prymat_bpa_rzymu.pdf

ks. Jerzy Tofiluk

Prymat biskupa Rzymu

z perspektywy Kościoła prawosławnego.

Zawsze ważnym elementem we wszelkich dyskusjach i dążeniach zmierzających do

jedności w podzielonym chrześcijaństwie był problem prymatu w Kościele. To zagadnienie

w historii chrześcijaństwa było niekiedy wręcz decydującym (przykładów można znaleźć aż

nadto). Zagadnienie prymatu, tak ważne w historii, staje również dzisiaj w centrum uwagi

zainteresowanych stron. Akcentuje to encyklika Ut unum sint nazywając "faktem

znamiennym i pocieszającym" zainteresowanie tą kwestią (§ 88). Uważam, że encyklikę "Ut

unum sint" należy z jednej strony rozumieć jako wezwanie do modlitwy o jedność i

wezwanie do bardziej pogłębionego dialogu, z drugiej zaś jako przedstawienie stanowiska

Biskupa Rzymu w kwestii prymatu. Nie jest to przedstawienie całokształtu nauki Kościoła

rzymsko-katolickiego, ale jedynie pogląd obecnego papieża Jana Pawła II na kwestię

zjednoczenia chrześcijan i sposób zrealizowania tej jedności. W porównaniu z innymi różni-

cami ukazanymi w tej encyklice, kwestia prymatu niewątpliwie zajmuje pierwsze miejsce.

I. Problem prymatu według "Ut unum sint" .

Rola Kościoła rzymskokatolickiego i Biskupa Rzymu przedstawiona w Encyklice jest

kontynuacją orzeczeń Soboru Watykańskiego I i II. W § 86 Encykliki czytamy ""Konstytucja

Lumen gentium, w jednym ze swoich podstawowych twierdzeń, które podejmuje także

Dekret Unitatis redintegratio, głosi, że jedyny Kościół Chrystusowy trwa w Kościele

katolickim. Dekret o ekumenizmie podkreśla, że w Kościele obecna jest pełnia (plenitudo)

środków zbawienia. Pełna jedność stanie się rzeczywistością, kiedy wszyscy będą mieli

udział w pełni środków zbawienia, które Chrystus powierzył swojemu Kościołowi". § 88

precyzuje to nauczanie: "Kościół katolicki jest świadom, że pośród wszystkich Kościołów i

Wspólnot kościelnych to on zachował posługę Następcy apostoła Piotra w osobie Biskupa

Rzymu, którego Bóg ustanowił "trwałym i widzialnym źródłem i fundamentem jedności" i

którego Duch podtrzymuje, aby Kościół uczynił także wszystkich innych uczestnikami tego

podstawowego dobra". Uzasadnienie wyjątkowej roli Biskupa Rzymu encyklika znajduje w

tekstach Nowego Testamentu (Ewangelie i Dzieje). Konsekwencję tak pojmowanej roli

Biskupa Rzymu jest stwierdzenie § 94: "Dzięki władzy i autorytetowi, bez których funkcja ta

byłaby tylko pozorem, Biskup Rzymu ma zabezpieczyć komunię wszystkich Kościołów. Z

tego tytułu jest pierwszym pośród sług jedności. Prymat ten sprawuje na różnych

płaszczyznach, czuwając nad głoszeniem słowa, nad sprawowaniem sakramentów i Liturgii...

To Następca ma przypominać o nakazach wynikających ze wspólnego dobra Kościoła ... To

on ma obowiązek przestrzegać i budzić czujność a czasem orzekać, że ta czy inna szerząca

się opinia jest nie do pogodzenia z jednością wiary. ... Może też ... orzec ex cathedra, że dana

doktryna należy do depozytu wiary".

Dlatego też w § 97 czytamy: "Kościół katolicki zarówno przez swoją praxis, jak i w

oficjalnych tekstach, wyraża przekonanie, że komunia Kościołów partykularnych z

Kościołem Rzymu oraz ich biskupów z Biskupem Rzymu jest w Bożym zamyśle

podstawowym warunkiem pełnej i widzialnej komunii. ... Funkcja Piotra musi trwać w

Kościele, aby był on w świecie - pozostając pod zwierzchnictwem swojej jedynej Głowy,

którą jest Jezus Chrystus - widzialną komunią wszystkich Jego uczniów".

