Retoryka i erystyka 2 / 26.2

Retoryka opisowa

Ewolucja pojęcia

Platon: „Retoryka jest logiką wypowiedzi”

Retoryka początkowo odnosiła się do dziedziny nauczania.

Retoryka była systemem ujednolicającym wiedzę (heleńską).

Myślenie było dialektyczne, dwuelementowe, a właściwie triadyczne.

Retoryka odnosi się do trzech wartości:

1.      prawdy,

2.      dobra,

3.      piękna

-          Jeżeli retoryka odnosi się do prawdy to przybiera charakter teoretyczny. Teoreticos to oznacza widzieć. Oznacza to rodzaj postawy wobec czegoś.

-          Jeżeli retoryka odnosi się do dobra to wówczas mówimy o działaniu.

-          Jeżeli retoryka odnosi się do piękna to mamy do czynienia z twórczością.

Mamy dwa typy działania:

1.      teoretyczne

2.      praktyczne

Działanie nakierowane na dobro jest praktyczne.

Działanie nakierowane na prawdę jest teoretyczne.

Efektem teoretycznego oglądu prawdy jest nauka Efektem działaniowo pojętego dobra jest moralność.

Efektem działania nakierowanego na piękno to sztuka.

Sztuka obejmuje umiejętność też w sensie rzemieślnictwa.

Są 3 sposoby uprawiania nauki:

1.      wiedza - episteme

2.      ćwiczenie

3.      naśladowanie – mimesis

4.      moralność

5.      wartość

6.      myślenie

7.      sztuka

Retoryka będzie sztuką dobrego

1.      przekonywania,

2.      mówienia,

3.      pisania.

Pierwszym wymiarem jaki porządkuje retoryka jest:

1.      rozum - logos

2.      wola – etos

3.      uczucie

Wiedza przekazywana zgodnie z wymogami rozumu sprowadza się :

1.      deliberacja

2.      osądzanie

3.      ocena

1.      Logos, deliberacja odnosi się do tego co minione.

2.      Uczucie, ocena odnosi się do tego co obecne, dane zmysłowe.

3.      Wola – etos odnosi się d o tego co w przyszłości.

Tym pojęciom dane są style.

(Sztuka, logos, deliberyzacja) Inwencja ma trzy zadania:

1.      ustalenie problemu

2.      uzasadnienie – potrzebna jest rozróżnienie na dowodzenie i uwierzytelnienie (dowodzenie logiczne wymaga dowodu, a dowodzenie retoryczne wymaga uwierzytelnienia)

3.      perswazja - przekonywanie

Kompozycja – składa się z początku, środka i końca.

Elokucja (trzeci dział retoryki) – są tu trzy elementy:

1.      jasność

2.      stosowność

3.      ozdobność

Definicja:

Retoryka to sztuka (technika) perswazji oddziaływująca poprzez język (logos) [Pierwotnie logos oznaczał zdolność opowiadania historii, następnie logos występował w znaczeniu miary, jako pierwiastek personalny, występował też w znaczeniu języka, Arystoteles używa logsu w znaczeniu rozumu, i ostatecznie logos jako nuka. ]  [my będziemy rozumieć logos jako dyskusje] na emocje = patos i wole – etos odbiorcy;

stanowi systematyczny opis naturalnej skłonności do przekonywania. Retoryka nie jest dziedziną wymyśloną ekskatedra. Retoryka jest opis i zapisem środków i praktyki językowej codziennej.

Klasyczny system retoryki – tabela

Funkcje retoryki :logos, patos i etos. To są podstawowe punkty retoryki.

Rodzaje (typy perswazji):

Logiczna funkcja logiki informująco pouczująca

Patetyczna funkcja to estetyczna

Etyczna funkcja retoryki to zniewalajaca

Rodzaj:

Logos: retoryka osądzająca (perswazja przekonująca – oddziałująca na przekonania) dotyczy wydarzeń przeszłych, a popularna jest w sądownictwie.

Patos: retoryka oceniająca, demonstratywna, (perswazja pobudzająca – bo oddziałująca na zmysły). Dotyczy wydarzeń teraźniejszych.

Retoryka doradcza, deliberatywna (perswazja nakłaniająca) dotycz wydarzeń przyszłych. Dominuje w polityce.

Style:

Styl prosty: bez ozdób, bez dygresji, prosty, logicznie złożony wywód,

Styl patosowy:: styl średni

Styl etosowy styl wysoki

Zasady: retoryki:

Logos : organiczność (sformułowana przez retorykę grecką) wewnętrzny ład. Mowa, która ma spełniać funkcje retoryczną ma odzwierciedlać porządek kosmosu.

