Diagnoza Psychologiczna.rtf

I. DEFINICJE DIAGNOZY PSYCHOLOGICZNEJ.

Diagnoza jest poznawaniem dziecka (przejawiającego zaburzenia lub bez zaburzeń) i wyjaśnianiem jego zachowania w różnych sytuacjach życiowych.

Cechy specyficzne diagnozy dziecka:

1)     brak motywacji u dzieci do poddania się badaniom diagnostycznym (brak uczucia choroby, świadomości symptomów patologicznych, potrzeby leczenia się i zmiany zachowania),

2)     niski stopień trafności diagnozy, zmniejszający się wraz z wiekiem dziecka (objawy ulegają zmianie wraz z wiekiem, są silnie uzależnione od aktualnej sytuacji życiowej dziecka, trudne do odróżnienia od reakcji na sytuację trudną, która ma charakter przystosowawczy i przejściowy),

3)     konieczność formułowania „diagnozy rozszerzonej”, obejmującej dziecko wraz z jego rodziną,

4)     potrzeba ujęcia diagnozy jako procesu (diagnoza w wielu wypadkach powinna być efektem wielokrotnych, odległych w czasie kontaktów z dzieckiem, np. w poradni, przedszkolu),

5)     kliniczno-ontogenetyczny charakter diagnozy (ocena nie tylko aktualnego rozwoju dziecka, ale i dotychczasowego przebiegu rozwoju psychoruchowego),

6)     diagnoza całościowa (często potrzebna jest wszechstronna ocena psychofizycznego rozwoju dziecka, dokonywana przez zespół specjalistów różnych dziedzin: psychologa, psychiatrę, neurologa dziecięcego, pediatrę, logopedę, pedagoga i in.),

7)     diagnoza negatywna (diagnoza zaburzeń) musi być uzupełniona tzw. diagnozą pozytywną (pozytywne cechy dziecka i jego środowiska, które dają podstawę do określenia prognozy co do dalszego rozwoju dziecka i kierunku postępowania terapeutycznego,

8)     diagnoza będąca efektem badania psychologicznego powinna być weryfikowana w toku ewentualnej terapii, formułowana ostrożnie i wielokrotnie sprawdzana,

9)     w diagnozowaniu dzieci używa się metod specyficznych, które uwzględniają cechy ich osobowości, tj. niski poziom samoświadomości, niemożność (czasem niestosowność) uświadamiania dziecku jego zaburzeń, brak możliwości retrospekcji w traumatyzujące przeżycia, słaby stopień rozwoju mowy.

METODY DIAGNOSTYCZNE W PSYCHOLOGII DZIECKA

We wszystkich działach psychologii stosowanej wyróżnia się:

- metody kliniczne (obserwacja, wywiad, rozmowa, analiza wytworów),

- metody eksperymentalne (eksperyment, testy).

W pracy diagnostycznej z dziećmi wykorzystuje się je również.

Staramy się zawsze stworzyć atmosferę sprzyjającą badaniu, aby dziecko nie zdawało sobie sprawy, że jest badane, a zadania testowe traktowało jako zabawę.

Kontakt z rodzicami dziecka/nastolatka.

Dla wielu rodziców konieczność poszukiwania pomocy u specjalisty stanowi potwierdzenie braku kompetencji w pełnieniu ich funkcji rodzicielskich. Rodzice mogą rywalizować z psychologiem/terapeutą o uwagę dziecka lub zazdrościć psychicznej bliskości. Czasem nie są w stanie tolerować sukcesu tam, gdzie oni ponieśli klęskę lub wcale nie chcą, by sytuacja uległa poprawie (nieświadomy brak motywacji do zmiany). Dotyczy to szczególnie sytuacji terapeutycznej, do której wstępem bywa diagnoza psychologiczna. Ważne jest to, aby rodzice nie czuli się oskarżani za „spowodowanie” problemów dziecka poprzez własne problemy czy konflikty. Kwestia ta wymaga szczególnej wrażliwości psychologa/terapeuty.

II. PSYCHOLOGICZNA OCENA ROZWOJU DZIECKA. OBSERWACJA INTERAKCJI RODZICE-DZIECKO. ROZWÓJ WIĘZI.

Treść: Rozwój czynności zabawy. Rozwój chwytania. Rysunek jako wskaźnik rozwoju. Marzenia senne jako przejaw rozwoju poznawczego. Skala Brunet-Lezine. Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa. Profil Psychoedukacyjny PEP-R. Badanie percepcji wzrokowej – Test Rozwoju Percepcji Wzrokowej M. Frostig. Lateralizacja. Mowa. Percepcja słuchowa. Motoryka mała i duża. Diagnoza rozwoju self. Obserwacja i analiza interakcji rodzice-dziecko (literatura dodatkowa). Klasyfikacja więzi.

ROZWÓJ CZYNNOŚCI ZABAWY

Zainteresowanie zabawą jest wrodzoną cechą dziecka. Bawi się tylko dziecko, które czuje się dobrze i bezpiecznie. Kolejność pojawiania się zachowań dziecka w zabawie jest jednakowa dla wszystkich dzieci. Zabawa odzwierciedla poziom rozwoju. Zachowania w zabawie są uniwersalne. Te opisane poniżej spotyka się we wszystkich kulturach. Dziecko w zabawie chce i musi decydować. Potrzebna jest mu możliwość kontroli nad własnymi działaniami, aby nie straciło nimi zainteresowania i aby zabawa stała się znaczącym doświadczeniem. Kontrola oraz zainteresowanie i radość odróżniają zasadniczo zabawę dziecięcą od procesu uczenia się.

Sens zabawy nie polega na wytworzeniu jakiegoś produktu końcowego, ale na samym działaniu.

0-3 miesiące

Zabawa społeczna (naprzemienna zabawa między dzieckiem a bliską osobą, w której fazy koncentracji i wzajemnego zainteresowania przeplatają się z fazami odpoczynku).

Zabawa rękami polega na:

• wkładaniu rąk do ust (koordynacja ręka-usta, już od 4. miesiąca ciąży),
• oglądaniu rąk (koordynacja ręka-oczy, dobrze wykształcona od 2. i 3. miesiąca życia),
• dotykaniu rąk (koordynacja ręka-ręka).

4-9 miesięcy

Zabawy przedmiotami – eksploracja za pomocą ust (od 4 miesięcy) i rąk (od 6 miesięcy), dopiero później kontrola przedmiotu wzrokiem (od 8 miesięcy).

Zabawy z wykorzystaniem spostrzegawczości – gdy przedmiot/obiekt znika z pola widzenia, np. zrzucanie przedmiotu na podłogę i obserwowanie, gdzie znika, zabawa w chowanego, w „a kuku”.

W wieku 9 miesięcy rozwija się spostrzegawczość, czyli pojęcie stałości obiektu. Dziecko wie, że nawet, jeśli obiektu nie widać, to istnieje on nadal. Nabywanie pojęcia stałości obiektu jest długotrwałym i złożonym procesem. Jest ono w pełni ukształtowane dopiero około 18. miesiąca życia.

Zabawy typu „środek do celu” – zabawki do pociągania np. sznurkiem – żeby przyciągnąć zabawkę, potrząsanie dzwonkiem (związek miedzy ruchem ręki a dźwiękiem), odkręcanie kurków wodociągowych, wyłączniki światła, zamykanie/otwieranie drzwi (niektóre z tych zabaw nie budzą aprobaty rodziców, warto jednak wiedzieć, że jest to etap rozwoju, a nie złośliwość dziecka).

Służą one zrozumieniu zależności przyczynowo – skutkowych. Zabawy ziemią, piaskiem i wodą wspomagają zrozumienie tych zależności.

Rady na przyszłość, np. przy wyposażaniu gabinetu psychologicznegoJ. W książce „Wiek niemowlęcy” (Largo, 2000) znaleźć można wiele cennych wskazówek, przydatnych przy kompletowaniu zabawek do gabinetu oraz dotyczących umiejętności bawienia się. Wbrew pozorom nie jest to wcale takie proste, bo jesteśmy już…dorośli. Jednak planując pracę z dziećmi warto przyjrzeć się własnej umiejętności wchodzenia w kontakt z dzieckiem, zabawy oraz oczywiście umiejętności rozmowy z rodzicami dziecka.

DOBRA ZABAWKA TO PRZEDMIOT, KTÓRYM DZIECKO JEST ZAINTERESOWANE I KTÓRY NIE JEST NIEBEZPIECZNY.

W najwcześniejszych miesiącach życia dziecka bezpieczny jest przedmiot, który:

- nie ma ostrych krawędzi i zakończeń;

- nie może się stłuc ani złamać;

- pomalowany jest nietoksyczną farbą;

- jest na tyle duży, że dziecko nie może go w całości włożyć do ust.

10-24 miesiące

Zabawy z wykorzystaniem przestrzeni

·         zabawa z pojemnikiem (15 miesięcy), czyli wkładanie przedmiotu jeden w drugi, np. kostki do pudełka,

·         budowanie pionowe/spiętrzanie (18 miesięcy), układanie przedmiotów jeden na drugim, np. budowa wieży z klocków,

·         budowanie poziome/szeregowanie (24 miesiące), układanie przedmiotów w poziomie, np. budowa pociągu z klocków,

·         budowanie w pionie i w poziomie (2,5 roku), użytkowanie obiektów do układania w pionie i w poziomie, np. budowa mostu z klocków)

Między trzecim a czwartym rokiem życia dzieci zaczynają budować konstrukcje trójwymiarowe, np. konstruowanie garażu z klocków. Do piątego roku życia zdolność rozumienia przestrzeni rozwija się do tego stopnia, że wykorzystując klocki Lego i inne materiały, dziecko potrafi budować według wzoru całe domy, samoloty i samochody.

Zabawy o charakterze symbolicznym są wynikiem naśladowania bezpośredniego lub pośredniego. Wyróżnia się następujące ich rodzaje:

• zabawa funkcjonalna (funkcjonalne użycie przedmiotów, zgodnie z przeznaczeniem, na własnym ciele, np. czesanie sobie włosów, trzymanie przy uchu słuchawki i mówienie do niej, naśladowanie pisania z ołówkiem w ręku), od 9-12 miesięcy; w stadium przejściowym między zabawą funkcjonalną a symboliczną dziecko przenosi czynność na drugą osobę, przeważnie na rodziców, np. karmi matkę;
• zabawa symboliczna I (funkcjonalne użycie przedmiotu wobec lalki, np. dziecko karmi lalkę przy pomocy łyżki), od 12-18 miesięcy;
• zabawa symboliczna II (lalka, prowadzona przez dziecko, używa przedmiotu zgodnie z przeznaczeniem, np. dziecko wkłada lalce łyżkę do ręki, wyobrażając sobie, że lalka sama je), od 18 miesięcy;
• zabawa sekwencyjna (odgrywanie kolejnych scen o wspólnej tematyce, np. odrywanie posiłku: gotowanie, nakrywanie do stołu, podawanie jedzenia, sadzanie lalek przy stole i kazanie im jeść), od 21-24 miesięcy;
• zabawa o charakterze iluzyjnym (nadawanie przedmiotowi znaczenia innego obiektu lub wyobrażenie sobie obiektu, np. dziecko sadza lalki jedna za drugą, udając, że jadą autobusem, sadzanie lalki w bucie, który ma przedstawiać samochód), rozwija się od 15. miesiąca. Między trzecim a czwartym rokiem życia rozwija się w zabawę z podziałem na role – dzieci odgrywają sceny z życia codziennego, np. „spacer”: ubierają lalkę, sadzają w wózku i wyruszają na spacer.

Ćwiczenie umiejętności kategoryzacji, segregowania, grupowania (od 21 miesięcy) – ma pozory potrzeby porządku (tak z zadowoleniem myślą często rodzice). Tak naprawdę przede wszystkim etap ten związany jest ze stopniowym uświadamianiem sobie, że przedmioty mogą być takie same lub różne ze względu na określone cechy. Ćwiczenie ww. umiejętności polega np. na ustawianiu wszystkich samochodzików w jednym rządku, a wszystkich plastikowych ludzików – w drugim.

Zabawy społeczne – polegają na wzajemnym braniu i dawaniu, np. dziecko daje dorosłemu jakiś przedmiot i oczekuje, że zostanie mu on oddany, czyli np. piłka toczy się ku matce i z powrotem.

ROZWÓJ CHWYTANIA (sprawności manualnej)

Rozwój zdolności chwytania umożliwia biologiczny proces dojrzewania. Stadia rozwoju chwytania są takie same dla wszystkich dzieci.

Zabawy 0-3 miesiące są przygotowaniem do chwytania (wkładanie rąk do buzi, oglądanie i dotykanie ich).

Oburęczny chwyt dłoniowy, od 4. miesiąca – prowadzenie rąk ku przedmiotowi i chwytanie przeważnie obiema dłońmi.

Jednoręczny chwyt dłoniowy prosty, od 6.-7. miesiąca – chwytanie w sposób zamierzony, całą dłonią. Początkowo wszystkie palce wykonują ruch zginania, z czasem chwytanie przesuwa się na palec wskazujący i kciuk i rozpoczyna się specjalizacja funkcji palców.

Chwyt nożycowy, od 7.-8. miesiąca – polega na chwytaniu przedmiotów między nasadę kciuka a nasadę palca wskazującego. Ruch chwytania przypomina zamykanie nożyc. W następnych tygodniach cały proces przemieszcza się coraz bardziej ku opuszkom palców.

Chwyt pęsetkowy, od 9.-10. miesiąca – polega na chwytaniu małych przedmiotów między opuszki kciuka i palca wskazującego. W tym czasie dzieci uwielbiają zbierać z podłogi drobniutkie przedmioty.

RYSUNEK JAKO WSKAŹNIK ROZWOJU.

Pierwsze rysunki dzieci to bazgroty, stanowiące zabawę ruchową. Powstają dla przyjemności, jaką dziecku sprawia ekspresja ruchowa. Rysunki przy tym są produktem ubocznym i nie mają znaczenia w sensie treści. Ten etap rysowania trwa przez około pierwsze trzy lata.

Rozwój tych pierwszych form graficznych odbywa się w charakterystycznej kolejności (tu: wg Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyki Rozwojowej).

• 11-15 miesięcy – dziecko próbuje rysować ołówkiem, czyli kojarzy ołówek z papierem (w diagnostyce jest to zadanie percepcyjne, zaliczane również po demonstracji czynności rysowania przez badającego), ołówek może być trzymany odwrotnie, dziecko może go również położyć na papierze.
• 12-15,5 miesięcy – rysuje na papierze kropki lub kreski (jest to zadanie z zakresu sprawności manualnej; kolejne zadania, poniżej wymienione, również zaliczane są do obszaru sprawności manualnej).
• 13,5-17,5 miesięcy – rysuje kreski w dwie strony (tam i z powrotem), nie odrywając przy tym ręki, w próbie testowej powinno narysować trzy kreski, ostro zakończone).
• 16-21 miesięcy – rysuje zaokrąglone kreski w dwie strony (tam i z powrotem), nie odrywając przy tym ręki, w próbie testowej powinny to być trzy zaokrąglone na końcach kreski.
• 19,5-25 miesięcy – rysuje płaską spiralę.
• 24 miesiące – naśladuje pionowe pociągnięcie ołówka (Gesell)
• 24-31 miesięcy – sprawnie rysuje okrągłą spiralę, z przynajmniej trzema zwojami.
• 30-39 miesięcy – imituje ruchy pisania, tworzy spontanicznie linie zygzakowate lub imituje ruchy pisania dorosłego, rysując linie w górę i w dół.
• 33-43 miesiące – rysuje zamknięte koło („Namaluj piłkę”), które nie przechodzi w spiralę i wykazuje przynajmniej owalną formę.

Kolejne umiejętności to:

• 3 r.ż. – kopiowanie koła wg wzoru; głowonogi, czyli kombinacja okręgu (głowa i tułów razem) i linii prostych (kończyny); także dzieci niewidome od urodzenia rysując człowieka używają kombinacji okręgu i linii prostych.
• 3.-4. r.ż. – kopiowanie krzyża (najpierw krzyż prosty, dopiero w późniejszym wieku krzyż ukośny), około 4 r.ż. schemat człowieka prosty (głowa i tułów oddzielnie).
• 5. r.ż. – rysowanie kwadratu oraz rozpoznawalnej postaci człowieka, schemat człowieka złożony (dalszy rozwój elementów tułowia – wydzielenie talii, spódnica u kobiet, spodnie u mężczyzn, itp.).
• 6. r.ż. – rysowanie rombu (zawsze dopiero po opanowaniu umiejętności rysowania kwadratu - wynika to z rozwoju funkcji wzrokowo – motorycznych, a nie tylko z motorycznych).
• 6.-7. r.ż. – rysowanie trójkąta.

Elementy rysunku drzewa, które wskazują na etap rozwoju

Pień kreskowy rysowany jest przez dzieci do okresu przedszkolnego. 42% dzieci z opóźnieniem rozwoju rysuje pień drzewa za pomocą jednej kreski jeszcze w wieku ośmiu lat; dopiero w wieku 15 lat zanika u nich ta cecha rysunku.

Rysowanie gałęzi przy zastosowaniu pojedynczej kreski występuje do 10 r.ż., a około 14 r.ż. przechodz...