Z powyższego widać, że encyklika "Ut unum sint" pozostaje wierna nauce o Kościele

zdefiniowanej na I i II Soborze Watykańskim w konstytucjach "Pastor Aeternus" i "Lumen

gentium".

Ważnym elementem tej encykliki są "nowe jakościowo" sformułowania użyte przy

określeniu posługi Biskupa Rzymu. Ukazanie konieczności komunii z innymi Biskupami,

podkreślenie zasady kolegialności i uznanie innych Biskupów za "jego braci w posłudze" jest

elementem bardzo ważnym. Można dostrzec tu elementy tradycji soborowości tak ważnej w

tradycji Wschodu.

II. Św. Apostoł Piotr w Piśmie Świętym i Tradycji Świętej.

Przy określeniu prymatu i posługi Biskupa Rzymu w Kościele jako następcy św. Piotra

encyklika powołuje się na świadectwo Ewangelii i Dziejów Apostolskich. Należałoby więc

zbadać jak jest narysowany obraz św. Apostoła Piotra w Nowym Testamencie, pamiętając o

różnych typach Tradycji już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, co znalazło swój wyraz w

księgach Nowego Testamentu.

Ewangelie wymieniają imię św. Piotra na "pierwszym" miejscu wśród Dwunastu, kiedy

są wymieniane imiona wszystkich Apostołów (por. Mt.10,2-4; Mk.3,16-20; _k.6,14-16;

DzAp.1,13). Również wśród trzech wybranych Apostołów: Piotra, Jana i Jakuba, imię św. Piotra

jest wymieniane na pierwszym miejscu. Widzimy to przy wskrzeszeniu córki Jaira (Mk.5,37)

podczas przemienienia Pańskiego (Mk.9,2; Mt. 17,1) czy w Getsemani (Mt.26,37).

W Mk.1,36 i Łk.9,32 spotykamy też zwrot "Piotr i ci którzy też z nim" na określenie

kolegium Apostołów. Jak widać z powyższego umieszczanie imienia św. Piotra na pierwszym

miejscu nie jest przypadkowe.

O roli i miejscu św. Piotra w gronie innych Apostołów nie można mówić nie

uwzględniając szczególnego miejsca w Ewangeliach synoptycznych. Jest to wyznanie wiary

Piotra pod Cezareą Filipową. Obszerny opis tego wydarzenia znajdujemy w Ewangelii

Mateusza (16,17-19). Słowa Chrystusa wypowiedziane do Piotra są przytoczone w całości w

§ 91 encykliki. Tekst Ew. Mateusza, a bardziej interpretacja tego tekstu, stanowi podstawę

dogmatycznych rozstrzygnięć Kościoła rzymsko-katolickiego o prymacie i nieomylności

Biskupa Rzymu. Po określeniu dogmatycznym, dokonanym w konstytucji "Pastor aeternus",

przedstawienie prawosławnego rozumienia tego tekstu jest konieczne, gdy mówimy o roli

św. Piotra. Jest to tym bardziej ważne, że niektóre tłumaczenia w.18 nie są dokładne 1 i

pozwalają na inną interpretację, sprzeczną z teologią prawosławną. W tekście encykliki

słowa Chrystusa są z omówieniem "Ty jesteś Piotr [czyli Skała] i na tej Skale zbuduję

Kościół mój". Egzegeza katolicka w słowach Chrystusa znajduje potwierdzenie "jedynej i

wyjątkowej roli Apostoła Piotra" 2 . Jednak to, co jest proste i zrozumiałe dla egzegezy

katolickiej nie jest tak jednoznaczne dla prawosławnej. Ważnym jest również to, że o

wydarzeniu pod Cezareą Filipową mówią również Marek (8,27-30) i Łukasz (9,18-21), ale

nie wspominają o słowach Chrystusa skierowanych do św. Piotra.

W powyższym tekście prawosławni egzegeci w konfrontacji z katolickim

nauczaniem, zwracają uwagę na słowa Chrystusa oraz na osobę i słowa św. Piotra. W

odniesieniu do wyznania św. Piotra, wszyscy podkreślają, że była to odpowiedź udzielona w

imieniu wszystkich Apostołów, tak jak pytanie było skierowane do wszystkich 3 . Bł.Teofilakt

w komentarzu do wyznania św. Piotra, mówi, że "Piotr uprzedza innych i ... wyznaje" 4 .

1 Zob. np. Grecko-polski Nowy testament wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, Tłum Ks. prof. dr hab.

Remigiusz Popowski, dr Michał Wojciechowski, Warszawa 1994.

2 Anchimiuk J., o. Huke-Ligowski A., Dwugłos na temat prymatu w Kościele, w: Znak 202/1971,IV, s.445.

3 Zob. Tołkowaja Biblija ili kommentarij na wsie knigi Sw. Pisanija Wietchago i Nowogo Zawieta, Pietierburg

1911, wydanie II, Stokgolm 1987, t.VIII, s. 278.

4 Błagowiestnik ili tołkowanije Błażennago Fieofiłakta, archijepiskopa Bołgarskogo na Swiatoje Jewangielije,

Podobnie uważa również św. Ambroży, gdy pisze w komentarzu do Ewangelii Łukasza:

"Choć i inni apostołowie to widzieli, to jednak Piotr uprzedził ich, odpowiadając: "Ty jesteś

Chrystus, Syn Boga żywego" 5 . Św. Jan Chryzostom mówi, że na pytanie Chrystusa

"odpowiada Piotr, usta apostołów, zawsze płomienny", ale zaznacza też, że "na pytanie,

przedłożone wszystkim, odpowiada w swoim imieniu", gdyż "jest niecierpliwy i zawsze

wyprzedza" 6 . Komentarz do słów św. Jana Chryzostoma znajdujemy w Tołkowoj Biblii:

"Chryzostom uważa, że Piotr był w tym czasie jakby ustami apostołów i nie tylko od siebie,

ale w imieniu wszystkich dał tę odpowiedź" 7 . O.Sergiusz Bułgakow w swojej pracy

poświęconej św. Piotrowi, odnośnie tej kwestii pisze, że "nie umniejszając znaczenia Piotra

... nie należy ani na chwilę zapominać o podwójnym charakterze tego wystąpienia, osobistym

i wspólnotowym" 8 . Wszystkie te uwagi odnoszące się do tego konkretnego wydarzenia

znajdują swoje uzasadnienie w innych wydarzeniach. Cechą charakterystyczną św. Piotra jest

to, że on bardzo często występował w imieniu wszystkich Apostołów, co było związane z

jego temperamentem. Potwierdzenie tego znajdujemy w Ewangelii Jana: "Wtedy rzekł Jezus

do dwunastu: czy i wy chcecie odejść. Odpowiedział mu Szymon Piotr: Panie! Do kogo

pójdziemy, Ty masz słowa żywota wiecznego" (J.6,68).

Św. Piotr niejednokrotnie zabierał głos jako jedyny spośród otaczających Chrystusa.

Tak było przy uzdrowieniu kobiety mającej krwotok: "I rzekł Jezus: Kto się mnie dotknął. A

gdy wszyscy się zapierali, rzekł Piotr: Mistrzu, tłumy cisną się do Ciebie i tłoczą"(łk.8,45).

W innych miejscach prosi on o wyjaśnienie przypowieści: "Piotr rzekł mu: Wyłóż nam to

podobieństwo" (Mt.15, 15), czy też w Łk. 21,41: "A rzekł Piotr: Panie czy do nas mówisz w

tym podobieństwie, czy też do wszystkich". Również podczas Przemienienia jako jedyny

"Piotr, nie wiedząc co mówi rzekł do Jezusa: Mistrzu dobrze nam tu być, uczyńmy więc trzy

namioty, jeden Tobie, jeden Mojżeszowi, jeden Eliaszowi" (łk.9,33).