Patetyczna: zasada stosowności odpowiednie rozpoznanie odbiorcy estetyczna, etyczna i stylistyczną.

Etyczna: zasada funkcjonalności Zadania są skierowane na cel.

Zasada jedności funkcji: wzajemne przenikanie wymiaru wolicjonalnego, emocjonalnego, rozumowego (pierwsze trzy kolumny).

Reguła harmonii rodzajów (pod rodzajami)

Reguła zgodności stylów (pod stylami)

Pod zasadami nie ma żadnej reguły

Na tej tabeli będziemy się opierali w części bardziej praktycznej.

Reguły (jedności funkcji, harmonii rodzajów, zgodności stylów) oraz zasady ogólne nie zostały narzucone praktyce retorycznej lecz z niej wyprowadzone (bo retoryka jest zapisem praktyki, a nie kodeksem).

Do najważniejszych teoretyków retoryki starożytnej Grecji i Rzymu zalicza się: Gorgiasza (480 - 430 p.n.e.), Sokratesa (436 - 338 p.n.e.), Arystotelesa (382 – 322 p.n.e.), Demetriusza (334 283 p.n.e.), Cycerona (106 – 43 n.e.), Seneka Starszy (54 p.n.e. 29 n.e.) i największy z wszystkich retoryków Kwintylion (35 – 100 n.e.).

Początkowy związek retoryki z filozofią rodzi spór (Platon) jest rozważany przez Platona w dialogu pt.„Gorgiasz”. Spór ten o cel poznawczy mowy retorycznej: prawda czy prawdopodobieństwo. W ocenie Platona retoryka porusza się w sferze mniemania czyli doksa – mniemania i nie prowadzi do odkrycia prawdy. Dlatego utożsamia on ją z sofistyką i erystyką. Erystyka sztuka prowadzenia sporów. Uprawdopadabniający i zazwyczaj zawodny charakter wnioskowań i argumentacji retorycznej wyklucza jej zastosowanie do bytów wiecznych koniecznych i nie zmiennych. „Pozwala ją jednak stosować do bytów który zawsze może być zawsze czymś innym: przekonań, pragnień” Arystoteles (byt będący czymś innym – to może być ludzka wiedza, mniemanie). Taki byt nie podlega kalkulacji? Logicznej. W odniesieniu do niego zawieszone jest prawo sprzeczności lub wyłączonego środka.

Rozumowanie zgodne z zasadami retoryki uzasadnia tezę w oparciu o funkcjonujące już we wspólnocie przekonania do, których retor odnosi się w mowie. W tym sensie retoryka ma charakter informacyjno redundantny: służy do prezentacji nowej tezy przy odwołaniu się starych obowiązujących w społeczności przesłanek i idei. Skuteczność pragmatyczna rozumowania retorycznego zależy od jakości stosowanej argumentacji:

1.      inwencja– dotyczy układu argumentów dostosowanego do sytuacji i charakteru wypowiedzi. Kontekstualność

2.      kompozycja. Dotyczy biegłości stylistycznej i stopnia znajomości form ozdobnych, oratorskich, elokucja – dotyczy technik zapamiętywania tekstu mowy (mnemotechnika, mnemonika) oraz wykonania (acja).

W połączeniu z kompetencją gramatyczną i dialektyczną (logiczną ) retoryka współtworzy średniowieczne .... A więc podstawę wykształcenia humanistycznego w ramach 7 sztuk wyzwolonych.

Przedstawiciele średniowiecznej szkoły retorycznej: Augustyn Aureliusz, Alkuin, Jan z Salsbery, Filip Kalimach.

Odrodzeniowa szkołą humanistyczna sprzyjała wzrostowi popularności retoryki. Oznaczała ona  kulturę słowa i działania humanistycznego realizując główną ideę greckiej pajdeji (humanidas). A idea ta głosi zgodność mowy i postępowania, której brak określa się współcześnie jako sprzeczność performatywną.

W tym samym czasie postulowana przez Piotra Ramusa reforma retoryki? zredukowała retorykę do samej logiki pozbawiając ją zgodnie z przekonaniem iż logika jest (nauką służącą poznaniu każdej rzeczy) podstawowej części to jest inwencji i kompozycji. To doprowadziło do marginalizacji retoryki.

Przedstawiciele retoryki odrodzeniowej: Erasm z Roterdamu, Cyprian Soales, Benedyct .......1531), Gerard Bossus?.

W imię autonomii retoryki formalnej retoryka krytykowana była przez Kartezjusza, Locka, Leibnitza i Kanta. Jej przydatność naukowej metodzie badań filologicznych podkreślał Johan Ernest (hermeneuta), a klasyczne funkcje retoryki występują jeszcze w tradycji hermeneutycznej (namysł nad  rozumieniem i interpretacją) u Schleiermacha.

Współcześnie retoryka utraciła klasyczną postać systemu przy metody nauczania i nie jest już przedmiotem homogenicznej dziedziny, lecz transdyscyplinarną praktyką badającą heterogeniczne źródła komplikacji społecznych. W radykalnej wersji  paradygmatu lingwistycznego zwanego tekstualnoscią mówi się o retoryczności raczej niż retoryce jako takiej.

Do przedstawicieli retoryzmu zalicza się Perlmana, Vartess?, Bedel, Moroski itd.

Klasyczny system retoryki: pozwala się modyfikować. W celu podkreślenia komunikacyjnego wymiaru praktyki retorycznej każdej z funkcji przypisać można odrębną dyskursywność (logos).

W odniesieniu do pierwszego wymiaru jest to dyskursywność logiczna.

Drugi wymiar: dyskursywność dialektyczna.

Trzeci wymiar – dyskursywność retoryczna.

One się nie wykluczają.

Dyskursywność ujawnia się pierwotnie w doświadczenia tego co przemija dlatego występuje w tego rodzaju mowie, która opowiada o tym, jak dzieje się świat. Dyskursywność obejmuje głównie rozumowania oparte o standardowe sekwencje języka?

Wspólne rozumowania po przez standardowe sekwencje mowy dotyczy co konkretne temporalne, a nawet wewnętrznie sprzeczne. Z tego powodu rozumowanie prowadzi do prawdopodobnie i do bez konkluzyjności. Dyskursywność taka wyrażała się pierwotnie w nazwach dźwiękonaśladowczych tzn. onomatoidach, a następnie stała się coraz bardziej bez głośnym znakiem. Znak seneja, oznacza uniwersalne istoty.

Ewolucja Platona polegała na tym , że wraz z oderwaniem duszy od ciała przeniusł również zawartość treściową wszelkiego poznania z wymiaru cielesno czasowego czyli patosu do wymiaru dachowo ponad czasowego – logosu.

W efekcie oderwano wiedze przed predykatywną od temperalnego i przed pojęciowego źródła.

Podsumowanie

Dyskursywność logiczna polega na monologicznej demonstracji i prezentuje milczącą widza konkluzje, które koniecznie należy wyprowadzić z indywidualnych oglądów ku koniecznym, oczywistym wymiarów.

Dyskurs dialektyczny implikuje konwersacje, w której rozważa się równocześnie obie z przeciwstawnych opinii osiągając obopólne porozumienie co do przedmiotu dyskusji.

Obydwa typy dyskursu są apofatyczne – demonstratywne. Demonstrują racje, za przyjęciem jakiegoś poglądu.

Pierwsza dyskursywność jest monologowa.

Druga dyskursywność jest dialogowa. Oprócz rozumu angażuje emocje.

Dyskursywność retoryczna do konsultacji, która również prowadzi do porozumienia, ale w odróżnienia od dialektyki , gdzie przedmiot sporu jest teoretyczny – oglądany, tutaj przedmiot jest praktyczny. Dotyczy bowiem działań z innymi, we wspólnym i powielanym świecie.

Konsekwencje:

1.      celem dyskursu retorycznego jest zgoda co do działania, a nie tylko co do twierdzenia – adresowany jest on do audytorium, do słuchaczy, a nie widzów.

2.      dyskursywność retoryczna osiąga przekonanie połączone z zaufaniem i zaangażowaniem. Takie uwierzytelnienie nazywa się fiskis, nie mylić z dowodem.

3.      odpowiedzi na dyskursy demonstratywne (logika, dialektyka) brzmią: „ tak , widzę w ten sposób”, lub „nie widzę tego tak”, a odpowiedz na dyskurs retoryczny brzmi „tak, zrobię to” lub „nie, nie zrobie”.

Monolog, dialog i polilog.

Monolog stosowany do dyskursu logicznego. 1 osoba

Dialog stosowany do dyskursu dialektycznego. 2 osoby

Polilog stosowany do dyskursu retorycznego. Wiele osób. Tylko ten ma charakter praktyczny.