwa w czasie trwania psychoterapii. Samookreślenie problemu wyzwala u pacjenta pewna energię.
Organizacja procesu psychoterapii.
Dynamikę procesu psychoterapii określa się przez indywidualne cechy pacjenta. Każda psychoterapia rozpoczyna się od:
1. przygotowania pacjenta do procesu zmian, u każdego ważne jest dążenie do zmiany tendencja konserwatywna, z której wynika, że pacjent przeżywa pewien niepokój przed nieznanym. Im silniejsze dążenie do zmiany tym silniejsza tendencja konserwatywna. Wzmocnienie tendencji do zmiany a osłabienie tendencji konserwatywnej – pacjent mówi tylko w swojej osobie, używanie zaimka „ja”, mówienie o tym tu i teraz a nie o tym co było.
2. praca nad problemami, zasadnicza faza psychoterapii, ponieważ proponuje się określone gry i techniki terapeutyczne. Mogą wystąpić różnego rodzaju trudności i problemy wynika to z charakteru prowadzonych zajęć. Bardzo często zdarza się, że pacjent stara się zmienić relacje między pacjentem a terapeut...
Rahhel