11.Harcerska Poczta Polowa w Powstaniu Warszawskim 1944 r.pdf

Kopiowanie dozwolone z podaniem źródła i autora

www.polishresistance-ak.org

Artykuł 11

Zbigniew Bokiewicz,

Harcerska Poczta Polowa w Powstaniu Warszawskim 1944 r.

H arcerska poczta polowa odegrała kluczową rolę w utrzymywaniu łączności pomiędzy ludnością

Warszawy w czasie Powstania.

D o dnia 30 lipca większość urzędów i służb okupanta niemieckiego opuściła miasto i tylko

umocnione punkty wojskowe i policyjne pozostały na jego terenie. W dniu 1 sierpnia rano

dowódca Armii Krajowej wydał rozkaz rozpoczęcia akcji w tym dniu o godzinie 17 po południu.

Większość ludności cywilnej nie wiedziała o tym terminie i życie w mieście w tym dniu toczyło się

zwykłym torem. W konsekwencji rozpoczęcia działań powstańczych bardzo wiele osób zostało

zaskoczonych na mieście i odciętych od swoich rodzin i mieszkań.

Z ałożenia strategiczne powstania przewidywały uchwycenie mostów na Wiśle, celem odcięcia

odwrotu jednostkom niemieckim na wschodnim brzegu Wisły, aby w ten sposób dopomóc armii

czerwonej znajdującej się na, przedpolach Pragi, a założeniem politycznym było opanowanie

stolicy i ujawnienie w niej władz polskich zanim armia czerwona wkroczy do miasta. Te plany

udały się tylko częściowo. Nie udało się uchwycić mostów, ale duże części miasta zostały

uwolnione od Niemców i były rządzone przez polską administrację wojskową i cywilną.

N iestety nie udało się opanować wielu z silnych niemieckich punktów oporu, co spowodowało

podział miasta na szereg odseparowanych od siebie dzielnic przedzielonych siłami niemieckimi.

Łączność między tymi dzielnicami była utrzymywana przez gońców i łączników rekrutujących się

przeważnie z harcerzy i harcerek z „Szarych Szeregów" w wieku od 10 do 15 lat. Harcerstwo

polskie pod nazwą „Szarych Szeregów'' było bardzo czynne w czasie okupacji prowadząc akcję

dywersyjną i sabotażową i wniosło do powstania doskonałą, siatkę organizacyjną. Harcerze od

początku zdawali sobie sprawę z sytuacji ludności cywilnej i jej potrzeby komunikowania się z

odciętymi rodzinami i w ten sposób narodziła się idea powołania poczty polowej.

P ierwsza poczta polowa została zorganizowana przez harcmistrza Kazimierza Grendę w

dzielnicy Śródmieście-Południe już w dniu 2 sierpnia. Ta poczta działała jedynie na ograniczonym

terenie tej dzielnicy. W dniu 4 sierpnia naczelnictwo Harcerzy postanowiło powołać do życia

Pocztę Polową dla całego wyzwolonego miasta. Główny Urząd Pocztowy mieścił się przy ulicy

Świętokrzyskiej nr. 28. Po za tym istniało jeszcze osiem urzędów pocztowych w różnych

dzielnicach miasta: Nr.2 na ulicy Szpitalnej, nr. 3 na Placu Napoleona, nr. 4 na ulicy Okulnik, nr. 5

na ulicy Czerniakowskiej, Nr. 6 na ulicy Krasickiego (Mokotów) nr. 7 na ulicy Wilczej i Nr 8 na

ulicy Żelaznej. Skrzynki pocztowe zostały rozlokowane w czterdziestu punktach miasta.

K orespondencja była ograniczona do 25 słów i od początku podlegała cezurze, celem

zapobieganiu możliwości przecieków wojskowych lub strategicznych informacji w ręce

nieprzyjaciela. Korespondencja była w zasadzie doręczana bez opłat pocztowych. Przyjmowano

jednak chętnie dobrowolne opłaty w postaci książek, opatrunków i żywności dla rannych w

szpitalach. Ilość dziennych przesyłek wahała się w granicach od 3 do 6 tysięcy listów i osiągnęła

szczytowe nasilenie w dniu 13 sierpnia gdy wpłynęło 10 tysięcy listów.

P rzez kilka pierwszych dni nie było żadnych pieczątek pocztowych. Pojawiły się one w dniu 6 go

sierpnia i miały napis w kole „Poczta harcerska" i lilijkę harcerską. Do ich produkcji używano

różnych materiałów. Jedna z pierwszych była wycięta z przepołowionego kartofla, w którym

scyzorykiem wyżłobiono napis Poczta Harcerska i lilijkę. Ta pieczątka po kilkakrotnym użyciu

rozpadła się i należy dzisiaj do białych kruków. Inne były wycięte z linoleum, kauczuku i miękkich

metali.

W drugim miesiącu Powstańcza Poczta Harcerska, została wraz z całym personelem wcielona do

AK i od tego czasu napis „Poczta Harcerska" został zastąpiony napisem „Poczta Polowa". W tym

też miesiącu ukazały definitywne znaczki Poczty Polowej w pięciu kolorach dla pięciu dzielnic

Warszawy. Działalność Poczty Polowej została zakończona w dniu 3 października dniu kapitulacji

Warszawy.

Z alążek mojego zbioru powstał w latach 1957 - 1964 i od tego czasu jest on stale uzupełniany w

miarę zdobywania nowego materiału. Pierwsza partia listów Poczty Harcerskiej trafiła do mych

rąk w dość niezwykły sposób. W roku 1956 w czasie odgruzowywania ruin Poczty Głównej od

strony ulicy Wareckiej robotnicy znaleźli szkielet harcerza z torbą listonosza zawierającą kilkaset

niedoręczonych listów z okresu Powstania. Listy te zanieśli do znanego kupca filatelistycznego p.

K. de Juliena celem ich spieniężenia. P. de Julien, który stracił syna w Powstaniu, listy te kupił, a

następnie sporządził ich spis z nazwiskami nadawców i odbiorców i ogłosił w popularnej prasie

warszawskiej ustalając 3 miesięczny termin ich odbioru. Większa część z nich została odebrana,

a z pozostałej części kilkanaście trafiło do moich rąk stając się początkiem mego zbioru.

Z biór ten uzupełniany na przestrzeni lat, poza wartością filatelistyczną ma dużą wartość

historyczną. Ze względu na treść listów, które malują obraz powstania, widziany oczami ich

uczestników, zarówno żołnierzy AK jak i ludności cywilnej, a nawet żołnierza niemieckiego

walczącego przeciwko nam. Jeden z listów datowany 7 sierpnia zawiera dramatyczny opis

pędzenia ludności cywilnej przed czołgami niemieckimi na pozycje polskie. Ocalał również list

pisany przeze mnie do matki, która mi go przywiozła w roku 1957. Ostatnio pokazano mi w

Warszawie fotokopię listu pisanego do mnie przez mego kuzyna - list ten nigdy nie został mi

doręczony. Niestety obecny jego właściciel nie chciał mi go sprzedać, mimo tego, że chyba

zdawał sobie sprawę, jaką ogromną, wartość sentymentalną przedstawia on dla mnie.

Z biór mój składa się z 2 części:

1. Pocztaharcerskadziałająca w porozumieniu, ale nie pod bezpośrednią kontrolą, A. K. -

jest to okres używania pieczątek pocztowych z lilijką harcerską i takich samych pieczątek

cenzury.

2. Poczta polowa prowadzona przez harcerzy pod bezpośrednią komendą i kontrolą A.K. -

okres emisji znaczków poczty powstańczej.

W pierwszym dziale w śród najciekawszych pozycji jest list z kasownikiem z kartofla - jeden z

kilku znanych listów tego typu, dalej długi list informujący m.in. o tym, że poczta harcerka

przyjmuje opłaty za doręczenie w formie książek i opatrunków dla rannych w szpitalach, list do

redakcji "Robotnika" pisany z prośbą o zamieszczenie ogłoszenia o poszukiwaniu rodziny, listy

pisane na części pudełka od papierosów „egipskich”, bilecie wizytowym, z notatką, zielonym

ołówkiem OBSTRZAŁ, dowód, że powstańczy listonosz nie mógł dotrzeć do adresata, list z

adnotacją „adresat nie żyje” i wiele innych.

W części zbioru obejmującego okres znaczkowy jest szereg znaczków Gen. Guberni z nadrukiem

„POCZTA POWSTAŃCZA SIERPIEŃ 1944", których nakłady wynosiły po kilkadziesiąt sztuk.

Następnie definitywne wydanie znaczków Poczty Powstańczej w 5 kolorach (dla wszystkich

dzielnic będących pod kontrolą A. K.) Jeden z dwóch znanych kompletów tych znaczków w

czworo-blokach. Wszystkie znaczki na oryginalnych przesyłkach pocztowych, niewydany znaczek

w kolorze czerwonym i próbny w kolorze brązowym, przedstawiający powstańców niszczących

czołg "Tygrys”, i znaczek wydany przez Rząd w Londynie na Fundusz Pomocy Powstańcom wraz

z oryginalnym rysunkiem Artura Horowicza, dalej powojenne fałszerstwa listów i znaczków

powstańczych oraz projekty znaczków przygotowywanych na powrót do Polski przez Rząd

Londyński, projektu Artura Horowicza, przedstawiające żołnierza witającego się z rodzina i

odbudowę Warszawy. Ze względu na rozwój sytuacji politycznej cały nakład tych znaczków

został zniszczony.

N a koniec chciałbym przytoczyć fragment z opowiadania płk K. Iranka-Osmeckiego o niezwykłym

wykorzystaniu tych znaczków przez wywiad niemiecki. Jest ono zamieszczone w książce „Drogi

cichociemnych” w opowiadaniu „Ostatni Akt" na stronie 282:

„Bach miał na ogół dobre i wyczerpujące wiadomości z terenu walk; zdradzał także

znajomość warunków i z tamtej, polskiej strony barykad. Wobec naszego zdziwienia

wyjaśnił, że dzięki jego wywiadowi, który działa tak sprawnie. Przyznał się, że biorąc

przykład polskiego pomysłu, wykorzystał kanały dla przerzucania do miasta konfidentów,

przeważnie Volksdeutschów lub Ukraińców. Wracali oni na stronę niemiecką zmieszani z

uchodzącą ludnością. Miał jednak duże trudności w doborze amatorów tego rodzaju

wycieczek, ponieważ ludzie nie bardzo chętnie udawali się do miasta, Wielu z nich nie

wracało, likwidowanych przez AK, inni nie docierali wcale na miejsce, ale znając ogólne

warunki obrońców przynosili informacje komponowane przez siebie samych. Dla

sprawdzenia, czy dotarli do celu, wydał zlecenie, by jako dowodem legitymowali się

znaczkami powstańczej poczty polowej. Gdy jednak i to nie pomagało, bo znaczki te

mogli nabywać na peryferiach od ludności opuszczającej miasto, zalecił, że znaczki mają

mieć datę stempla poczty powstańczej z Warszawy z danego dnia. To zarządzenie już

zupełnie ograniczyło liczbę amatorów.”

Zbigniew Bokiewicz, Londyn

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: