Polska i Ukraina - wzajemny wizerunek - Joanna Konieczna.txt

ary 9                                                                                                                                    tel. (48 22) 845 68 58
6 Warszawa                                                                                                                         fax (48 22) 845 68 62
a                                                                                                                                        e-mail: isp@isp.org.pl
Joanna Konieczna
Polska - Ukraina
wzajemny wizerunek
W7_______1AA1INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH
PROGRAM EUROPEJSKI
Recenzenci raportu: prof. Aleksandra Jasi�ska-Kania, dr Grzegorz Motyka
Redaktor prowadz�cy: Micha� Warchol� Opracowanie redakcyjne: El�bieta Morawska Projekt ok�adki: QUARR
� Copyright by Institute of Public Affairs, Warszawa 2001
Przedruk materia��w Instytutu Spraw Publicznych w ca�o�ci lub cz�ci mo�liwy jest wy��cznie za zgod� Instytutu. Cytowanie oraz wykorzystywanie danych empirycznych dozwolone jest z podaniem �r�d�a.
ISBN 83-88594-16-8
Wydawca:
Instytut Spraw Publicznych
00-586 Warszawa, ul. Flory 9
tel.: (48 22)845 68 58
fax.: (48 22) 845 68 62
e-mail: michal.warchala@isp.org.pl.
Przygotowanie do druku: OWMH
Spis tre�ci
Wst�p............................................................................................................................................5
G��WNE WNIOSKI............................................................................................................................9
CZʌ� I WIZERUNEK UKRAINY I UKRAI�C�W W POLSCE..................................13
1.   Ukraina i Ukrai�cy w oczach Polak�w....................................................................13
Kontakty z Ukrain� i Ukrai�cami...............................................................................16
Skojarzenia z krajem...................................................................................................18
Opinie o roli i znaczeniu Ukrainy w Europie...............................................................23
Sympatia, odmienno��, dystans..................................................................................26
Wizerunek typowego Ukrai�ca i typowego Polaka.....................................................31
Autostereotyp Polak�w................................................................................................34
2.   Opinie o stosunkach polsko-ukrai�skich...................................................................35
Pojednanie mi�dzy Polakami i Ukrai�cami................................................................36
Granica polsko-ukrai�ska...........................................................................................38
Polska polityka wobec Ukrainy...................................................................................38
Podsumowanie...................................................................................................................42
CZʌ� II WIZERUNEK POLSKI I POLAK�W NA UKRAINIE...................................45
1.   Polska i Polacy w oczach Ukrai�c�w.......................................................................45
Kontakty z Polsk�........................................................................................................46
Skojarzenia z krajem...................................................................................................49
Rola i znaczenie Polski w Europie..............................................................................53
Sympatia, odmienno��, dystans..................................................................................56
Wizerunek typowego Polaka i typowego Ukrai�ca.....................................................61
2.   Stosunki polsko-ukrai�skie........................................................................................65
Pojednanie mi�dzy Polakami a Ukrai�cami...............................................................65
Granica polsko-ukrai�ska...........................................................................................67
Opinie o problemach dwustronnych............................................................................68
3.   Miejsce Ukrainy w Europie........................................................................................70
Ukraina wobec struktur europejskich..........................................................................71
S�siedztwo z NATO i perspektywa s�siedztwa z Uni� Europejsk�..............................74
Podsumowanie...................................................................................................................75
LITERATURA.................................................................................................................77
ANEKS .....................................................................................................................................78
,
WST�P
Niepodleg�a zaledwie od dziesi�ciu lat Ukraina boryka si� z powa�nym kryzysem gospodarczym i politycznym. Reformy w obu tych dziedzinach dokonuj� si� bardzo powoli. Instytucje �ycia publicznego, w tym organy w�adzy pa�stwowej i mass media, nie ciesz� si� zaufaniem spo�ecznym1. Transformacja ma na Ukrainie charakter szczeg�lny; opr�cz zmian ustrojowych i gospodarczych mamy tu do czynienia z tworzeniem si� struktur pa�stwowych oraz budow� narodu w sensie politycznym2.
W takiej sytuacji Ukraina stoi przed konieczno�ci� okre�lenia swojego miejsca w�r�d innych kraj�w oraz stosunku do proces�w zachodz�cych w Europie: przede wszystkim rozszerzenia Paktu P�nocnoatlantyckiego oraz perspektywy rozszerzenia Unii Europejskiej. Ju� dzi� Ukraina graniczy z pa�stwami-cz�onkami NATO, a w ci�gu najbli�szych lat granica pol-sko-ukrai�ska stanie si� zapewne wschodni� granic� Unii Europejskiej. Charakter tej granicy i rola, jak� b�dzie ona odgrywa� w przysz�o�ci, zale�� od tego, w jaki spos�b Ukraina odpowie na pytania dotycz�ce jej miejsca w Europie, a tak�e, w znacznym stopniu, od stosunk�w mi�dzy Polakami i Ukrai�cami.
W Polsce cz�sto my�li si� o s�siaduj�cych z nami narodach w kontek�cie do�wiadcze� historycznych, a dotyczy to w szczeg�lno�ci Ukrai�c�w. Tragiczne wydarzenia II wojny �wiatowej by�y praktycznie ostatnimi, w kt�rych Ukrai�cy wyst�powali jako podmiot zbiorowy, a przynajmniej w takich kategoriach byli postrzegani przez Polak�w. P�niej relacje polsko-ukrai�skie zast�pi�y stosunki polsko-radzieckie. Ukraina i Ukrai�cy niemal zupe�nie znikn�li z polskiego �ycia publicznego, a je�li byli przywo�ywani, to w�a�nie w kontek�cie wydarze� historycznych.
1  Patrz np. J.I. Ho�owacha, N.W. Panina, Tendeciji rozwytku ukrajin�koho suspilstwa (1994�1998 rr.). Socio-�ohiczni poka�ny ky, Kyjiw 1999.
2  P. D'Anieri, R. Kravchuk, T. Kuzio, Politics and Society in Ukrain�, Oxford, Westview 1999.
Inaczej wygl�da�o to z perspektywy ukrai�skiej; Polska nie znikn�a ze �wiadomo�ci Ukrai�c�w, a po latach zacz�a pojawia� si� w nowej roli - pomostu czy raczej okna na �wiat zachodni. By�a, jak pisa� Myko�a Riabczuk, �bia�� brank� w obozie kanibali". Cho� polskim d�insom daleko by�o do oryginalnych wrangler�w, podobnie jak Czerwonym Gitarom do Rolling Stones�w, by�y one jednak - w odr�nieniu od zachodnich rarytas�w - w zasi�gu r�ki. Bycie �nie w pe�ni Zachodem" rekompensowa�a wi�c dost�pno��3. Intelektuali�ci ukrai�scy uczyli si� polskiego, gdy� cz�sto tylko w polskich przek�adach mogli przeczyta� dzie�a modnych w�wczas na Zachodzie autor�w - Eliota, Joyce'a, Kafki, Camusa, Baudelaire'a.
Dzi� sytuacja si� zmieni�a; kontakty polsko-ukrai�skie obejmuj� cz�ciej, jak si� wydaje, p�aszczyzn� handlow� ni� intelektualn� czy kulturaln�. R�wnie� Zach�d przesta� by� ju� tak niedost�pny jak w czasach ZSRR, wi�c i �pomost" straci� swoje znaczenie. Warto jednak pami�ta�, �e Polska pozostaje jednym z niewielu kraj�w europejskich, do kt�rych Ukrai�cy mog� wjecha� bez wizy4, nadal wi�c jest dla nich cz�sto owym pierwszym kontaktem z �Zachodem".
Wszystko to sprawia, �e badanie wizerunku Polski i Polak�w na Ukrainie oraz opinii Polak�w o Ukrai�cach i stosunkach mi�dzy naszymi krajami staje si� dzi� szczeg�lnie interesuj�ce. Prezentowane badanie jest pierwszym obejmuj�cym tak szeroki zakres tematyczny. Jego wyniki mog� wi�c zosta� potraktowane jako punkt odniesienia w p�niejszych badaniach rejestruj�cych zmiany postaw Ukrai�c�w i Polak�w wobec siebie i umo�liwi� ocen� spo�ecznych skutk�w stosunk�w polsko-ukrai�skich.
###
Niniejszy raport powsta� w ramach realizowanego przez Instytut Spraw Publicznych szerszego programu badawczego dotycz�cego wizerunku Polski i Polak�w na �wiecie. Dot�d realizowane by�y badania w krajach Europy Zachodniej (Austrii, Francji, Niemczech, Hiszpanii, Szwecji i Wielkiej Brytanii), zako�czone wydaniem kolejnych raport�w5. Podstaw� prezentowanego tu opracowania jest podobnie jak w przypadku poprzednio wydanych raport�w - sonda� przeprowadzony r�wnolegle na Ukrainie i w Polsce na reprezentatywnej pr�bie ludno�ci. Liczebno�� pr�by wynosi�a odpowiednio 1200 i 1064 osoby. Badanie na Ukrainie przeprowadzono we wsp�pracy z International Centre for Policy Studies w Kijowie w listopadzie
3  M. Riabczuk, Polski, Polacy, Polska - pr�ba filologicznego krajoznawstwa, �Wi�" 1998, 3 (473).
4  Obywatele Ukrainy mog� obecnie podr�owa� bez wiz do Polski, Rumunii i W�gier, a tak�e do Mongolii i wszystkich kraj�w WNP, poza Turkmeni� (informacja za: Wizowe kilce nawkoio Ukrajiny wu�czaje, �Den", 3 marca 2001).
5  Por. M. Sikorska, Polska-Austria. Wzajemny wizerunek w okresie rozszerzania Unii Europejskiej, Warszawa, ISP 2000; M. Sikorska, A. Mielczarek, Polska-Hiszpania, Polska-Szwecja. Wzajemne wizerunki w okresie rozszerzania Unii Europejskiej, Warszawa, ISP 2000; M. Warchala, Polska-Francja. Wzajemny wizerunek w okresie rozszerzania Unii Europejskiej, Warszawa, ISP 2001 oraz X. Doli�ska, M. Fa�kowski, Polska-Niemcy. Wzajemny wizerunek w okresie ro...