Ks. Bułgakow podkreślając, że św. Piotr wypowiada się w imieniu wszystkich

Apostołów zwraca uwagę na ostatnie słowa Chrystusa, skierowane podobnie jak pytanie, do

wszystkich: "Wtedy przykazał uczniom swoim, aby nikomu nie mówili, że on jest Jezusem

Chrystusem" 9 . Potwierdzenia tego argumentu możemy szukać w Ewangeliach Marka (8,29-

30) i Łukasza (9,20-21). Zwięzłość, a przy tym i wyrazistość tych wersetów zdają się nie

pozostawiać wątpliwości, że wyznanie św. Piotra jest wyznaniem wszystkich Apostołów.

Z powyższego wynika, że odpowiedź św. Piotra udzielona Chrystusowi pod Cezareą

Filipową była odpowiedzią udzieloną w imieniu wszystkich Apostołów i w tym nie było nic

szczególnego czy też wyjątkowego. To zdarzało się już wcześniej, jak również i później.

Wypływało to z jego charakteru, co w niczym nie umniejsza jego wyjątkowej roli w gronie

Dwunastu.

Innym bardzo ważnym elementem w omawianym fragmencie Ewangelii Mateusza

jest istota treści wypowiedzi św. Piotra. Niektórzy uważają, niewątpliwie słusznie, że nie

wytrzymuje krytyki twierdzenie, jakoby w wypowiedzi św. Piotra po raz pierwszy była

wyrażona wiara w Jezusa jako Chrystusa i Syna Bożego. Wyznanie to było niejednokrotnie

wyrażane już wcześniej przez Apostołów. Sam Apostoł Piotr już wcześniej w imieniu

Dwunastu wyznał: "myśmy uwierzyli i poznali, że Ty jesteś Chrystusem, Synem Boga

żywego" (J.6,69). Wiarę w Jezusa jako Syna Bożego wyznali wszyscy Apostołowie i to

Moskwa 1993, t.I, s.152.

5 Św. Ambroży, Wykład Ewangelii według św. Łukasza, tłum. o. Władysław Szołdarski, Warszawa 1977,

s.245.

6 Iże wo swiatych otca naszego Ioanna, archijepiskopa Konstantina grada Złatoustago izbrannyja tworenija.

Tołkowanije na swjatogo Matfieja Jewangielista, Moskwa 1993, t.II, s. 553.

7 Tołkowaja Biblija, dz.cyt., t. VIII, s. 278.

8 Bułgakow, Sww. Pietr i Ioann, dz. cyt., s. 12.

9 Bułgakow, Sww. Pietr i Ioann, dz.cyt., s.11.

wówczas gdy św. Piotr zwątpił chodząc po wodzie. "A ci, którzy byli w łodzi, złożyli mu

pokłon mówiąc: Zaprawdę Ty jesteś Synem Bożym" (Mt.14,33). Natanael przy pierwszym

spotkaniu z Jezusem złożył wyznanie wiary: "Mistrzu, Ty jesteś Synem Bożym, Ty jesteś

królem Izraela" (J.1,49).

Wyznanie, że Jezus jest Synem Bożym, Chrystusem padało nie tylko z ust

Apostołów. Tę wiarę wyznała Marta, siostra Marii i łazarza w rozmowie z Chrystusem: "Tak

Panie! Ja uwierzyłam, że Ty jesteś Chrystus, Syn Boży, który ma przyjść na świat" (J.11,27).

Wiarę w Jezusa jako Chrystusa wyznawali samarytanie (J.4,42) i ślepy od urodzenia (J.9,35-

38).

Prawda o boskości Jezusa wielokrotnie też padała z ust wrogów Chrystusa. Demony,

które "wierzą i drżą" wielokrotnie dawali świadectwo boskości Jezusa.

"I poczęli krzyczeć tymi słowy: Cóż my mamy z tobą Synu Boży" (Mt.8,29). "A

duchy nieczyste, gdy go ujrzały, padły mu do nóg i wołały: Ty jesteś Syn Boży" (Mk.3,11).

"Wychodziły też z wielu demony, które krzyczały i mówiły: Ty jesteś Synem Bożym"

(łk.4,41). Jak zauważa ks. Bułgakow, wyznanie, że Jezus jest Chrystusem, Synem Bożym

niejednokrotnie jak błyskawica rozjaśniało ówczesny świat 10 Dlaczego więc w tej sytuacji,

gdy jeśli nie identyczne w formie, to w treści takie same, wyznania już padały, to uroczyste

wyznanie św. Piotra ma takie wielkie znaczenie, że za to wyznanie Chrystus nazwał św.

