skrypt+F.Prusak-1.doc

ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

1. Konstytucyjne środki ochrony praw i wolności.

Podstawowym środkiem ochrony praw i wolności jest droga sądowa, tylko w tej procedurze możliwe jest ich dochodzenie przez jednostkę. Wynika to z ogólnej zasady art. 45 Konstytucji (prawo do sądu - pkt 338), a dodatkowe podkreślenie znajduje się w art. 77 ust. 2, który zakazuje zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych wolności i praw, oraz w art. 78, który formułuje zasadę dwuinstancyjności postępowania (z wyjątkami). Konstytucja w tym kontekście podkreśla zasadę cywilnej odpowiedzialności państwa (samorządu) za niezgodne z prawem działania funkcjonariuszy (art. 77 ust. 1).

Konstytucja ponadto ustanawia dwie procedury służące ochronie konstytucyjnych wolności i praw:

- skargę konstytucyjną, którą każdy może wnieść bezpośrednio do Trybunału Konstytucyjnego w razie naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności - ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji publicznej (art. 79); skargę konstytucyjną można kierować przeciwko normie prawnej, która była podstawą takiego orzeczenia,

- wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich, z którym każdy może wystąpić o pomoc w ochronie swoich wolności i praw naruszanych przez organy władzy publicznej (art. 80).

2. Źródła prawa powszechnie obowiązującego, wymień podmioty uprawnione do jego stanowienia.

Źródła prawa - to ustanowione przez określone konstytucyjne organy państwowe, formalne akty normatywne zawierające normy prawne powszechnie obowiązujące. Są określane jako źródła pozytywnego prawa stanowionego lub źródła w ujęciu normatywnym. Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego prawa zalicza się przepisy: Konstytucji, ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz rozporządzeń (art. 87 ust. 1).Krąg podmiotów upoważnionych do stanowienia prawa powszechnie obowiązującego, jak i formy, w jakich ujęte są normy prawa powszechnie obowiązującego, stanowią katalog zamknięty. Zgodnie z postanowieniami Konstytucji RP: uchwalenie  Konstytucji i ustaw należy do kompetencji Sejmu i Senatu (art. 95 ust. 1), wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy należy do Prezydenta RP (art. 234); do wydawania rozporządzeń upoważnieni są: Prezydent RP (art. 142 ust. 1), Prezes RM (art. 148 ust. 3), minister kierujący działem administracji rządowej (art. 149 ust. 2), przewodniczący komitetów powołanych w skład Rady Ministrów (art. 149 ust. 3); stanowienie aktów prawa miejscowego obowiązującego na obszarze działania organów, które je ustanowiły, należy do kompetencji organów samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej (art. 94).

Ratyfikacja umów międzynarodowych następuje z reguły przez głowę państwa. W myśl art. 89 ust. 1 Konstytucji ratyfikacja najważniejszych umów międzynarodowych może jednak nastąpić tylko na podstawie uprzednio uchwalonej ustawy, wyrażającej zgodę na dokonanie ratyfikacji(ustawa akceptująca).

3. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości.

Został określony w zasadach ustrojowych, które są wymienione w Konstytucji. Zgodnie z upoważnieniem udzielonym w art. 182 Konstytucji RP udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości został określony w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych (art. 4). Obywatele biorą udział w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości przez uczestnictwo ławników w rozpoznawaniu spraw przed sądami w I instancji, chyba że ustawy stanowią inaczej, a także w art. 3 k.p.k. - w granicach określonych w ustawie postępowanie karne odbywa się z udziałem czynnika społecznego. Zasada ta realizowana jest przez instytucję ławników, którzy w zakresie orzekania są niezawiśli i podlegają jedynie ustawom, nie mogą jednak przewodniczyć rozprawie ani wykonywać czynności poza rozprawą na równi z sędziami zawodowymi. Ławnicy uczestniczą w kwestiach odnoszących się głównie do kontroli orzeczeń i rozstrzygania w sprawach od strony prawnej. Podstawowym składem sądu I instancji jest skład: jeden sędzia zawodowy i dwóch ławników. W procesie karnym, w sprawach zagrożonych karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywocia uczestniczy dwóch sędziów zawodowych i trzech ławników. Sąd niekiedy w I instancji orzeka bez udziału ławników, np. w sprawach o wykroczenia i w postępowaniu apelacyjnym lub kasacyjnym sąd orzeka wyłącznie w składzie zawodowym. Z udziałem ławników sąd rozpoznaje prośbę o ułaskawienie.

4. Istota wymiaru sprawiedliwości. Czy Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu sprawują wymiar sprawiedliwości?

Wymiar sprawiedliwości sprawują sądy. Wyraz temu daje art. 175 ust. 1 Konstytucji, stanowiąc, że wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, i sądy wojskowe. Określenie wymiar sprawiedliwości został odniesiony tylko do działalności sądów, nie ma więc zastosowania do działalności Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Wymiar sprawiedliwości określamy jako działalność państwa polegającą na wiążącym rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest jednostka lub inny podmiot podobny. Przepis 175 ust. 1 Konstytucji rozumie się jako nakaz, by wymiar sprawiedliwości był sprawowany przez sądy. Zatem władzę sądowniczą wykonują sądy i trybunały, ale wymiar sprawiedliwości pełnią wyłącznie sądy.

5. Konstytucyjne zasady organizacji władzy sądowniczej.

Zasada podziału władz nadaje władzy sądowniczej pozycję odrębności, niezależność władzy sądowniczej od legislatury i egzekutywy, wyrażona została m.in. w art. 173 Konstytucji.

Wymiar sprawiedliwości podlega pewnym zasadom, które wymienia Konstytucja RP:

- zasada niezawisłości sędziów, zakazuje jakichkolwiek ingerencji z zewnątrz lub prób wywierania nacisku na sędziego dla uzyskania określonego rozstrzygnięcia sprawy, zapewniając neutralność sędziego. Zasada ta została wyrażona w art. 178 Konstytucji RP,

- zasada niezależności sądów i trybunałów zapewnia oddzielenie sądownictwa od organów innych władz, zakaz zmieniania lub uchylania orzeczeń sądowych przez inne organy władzy publicznej (oprócz prawa łaski i amnestii), dopuszczenie ingerencji innych władz tylko w pozaorzeczniczą sferę działalności sądów i tylko w przypadkach określonych w ustawie.

6. Skład i kompetencje Krajowej Rady Sądownictwa.

KRS odgrywa rolę w kreowaniu sędziów, co wiąże się z zagwarantowaniem niezawisłości sędziowskiej i samorządności sędziowskiej. Rada jest organem kolegialnym, stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Rozpatruje kandydatury na stanowiska sędziów: SN, NSA, sądów powszechnych, wojskowych i przedstawia Prezydentowi RP wnioski o ich powołanie oraz pośredniczy w podejmowaniu przez władzę wykonawczą i ustawodawczą najważniejszych decyzji dotyczących sądownictwa. Zapoznaje się z projektami ustaw dotyczących sądownictwa i opiniuje je oraz rozpatruje wnioski o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe, a także wyraża zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziego, który ukończył 65 lat. KRS reprezentuje interesy władzy sądowniczej, opiniuje programy szkolenia aplikantów, zasady oceny pracy asesorów sądowych, może wystąpić do TK w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

W skład 25 członków KRS wchodzą: z urzędu - 1 Prezes SN, Minister Sprawiedliwości, Prezes NSA i osoba powołana przez Prezydenta RP oraz 15 członków wybranych spośród sędziów: 2 z SN, 1 z NSA, 2 z sądów apelacyjnych, 9 z sądów okręgowych i 1 z sądów wojskowych; a także 4 posłów i 2 senatorów, wybieranych przez izby na 4 lata. Rada wybiera spośród członków przewodniczącego i 2 wiceprzewodniczących. Kadencja trwa 4 lata i każdy może sprawować tę funkcję tylko dwie kolejne kadencje.

7. Ustrój sądów powszechnych RP - charakterystyka.

Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Ustrój sądów RP reguluje Konstytucja RP i ustawa - Prawo o ustroju sądów powszechnych z dnia 27 lipca 2001 r. Sądami powszechnymi są sądy: rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Sprawują wymiar spraw. w sprawach nie należących do kompetencji SN, sądów administracyjnych i wojskowych. Zadania z zakresu wymiaru spraw. wykonują sędziowie, zaś zadania z zakresu ochrony prawnej w sądach rejonowych także referendarze sądowi (mogą również asesorzy w zakresie udzielonego im upoważnienia).

Prawo o ustroju sądów powszechnych nadaje sądownictwu powszechnemu trójszczeblowy charakter. Określanie okręgów sądowych, tworzenie i znoszenie poszczególnych sądów należy do Ministra Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii KRS. Sądy powszechne dzielą się na wydziały. Wydziałem kieruje przewodniczący wydziału, którym jest prezes albo wiceprezes sądu lub inny sędzia. Funkcję przewodniczącego wydziału w sądzie apelacyjnym i okręgowym powierza sędziemu prezes tego sądu, a w sądzie rejonowym, na wniosek prezesa tego sądu, prezes przełożonego sądu okręgowego.

Sądy rejonowe - rozstrzygają jako organy w I instancji większość spraw z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, karnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub więcej gmin. Dzieli się na wydziały: cywilny, karny, rodzinny i nieletnich, pracy, ksiąg wieczystych. W sądzie rejonowym mogą być tworzone w jego siedzibie albo poza sądy grodzkie.

Sądy okręgowe - tworzone dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych. Sądy okręgowe rozpoznają sprawy zarówno w I instancji, jak i w II instancji, rozpatrując odwołania od orzeczeń sądów rejonowych. Dzieli się na wydziały: cywilny, karny, penitencjarny i nadzoru nad sądowym postępowaniem wykonawczym w sprawach z zakresu prawa karnego, pracy, gospodarczy. W Warszawie działają ponadto jako wydziały jednostka do spraw z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego (sąd antymonopolowy), jednostka do spraw rejestrowych powierzonych temu sądowi na podstawie odrębnych przepisów.

Sąd apelacyjny - tworzony dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych. Pełni funkcje sądu I instancji, rozpatrując apelacje od orzeczeń sądów okręgowych, a także sądu kasacyjnego w związku z możliwością  powierzenia sądom apelacyjnym rozpoznawania kasacji w sprawach należących do właściwości rzeczowej sądów. Dzieli się na wydziały - cywilny, karny, pracy i ubezpieczeń społecznych. W Warszawie działa wydział Lustracyjny.

8. Zadania (oprócz wymiaru sprawiedliwości) powierzone sądom powszechnym i SN.

Oprócz zadań związanych z wymiarem sprawiedliwości sądom powierzone inne zadania. Sądy Rejonowe, poprzez wydział ksiąg wieczystych prowadzą księgi wieczyste oraz sprawy dotyczące postępowania wieczystoksięgowego.

W Sądzie Apelacyjnym w Warszawie działa Wydział Lustracyjny. 

Sąd Najwyższy zaś podejmuje uchwały mające wyjaśnić wątpliwości prawne, na podstawie

Przedłożenia sądu orzekającego w konkretnej sprawie bądź na wniosek Pierwszego Prezesa lub jednego z Prezesów SN, Ministra Sprawiedliwości albo Rzecznika Praw Obywatelskich. Uchwały te są wiążące dla składów orzekających SN, a dla pozostałych sądów mają znaczenie precedensu wspieranego autorytetem SN. Do zadań SN należą także inne czynności określonych w Konstytucji i ustawach, np. rozpatrywanie protestów wyborczych, stwierdzenie ważności wyborów, ważności referendum.

9. Pozycja sądów grodzkich w świetle obecnej ustawy o ustroju sądów powszechnych i zakres spraw im powierzonych.

Sądy grodzkie mogą być tworzone siedzibie sądu rejonowego albo poza jego siedzibą. Sądom grodzkim powierza się rozpoznawanie spraw: o wykroczenia w I instancji, o wykroczenia skarbowe i przestępstwa skarbowe zagrożone karą grzywny do 360 stawek dziennych lub zagrożone karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do lat 2, o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, z wyjątkiem spraw podlegającym rozpoznaniu z udziałem ławników, o pozostałe przestępstwa, podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, cywilnych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym oraz dotyczących depozytów sądowych i przepadku rzeczy.

Sądy grodzkie tworzy i znosi Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia. W rozporządzeniu o utworzeniu sądu grodzkiego należy określić jego siedzibę, obszar właściwości w granicach obszaru właściwości sądu rejonowego oraz zakres spraw przekazanych do rozpoznawania sądowi grodzkiemu. Przy tworzeniu i znoszeniu sądów grodzkich należy kierować się ilością spraw wpływających do sądów oraz względami ekonomii postępowania sądowego.

10. Organy sądów powszechnych.

Organami sądów powszechnych są: w sądzie rejonowym - prezes sądu, w sądzie okręgowym - prezes sądu oraz kolegium sądu okręgowego, a w sądzie apelacyjnym - prezes sądu oraz kolegium sądu apelacyjnego. W zakresie finansowym i gospodarczym organem sądu apelacyjnego oraz okręgowego jest dyrektor danego sądu, a w sądzie rejonowym, w razie powołania kierownik finansowy sądu. Dyrektor sądu oraz kierownik finansowy sądu podlega służbowo prezesowi sądu.

Prezes kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz, pełni funkcje administracji sądowej i sprawuje nadzór administracyjny nad sądami niższymi. Prezesów powołuje i odwołuje Minister Sprawiedliwości, po opinii zgromadzenia ogólnego danego sądu, a jeśli chodzi o prezesów sądów rejonowych - po opinii kolegium sądu okręgowego. Decyzja zgromadzenia, czy też kolegium nie ma charakteru wiążącego, ale może uchwalić sprzeciw i wtedy decyzja Ministra nie dochodzi do skutku, chyba, że KRS wyda opinię pozytywną. Prezesi powoływani są na kadencję 6 (a w sądach rejonowych 4), a w wyjątkowych przypadkach może ich odwołać Minister Sprawiedliwości.

11. Samorząd sędziowski - skład i zadania.

Samorząd sędziowski tworzą - zgromadzenie ogólne sędziów okręgu i zgromadzenie ogólne sędziów apelacji. Zgromadzenie ogólne sędziów okręgu składa się z sędziów sądu okręgowego oraz delegatów sędziów sądów rejonowych działających na obszarze właściwości sądu okręgowego, w liczbie 2/3 liczby sędziów sądu okręgowego. Delegatów wybiera zebranie sędziów danego sądu rejonowego w głosowaniu tajnym na okres 2 lat. Zebraniu sędziów przewodniczy prezes sądu. Przewodniczącym zgromadzenia ogólnego jest prezes sądu okręgowego. Do zadań ogólnego zgromadzenia sędziów okręgu należy: przedstawienie KRS po uzyskaniu opinii kolegium kandydatów na stanowiska sędziów, dokonywanie wyboru przedstawicieli na zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów, wyrażanie opinii o kandydatach na prezesa sądu okręgowego, ustalenie liczby i wybór członków kolegium sądu okręgowego o działalności sądów oraz wyrażanie opinii w tym zakresie, rozpatrywanie sprawozdań z działalności kolegium sądu okręgowego oraz omawianie kierunków jego pracy.

Zgromadzenie ogólne sędziów apelacji składa się z sędziów sądu apelacyjnego. Przewodniczącym jest prezes sądu apelacyjnego . W razie nieobecności prezesa sądu obowiązki przewodniczącego pełni wiceprezes tego sądu. Członkowie zgromadzenia powinni brać udział w posiedzeniach, inni mogą brać w nich udział bez prawa głosu i wyboru. Do zadań należy: przedstawianie KRS kandydatów na sędziów sądu apelacyjnego, dokonywanie wyboru przedstawicieli na zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów sądów apelacyjnych, wyrażanie opinii o kandydatach na prezesa sądu apelacyjnego, wybór członków kolegium sądu apelacyjnego, wybór kandydata na rzecznika dyscyplinarnego.

12. Nadzór nad działalnością administracyjną sądów.

Wykonują ją prezesi sądów osobiście oraz przez wyznaczone do tego osoby. Osoby powołane do kierowania sądami i nadzoru nad działalnością administracyjną sądów mają prawo wglądu w czynności sądów, mogą żądać wyjaśnień oraz usunięcia uchybień. Minister Sprawiedliwości oraz prezesi sądów uchylają zarządzenia administracyjne niezgodne z prawem, mogą również uchylać zarządzenia administracyjne naruszające sprawność postępowania sądowego lub z innych powodów niecelowe. Minister Sprawiedliwości i prezesi sądów mogą  żądać usunięcia skutków tego uchybienia. Sędzia, któremu zwrócono uwagę może w ciągu 7 dni złożyć zastrzeżenie do organu, który zwrócił uwagę. Minister Sprawiedliwości może zwrócić uwagę na piśmie prezesowi i wiceprezesowi. Zakres nadzoru nad działalnością administracyjną sądów: wizytacja sądu, lustracja w sądzie, badanie toku i sprawności postępowania w poszczególnych sprawach, kontrola działalności sekretariatu w sądzie.

Czynności z zakresu nadzoru nad działalnością administracyjną sądów nie mogą wchodzić w gestie, w której sędziowie są niezawiśli.

13. W jakim trybie jest powoływany i jakie kryteria powinien spełniać kandydat na stanowisko sędziego sądu powszechnego. Jakie dodatkowe możliwości objęcia stanowiska sędziego stworzyła ustawa o ustroju sądów powszechnych?

Sędziów sądów powszechnych powołuje Prezydent RP na wniosek KRS. Prezydent powołując na stanowisko sędziego wyznacza miejsce służbowe sędziego.

Zgodnie z art. 61 § 1 u.s.p. na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany, ten, kto: 1)posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw obywatelskich, 2)ma nieskazitelny charakter, 3)ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, 4)jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków sędziego, 5)ukończył 29 lat, 6)złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski, 7)pracował w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej 3 lata lub referendarza sądowego przez okres 5 lat. Ale także ten, kto spełnia warunki  1-5 i był asystentem sędziego lub referendarzem sądowym co najmniej 6 lat i złożył egzamin sędziowski. Nie dotyczy to osób, które były sędziami sądu administracyjnego lub sądu wojskowego, były prokuratorem, pracowały w polskiej szkole wyższej, PAN, instytucie naukowo-badawczym, mający stopień naukowy profesora lub doktora habilitowanego lub były adwokatem, radcą prawnym, notariuszem co najmniej 3 lata.

Na stanowisko sędziego sądu okręgowego może być powołany ten, kto był sędzią sądu rejonowego oraz sędzia wojskowego sądu garnizonowego, po 4 latach pracy na tym stanowisku lub stanowisku prokuratora. Na to stanowisko może być powołany, ten, kto spełnia warunki 1-4, jeśli w okresie 3 lat przed powołaniem: wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza - przez co najmniej sześć lat, pracował na stanowisku dydaktycznym, PAN, wyższej szkole, posiada stopień naukowy profesora lub doktora habilitowanego nauk prawnych, zajmował stanowisko sędziego wojskowego sądu okręgowego.

Na stanowisko sędziego sądu apelacyjnego może być powołany sędzia sądu powszechnego lub wojskowego, który posiada co najmniej sześcioletni okres pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora prokuratury okręgowej. Może także osoba, która spełnia wymagania 1-4, jeśli w okresie 3 lat przed powołanie: wykonywał zawód adwokata, radcy lub notariusza co najmniej przez osiem lat, pracował na stanowisku dydaktycznym, w PAN, mający profesora lub tytuł doktora habilitowanego nauk prawnych.

W celu objęcia stanowiska sędzia powinien zgłosić się w ciągu 14 dni od dnia otrzymania aktu powołania. Przy powołaniu sędzia składa ślubowanie wobec Prezydenta RP.

14. W jaki sposób realizuje się kreacyjna rola Prezydenta RP w znanych Ci organach ochrony prawnej?

W zawiązku z organizacją władzy sądowniczej Prezydentowi RP przysługuje prawo powoływania sędziów (bez TK i TS), na wniosek KRS, do której powołuje jednego przedstawiciela. Jego rola de facto ogranicza się do ewentualnego odrzucenia zaproponowanego kandydata. Prezydent ma też istotny wpływ na ustalanie wysokości wynagrodzeń sędziowskich, określając tzw. przeliczniki wynagrodzeniowe dla poszczególnych grup sędziów. Prezydent powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, Pierwszego Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego. Powołań może dokonać tylko spośród kandydatów przedstawionych przez zgromadzenia ogólne TK, SN i NSA.

Prezydent powołuje trzech spośród dziewięciu członków KRRiTV. Przysługuje mu prawo łaski (art. 139 Konstytucji), pozwalające na darowanie kary każdej osobie skazanej prawomocnym wyrokiem sądu karnego, z wyjątkiem osoby skazanej przez Trybunał Stanu.

15. W jaki sposób realizuje się kreacyjna rola parlamentu w znanych Ci organach ochrony prawnej?

Parlamentowi przysługuje tzw. funkcja kreacyjna, polegająca na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w skład tych organów, zwłaszcza na egzekwowaniu ich odpowiedzialności, bądź na innych formach wpływu na skład personalny tych organów. W odniesieniu do:

- Prezydenta, Zgromadzenie Narodowe może uznać trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (art. 131 ust. 2 pkt 4) lub też mogą postawić prezydenta w stan oskarżenia przed TS (art. 145),

- Rady Ministrów, Sejm może wyrazić Radzie Ministrów wotum nieufności, co rodzi obowiązek dymisji rządu (art. 158),

- ministrów Sejm może wyrazić wotum nieufności wobec ministra, co rodzi obowiązek dymisji,

- TK, Wszyscy jego członkowie są wybierani przez Sejm (art. 194 ust. 1), zasada niezawisłości wyklucza możliwość odwołania,

- NIK, Prezes wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 205 ust. 1),

- TS, Wszyscy członkowie wybierani przez Sejm, z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest Pierwszy Prezes SN,

- RzPO, wybierany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 209 ust. 1),

- RzPDz, wybierany przez Sejm za zgodą Senatu,

- KRRiTV, członkowie w liczbie 4 powoływani przez Sejm i w liczbie 2 przez Senat (art. 214 ust. 1),

- KRS, Sejm powołuje 4 członków, a Senat 2 (art. 187 ust. 1).

16. Zasady odpowiedzialności sędziów: sądy i kary dyscyplinarne.

Sędzia odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe, w tym oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu. Odpowiedzialność dyscyplinarna przewidziana jest także za postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli na skutek tego sędzia uchybił obowiązkowi piastowanego wówczas urzędu państwowego lub okazał się niegodnym urzędu sędziego. Przedawnienie następuje po upływie 3 lat, wtedy nie można wszcząć postępowania dyscyplinarnego. W razie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego przed upływem 3-letnim terminu przedawnienie dyscyplinarne następuje z upływem 5 lat od chwili czynu. Karami dyscyplinarnymi są: upomnienie, nagana, usunięcie z zajmowanej funkcji, przeniesienie na inne miejsce służbowe, złożenie sędziego z urzędu. Sądami dyscyplinarnymi w sprawach sędziów są: 1) w I instancji - sądy apelacyjne, 2) w II instancji - SN. Właściwy miejscowo jest sąd dyscyplinarny, w okręgu którego pełni służbę sędzia objęty postępowaniem. Sądy dyscyplinarne orzekają w składzie 3 sędziów. Postępowanie dyscyplinarne jest jawne (sąd dyscyplinarny może ją wyłączyć ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny.  

17. Na czym polega i kto ustala zasady odbywania aplikacji sądowej?

Polega na zapoznaniu się z czynnościami sędziego, sekretariatów sądowych oraz uzyskaniu wiedzy potrzebnej do zajmowania stanowiska sędziego. Aplikacja obejmuje zajęcia seminaryjne i praktykę. Prowadzona jest przez prezesów sądów apelacyjnych dla obszaru danej apelacji. Zajęcia seminaryjne mogą być prowadzone dla obszaru dwóch lub większej ilości apelacji. Aplikacja sądowa trwa 3 lata. W trakcie aplikacji kandydat składa kolokwium z dziedziny prawa, która była przedmiotem zajęć seminaryjnych w okresie poprzedzającym kolokwium. W miesiącu poprzedzającym upływ okresu aplikacji aplikant składa egzamin sędziowski. W razie niedostatecznego wyniku egzaminu aplikant może przystąpić jeden raz do ponownego jego składania, w ciągu roku od dnia egzaminu poprzedniego.

Aplikantem sądowym może być osoba: posiadająca obywatelstwo polskie, jest nieskazitelnego charakteru, ukończyła studia wyższe prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, została zakwalifikowana na aplikację przez komisję egzaminacyjną po przeprowadzeniu konkursu przez prezesa sądu.

18. Asesorzy - pozycja i rola w sądownictwie powszechnym.

Minister Sprawiedliwości może powołać na stanowisko asesora sądowego osobę, która ukończyła aplikację sądową lub prokuratorską i zdała egzamin sędziowski lub prokuratorski i spełnia warunki określone w art. 61 § 1 pkt 1-4 u.s.p. Od egzaminu sędziowskiego lub prokuratorskiego nie może minąć więcej niż 5 lat, chyba że osoba ta przez 3 lata wykonywała zawód o którym mowa w art. 61 § 2 i 3 u.s.p.  W zakresie orzekania asesorzy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Asesor sądowy, któremu nie powierzono pełnienia czynności sędziowskich pełni funkcję referendarza sędziowskiego.

19. Organy sądów wojskowych.

Organami sądów wojskowych są 1) w sądach okręgowych  - prezes sądu oraz kolegium wojskowego sądu okręgowego, 2) w wojskowych sądach garnizonowych - prezes sądu.

Prezes wojskowego sądu okręgowego i garnizonowego kierują działalnością sądu oraz są przełożonymi sędziów i pozostałego składu sądu. Prezesa wojskowego sądu okręgowego i wojskowego sądu garnizonowego i  jego zastępcę powołuje i odwołuje, spośród sędziów wojskowych sądów okręgowych Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej. Prezes może być odwołany w przypadku rażącego nie wywiązywania się z obowiązków służbowych lub gdy pełnienie przez niego tej funkcji nie da się pogodzić z dobrem wymiaru sprawiedliwości. Odwołanie następuje po opinii KRS.

Kolegium wojskowego sądu okręgowego składa się z 4 do 8 członków, wybranych spośród sędziów orzekających w obszarze właściwości wojskowego sądu okręgowego. Przewodniczącym kolegium jest prezes wojskowego sądu okręgowego, albo zastępca wybrany z członków. Kadencja kolegium trwa 2 lata. Do zadań kolegium należy: przedstawianie Zgromadzeniu opinii o kandydatach na stanowiska sędziów sądów wojskowych, wyrażanie opinii w sprawach wyznaczania na stanowiska służbowe oraz zwalniania z tych stanowisk prezesów sądów wojskowych i ich zastępców, opiniowanie wniosków o przeniesienie sędziego w inne miejsce, wyrażanie opinii w sprawach przedstawionych przez KRS, MS, MOB, dyrektora departamentu nadzorującego działalność sądów wojskowych oraz przez prezesa wojskowego sądu okręgowego, wypowiadanie się w przypadku sędziów naruszających zasady etyki.

20. Nadzór nad sądami wojskowymi w zakresie organizacji i działania administracyjnego.

Nadzór nad sądami wojskowymi w zakresie organizacji i działalności administracyjnej sprawuje Minister Sprawiedliwości.

21. W jakim trybie jest powoływany i jakie kryteria powinien spełniać kandydat na sędziego Sądu Najwyższego? 

Na stanowisko sędziego SN może być powołany ten, kto: 1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, 2) jest nieskazitelnego charakteru, 3) ukończył studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra prawa, 4) posiada wysoki poziom wiedzy prawniczej oraz doświadczenie zawodowe, 5) posiada kwalifikacje do pełnienia funkcji sędziego przewidziane w ustawie, ma 10 letni staż na stanowisku sędziego, prokuratora, arbitra i radcy prawnego, adwokata, lub samodzielnym stanowisku w administracji państwowej związanej z praktyką prawniczą i orzekaniem. Wymóg 5 nie dotyczy profesorów, doktorów habilitowanych nauk prawnych. Sędziów SN powołuje Prezydent na wniosek KRS. Pierwszego Prezesa SN powołuje spośród sędziów SN oraz odwołuje Sejm RP na wniosek Prezydenta, a prezesów SN - Prezydent. Osoby spokrewnione do 2 stopnia i powinowactwa 1 stopnia i małżonkowie nie mogą być sędziami SN w tej samej izbie i podlegać sobie służbowo. Sędzia powinien zgłosić się w celu objęcia stanowiska w ciągu 14 dni od otrzymania zawiadomienia o powołaniu. Przy objęciu stanowiska sędzia składa ślubowanie przed Prezydentem RP. Sędzia SN przechodzi w stan spoczynku w wieku 70 lat lub na swój wniosek po ukończeniu 65 lat.

22. Funkcje SN i tryb ich wykonywania.

SN wykonuje swoje przez: rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych stosownie do przepisów prawa procesowego, rozpoznawanie na mocy przepisów szczególnych rewizji nadzwyczajnych od orzeczeń organów określonych w ustawie, podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub  których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie, podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie, rozpoznawanie innych spraw należących do właściwości SN na mocy ustawy.

SN w razie stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów, niezależnie od innych uprawnień wytyka uchybienie sądowi lub innemu organowi i może żądać wyjaśnień. Nie ma to wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. O wytknięciu uchybienia SN zawiadamia kierownika właściwego sądu lub innego organu, a w przypadku poważniejszych uchybień także kierownika właściwego organu naczelnego.

23. Zasady prawne - sposób ich ustanawiania, przechowywania oraz ich znaczenie w procesie stosowania prawa.

W posiedzeniach pełnego składu SN, połączonych izb oraz całej izby udział Prokuratora Generalnego jest obowiązkowy. Do podjęcia uchwały przez pełny skład SN, skład połączonych izb z pełnym składem izby wymagana jest obecność 2/3 sędziów każdej z izb. Uchwały podejmowane są w głosowaniu jawnym większością głosów, a w razie równości przeważa głos przewodniczącego. Uchwały pełnego składu: SN, połączonych izb oraz całej izby z chwilą podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Skład siedmiu sędziów może postanowić o nadaniu jego uchwale mocy zasady prawnej. Jeżeli jakikolwiek skład SN zamierza odstąpić od zasady prawnej, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia pełnemu składowi izby. Odstąpienie od zasady prawnej uchwalonej przez izbę, połączone izby albo pełny skład SN wymaga ponownego rozstrzygnięcia w drodze uchwały odpowiednio przez właściwą izbę, połączone izby lub pełny skład SN. Jeśli skład jednej z izby zamierza odstąpić od zasady prawnej uchwalonej przez inną izbę, rozstrzygnięcie następuje w drodze uchwały obu izb. Izby mogą przedstawić zagadnienie prawne do rozpoznania przez pełny skład SN.

24. Pierwszy Prezes SN - pozycja i zadania w SN oraz innych organach ochrony prawnej.

Na czele SN stoi Pierwszy Prezes, który kieruje jego pracami. Powoływany jest przez Prezydenta RP na 6-letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogóle SN. Pierwszy Prezes pełni czynności przewidziane w ustawie i wykonuje w stosunku do SN czynności administracji sądowej. Do zadań należy: prawo wglądu w czynności SN, może w tym zakresie żądać wyjaśnień oraz usunięcia uchybień, informowanie na żądanie Sejmu o działalności SN, informowanie Prezydenta i KRS o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa SN.

Pierwszy Prezes SN jest z urzędu przewodniczącym Trybunału Stanu (art. 199 ust. 2 Konstytucji) oraz członkiem KRS (art. 187 ust. 1 pkt 1 Konstytucji).

25. Organy kolegialne w SN.

Organami kolegialnymi w SN są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, zgromadzenie sędziów izb SN oraz Kolegium SN. W posiedzeniach Zgromadzenia Ogólnego i zgromadzeń izb nie uczestniczą sędziowie delegowani do pełnienia czynności sędziowskich w SN. Do Zgromadzenia Ogólnego należy: omawianie raz do roku informacji Pierwszego Prezesa o całokształcie działalności SN, wysłuchiwanie raz do roku sprawozdań z działalności Kolegium SN, przedstawianie KRS kandydatów na stanowiska sędziów SN, rozpatrywanie innych spraw natury ogólnej na wniosek Pierwszego Prezesa lub Kolegium SN. Zgromadzeniu Ogólnemu przewodniczy Pierwszy Prezes. Do zajęcia stanowiska lub powzięcia uchwały niezbędna jest obecność 2/3 sędziów każdej z izb. O wynikach decyduje większość głosów. W razie równości przeważa głos przewodniczącego. Głosowanie jest tajne jeśli takie żądanie zgłosi chociaż jeden członek. Do zakresu działania zgromadzeń sędziów izb SN należy: omawianie raz do roku informacji prezesa kierującego izbą o działalności tej izby i o istotnych problemach z orzecznictwa izby, wybór na okres jednego roku dwóch członków oraz jednego zastępcy do Kolegium SN. Zgromadzeniu izby przewodniczy prezes izby. W skład Kolegium SN wchodzą: Pierwszy Prezes SN, prezesi SN, dyrektor Biura Prezydialnego oraz sędziowie SN wybrani przez zgromadzenia izb. Przewodniczy Pierwszy Prezes. Uchwały Kolegium zapadają zwykłą większością głosów. Przeważa gło...