Piotra "błogosławionym".

Według katolickiego biblisty, makaryzm ten jest pochwałą "mądrości, którą przy tej

okazji wykazał Piotr" 11 i ma świadczyć "wymownie o pozycji Piotra wśród innych uczniów

Jezusa" 12 . W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że w Ewangeliach "błogosławionymi"

nazwani są ci, którzy wypełniają przykazania Chrystusa (patrz: Błogosławieństwa Mt.5,3-

12). W Ewangelii Łukasza błogosławioną nazwana jest Bogurodzica "Błogosławione łono,

które cię nosiło, i piersi które ssałeś" (11,27) oraz ci, "którzy słuchają Słowa Bożego i strzegą

go" (11,28).

Nazwanie św. Piotra błogosławionym dla większości prawosławnych komentatorów

nie jest tylko nagrodą za osobiste zasługi tego Apostoła. Klemens Aleksandryjski pisze, że

Piotr został uznany przez Chrystusa za błogosławionego, "ponieważ Prawdę, objawiły mu nie

ciało, nie krew, lecz Jego Ojciec w niebiesiech" 13 . Bł. Teofilakt uważa, że Chrystus "nazywa

błogosławionym Piotra, ponieważ otrzymał poznanie od łaski Boga, a akceptując je (pozna

nie - J.T.) najprawdopodobniej odsłania fałszywość opinii innych ludzi" 14 . Św. Jan

Chryzostom w swoim komentarzu do Ewangelii Mateusza, próbuje dać odpowiedź na

pytanie: dlaczego inni, którzy również wyznali Jezusa Synem Bożym, nie zostali nazwani

błogosławionymi: Pisze on, że wszyscy przed św. Piotrem "wyznawali Go nie takim synem

jak Piotr, lecz uznawali synem podobnym do wielu innych [...] nie z samej istoty Ojca

zrodzonym. [...] Piotr zaś wyznał Go prawdziwym Synem. Z tej to przyczyny Chrystus nie

nazwał innych błogosławionymi, lecz mówiąc z Piotrem pokazał kto mu to objawił, abyś ty

zrozumiał, że Piotr tylko wygłaszał, zaś rozpoczął jego Ojciec Niebieski" 15 . Podobnie uważa

również św. Jan Damasceński, kiedy mówi, że "Jezus Chrystus jako Człowiek stawia pytanie,

a jako Bóg w sposób tajemniczy czyni mądrym i daje natchnienie Piotrowi" 16 aby on dał

właściwą odpowiedź. Za to, że właśnie św. Piotr przyjął to objawienie Ojca, Chrystus

nazywa go błogosławionym.

10 Bułgakow, Sww. Pietr i Ioann, dz.cyt., s.16.

11 Romaniuk, Św. Piotr, dz.cyt., s.30.

12 Tamże, s. 31.

13 Klemens Aleksandryjski, Kobierce VI, 132,4.

14 Błagowiestnik, dz.cyt., t.I, s.152.

15 Tołkowanije na swiatago Matfieja Jewangielista, dz.cyt., t.II, s.553-554.

16 Cyt. za Swiatootieczeskoje tołkowanije, dz.cyt., t. II, s.138.

Ks. Sergiusz Bułgakow podkreśla, że właśnie nie treść uroczystego wyznania św.

Piotra jest przyczyną wielkiego znaczenia tych słów. Tym bardziej, że ta treść nie była

niczym nowym, gdyż już wielokrotnie była wypowiadana przy różnych okazjach. Uważa on,

że szczególna wyjątkowość momentu wyznania piotrowego jest tym, co nadaje mu wielką

rangę i wagę. Ten moment był przełomowym w przygotowywaniu Uczniów do mających

nastąpić wydarzeń. 17 W Ewangelii Mateusza bezpośrednio po opisie wyznania św. Piotra

czytamy: "Od tej pory zaczął Jezus Chrystus tłumaczyć uczniom swoim, że musi pójść do

Jerozolimy, wiele wycierpieć od starszych arcykapłanów i uczonych w Piśmie, że musi być

zabity i trzeciego dnia zmartwychwstać"(Mt.16,21). Takim przygotowaniem było też

Przemienienie Chrystusa, które nastąpiło po sześciu dniach od rozmowy w okolicach Cezarei

Filipowej. Tak więc "przemienienie wraz z uroczystym wjazdem do Jerozolimy było

odpowiedzią Pana na wyznanie wiary wszystkich uczniów, wypowiedziane ustami Piotra" 18 .

Najbardziej sporną, w całym opisie wydarzeń pod Cezareą, jest interpretacja słów

Chrystusa wypowiedziana do św. Piotra "A Ja ci powiadam: ty jesteś Piotr i na tym kamieniu

zbuduję Kościół mój i bramy piekielne nie przemogą go; i dam ci klucze Królestwa

Niebieskiego i cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a cokolwiek

rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane i w niebie." (Mt.16,18-19) 19 . Spór ten związany jest

z rzymskokatolicką poglądem, upatrującym w tym tekście ustanowienia prymatu

jurysdykcyjnego św. Piotra na wszystkimi Apostołami. Prymat ten jest rozumiany jako

bezpośrednie zwierzchnictwo i władza. W swojej interpretacji tego tekstu, zachodni tłumacze

często niezbyt wiernie oddają tekst oryginalny. Przykładem jest tu współcześnie wydany

"Grecko-polski Nowy testament" 20 , gdzie werset Mt.16,18 został przetłumaczony

następująco: "ty jesteś Skała i na tej skale zbuduję mą (społeczność) zwołanych" (Kościół -

J.T.). Jest to nie tylko niezbyt wierne tłumaczenie, ale raczej świadome przeinaczenie,

mające daleko idące konsekwencje. Greckie słowo Petros będące imieniem własnym zostało

przetłumaczone jako Skała, chociaż w słowniku wydanym przez tłumaczącego ten tekst, ks.

Remigiusza Popowskiego, Petros oznacza tylko Piotra i nic innego 21 . Skała zaś, to po grecku

e petra 22 . Biblia tzw. Poznańska werset ten tłumaczy z omówieniem: "Ty jesteś Piotr [czyli

Skała], i na tej skale zbuduję Kościół mój".

Dla Ojców Kościoła, a w ślad za nimi, dla prawosławnych egzegetów i teologów

istota tego tekstu jest wyrazista i zrozumiała. Niezbędna jest przy tym pamięć, o czym już

wcześniej była mowa, że św. Piotr wypowiada się w imieniu wszystkich, na pytanie

skierowane do wszystkich. Treść odpowiedzi św. Piotra jest znana wszystkim Apostołom i w

tym sensie odpowiedź św. Piotra jest odpowiedzią wszystkich. Św. Piotr mówi przy

aprobacie wszystkich Apostołów, przy oczywistym pierwszeństwie św. Piotra, którego nie

można pominąć. Jest to, jak wyraził się ks. Bułgakow "akt soborowy" 23 .

Cały spór toczy się wokół pytania: co oznacza kamień – petra ? Czy jest to Apostoł

Piotr, czy jego wiara i wyznanie? Interpretacja tego tekstu zależy od tradycji, którą

interpretujący reprezentuje. W tradycji zachodniej, rzymsko-katolickiej Petros jest tym

samym co petra . Egzegeci rzymscy odwołują się przy tym do języka aramejskiego, gdzie

17 Zob. Bułgakow, Sww. Pietr i Ioann, dz.cyt., s.16-17.

18 Tamże, s.18.

19 Należy tu dodać, że tych słów Chrystusa nie ma w Ewangelii św. Marka, będącego w bardzo ścisłym związku

ze św. Piotrem, ani w Ewangelii łukasza.

20 Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, tłum. ks.prof.dr hab Remigiusz Popowski, dr Michał

Wojciechowski, Warszawa 1994

21 Zob. Wielki Słownik Nowego Testamentu, Warszawa 1995, s.490-491.

22 Tamże, s.490.

23 Bułgakow, Sww. Pietr i Ioann, dz.cyt., s. 20.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: