Porównanie jako dowód Polsko-ukraińskie relacje kulturalne, literackie, historyczne 1890-1999 UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA SERIA LITERATUROZNAWSTWO PORÓWNAWCZE NR 2 WYDAWNICTWO NAUKOWE POZNAŃ 2001 Porównanie jako dowód Polsko-ukraińskie relacje kulturalne, literackie, historyczne 1890-1999 Redakga naukowa Bogusław Bakuła ABSTRACT. Bakula Bogusław (ed.), Porównanie jako dowód. Polsko-ukraińskie relacje kulturalne, literackie, historyczne 1890-1999 (Comparison as proof. Polish-Ukrainian cultural, literary and historical relations 1890-1999) Seria Literaturoznawstwo Porównawcze nr 2. Adam Mickiewicz University Press. Poznań 2001. Pp. 227. ISBN 83-232-1113-2. ISSN 1505-201Х.. Text in Polish and Ukrainian with summaries in German, English and Polish. This volume is divided into several sections according to the problems discussed. The first one deals with Polish-Ukrainian historical and political relations in the 20ш century, the second, dis-cusses historical and theoretical-literary issues, especially the ones which concern the first thirty years of the 20lh century when the Polish-Ukrainian contacts were much morę vivid than after World War II. The third part deals with mutual relations and inspirations in the field of drama, theatre, cinema and musie. The last area of studies touched upon is connected with the myth of Lviv in Polish culture, and, in particular, with interpretations of this myth by researchers in the field of literaturę and cinema at the turn of the century. Bogusław Bakula, Instytut Filologii Polskiej UAM, al. Niepodległości 4, 61-784 Poznań, Poland; www.boguslawbakula.w.pl e-mail: bakula@amu.edu.pl Recenzent: prof. dr hab. Florian Nieuważny Studia i szkice z I Konferencji Komparatystycznej zorganizowanej przez Pracownię Komparatystyki Literackiej Instytutu Filologii Polskiej UAM pt. Polsko-ukraińskie relacje kulturalne, literackie, historyczne 1890-1999 (ze szczególnym uwzględnieniem lat 1914-1944) Poznań, 6-8 grudnia 1999 Publikacja finansowana z funduszy na badania własne Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej UAM © Copyright by Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001 Projekt okładki, stron tytułowych i działowych: Ewa Wąsowska Na okładce: gmach Biblioteki im. Wasyla Stefanyka we Lwowie (dawniej siedziba Zakładu Narodowego im. Ossolińskich). Fot. Dobrochna Dabert Redaktor: Anna Rąbalska ISBN 83-232-1113-2 ISSN 1505-201Х WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU UL. NOWOWIEJSKIEGO 55, 61-734 POZNAŃ http://main.amu.edu.pl/~press e-mail: press@amu.edu.pl Wydanie I. Nakład 520 + 80 egz. Ark. wyd. 17,00. Ark. druk. 14,25. Podpisano do druku i druk ukończono w lipcu 2001 r. POZNAŃSKA DRUKARNIA NAUKOWA, Sp. z o.o. POZNAŃ, UL. HEWELIUSZA 40 Spis treści Słowo wstępne (Bogusław Bakuła) ......................................................................................... 7 I. Metodologia i historia Михайло Гнатюк, Літературознавчі концепції у Польщі та Україні (початок XX століття: Станіслав Бжозовський, Михайло Рудницький) ........................................ 13 Володимир Микитюк, Українська католицька критика міжвоєнного двадцятиліття ... 23 Marek Figura, Kresowa solidarność? Obraz stosunków polsko-ukraińskich w Galicji Wschodniej w polskiej prasie zaboru pruskiego w 1918 roku (od pokoju brzeskiego do wybuchu wojny o Lwów i Galicję Wschodnią) .............................................................. 37 Krzysztof Brzechczyn, Ukraina w myśli politycznej Leona Wasilewskiego ......................... 53 Микола Рябчук, Розщепленний світ: до проблеми „кресової" ксенофобії..................... 69 Bogusław Bakuła, Iwan Łysiak-Rudnyckyj oraz Juliusz Mieroszewski: modele i praktyka rozpoznań polsko-ukraińskich w aurze „Kultury" .......................................................... 81 II. Dramat i teatr Микола Ільницький, Візія національного „воскресіння": Wesele Станіслава Висп'янського і Сон української ночі Василя Пачовського ...................................... 97 Bohdan Kozak, Etyka teatralna Lesia Kurbasa i Juliusza Osterwy (aspekt typologiczny)..... 107 Marta Karasińska, Estetyka? Historia? Polityka? Miejsca wspólne. O teatralnej twórczości Stanisławy Wysockiej, Leona Schillera i Lesia Kurbasa ................................................ 119 III. Poezja Валерій Корнійчук, Перехресні стежки Івана Франка і Яна Каспровича (типологія творчості)....................................................................................................................... 133 Алла Татаренко, „І перемінився вже Київ у старий ахейський Вавель..." Діалог культур у творчості Юзефа Лободовського................................................................ 153 6 Spis treści IV. Kino i muzyka Лариса Брюховецька, Польща - Україна. Кінематографічні перетини ......................... 165 Dobrochna Dabert, Wątki ukraińskie w polskim filmie. Wstępny rekonesans...................... 175 Anna Ruda, Z dziejów polsko-ukraińskich kontaktów muzycznych (komunikat) ................. 183 V. Lwów Dobrochna Dabert, Życie filmowe Lwowa w latach 30........................................................ 193 Bogusław Bakuła, Świat naukowo-artystyczny lwowskiej „knajpy" lat 30.: „Szkocka", „Atlas", „Pod Gwiazdką"................................................................................................ 207 Ryszard K. Przybylski, Czytanie Lwowa.............................................................................. 221 Słowo wstępne Sławny francuski komparatysta Renę Etiemble napisał w roku 1958 szeroko znaną rozprawę pod tytułem Comparison ne pas raison (Porównanie to nie dowód), w której przekonywająco zarysował perspektywy i zadania nowoczesnej komparatystyki literackiej, przekładając jej zadania na szersze zagadnienie, jakim jest porównywanie faktów, zjawisk, procesów należących do odmiennych dziedzin sztuki, kultury, nie tylko duchowej, ale również materialnej. Etiemble ostrzegał przy tym wyraźnie przed mechanicznym i pozbawionym metodologicznej wyrazistości badaniem tak zwanych „wpływów" literackich, utożsamianych przez dziesiątki lat z istotą komparatystyki. Opinia uczonego, jakkolwiek chętnie akceptowana w licznych rozważaniach teoretycznych, trudno adaptuje się w praktyce, to znaczy w konkretnych badaniach, na wybranym materiale empirycznym. Ten kierunek poszukiwań - traktujący porównywanie jako poszukiwanie podobieństw i różnic, a nie wpływów, porównywanie jako zderzanie materii wywodzącej się z różnych domen kultury, w istocie porównywanie integrujące w obszarze kilku pól badawczych (bilingwalne oraz interdyscyplinarne) - legł u podstaw założeń naukowych spotkania uczonych ukraińskich i polskich na I Komparatystycznej Konferencji. W rzeczywistości był to debiut organizacyjny i naukowy utworzonej w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza Pracowni Komparatystyki Literackiej. Właśnie model komparatystyki integralnej, scalającej rozmaite doświadczenia badawcze, metody i postawy naukowe, liberalnej wobec odmienności metodologicznej, otwartej na odmienność empiryczną, lokowanej w ogólniejszym polu dzisiejszej humanistyki przyświeca zadaniom podejmowanym przez wyżej wymienioną Pracownię. Konferencję poprzedził trzyletni okres współpracy poznańskich polonistów i ukrainistów z ukrainistami i slawistami z Uniwersytetu im. Iwana Franki we Lwowie. Do wspólnych zadań zapraszaliśmy również uczonych z Akademii Kijowsko-Mohylańskiej, otwierając w ten sposób jeszcze wówczas nie skonkretyzowany etap współpracy z tą ukraińską uczelnią. Dzięki środkom przyznanym przez Komitet Badań Naukowych na wymianę osobową w ramach wspólnego projektu naukowego na lata 1997-1999 poznawaliśmy się, wzajem- 8 Słowo wstępne nie od siebie uczyliśmy. Warto podkreślić, że obowiązek finansowania projektu wzięła na siebie strona polska, rozumiejąc przejściowe ekonomiczne kłopoty nauki ukraińskiej. Obie grupy podejmowały zadania dydaktyczne w jednostce partnerskiej. Dla obu stron, przedtem niemal w ogóle się nie znających, był to więc czas bogaty w zdarzenia, interesujący poznawczo i naukowo. Dzięki projektowi oraz wieńczącej go konferencji doszło do spotkania oraz integracji uczonych różnych dziedzin: polonistów, ukrainistów, slawistów, teatrologów, filmologów, politologów, muzykologów, historyków. Jest ich wielu: Piotr An-drusieczko, Bogusław Bakuła, Anna Chraniuk, Dobrochna Dabert, Elżbieta Kalemba-Kasprzak, Hanna Marta Karasińska, Agnieszka Korniej enko, Ryszard K. Przybylski, Anna Ruda - wszyscy z UAM. Ze Lwowa - Mychajło Hnatiuk, Mykoła Ilnyćkyj, Wałerij Kornijczuk, Bohdan Kozak, Wołodymyr Mykytiuk, Ałła Tatarenko. W Poznaniu gościli także ukraińscy uczeni, poeci i publicyści spoza Lwowa: Larysa Briuchowećka, Natałka Biłocerkiweć, Wasyl Machno, Wołodymyr Moreneć, Mykoła Riabczuk. Projekt stworzył płaszczyznę do współpracy wybiegającej w przyszłość. Dotyczy to zwłaszcza teatrologów, historyków i literaturoznawców, kontynuujących w różnych formach zadzierzgnięte związki, odnosi się również do współpracy z ukraińskimi czasopismami, takimi jak „Krytyka", „Literatura plus" czy „Suczasnist"'. Nie wszyscy wzięli udział w ostatnim konferencyjnym spotkaniu. Również niniejszy tom nie prezentuje wszystkich wygłoszonych podczas konferencji referatów. Niektóre z ówcześnie przedstawionych prac autorzy zdecydowanie zmienili. Konferencji towarzyszyło zainteresowanie poznańskich środowisk polonistycznych, ukra-inistycznych i wschodoznawczych. Ważnym momentem grudniowej konferencji była wizyta ambasadora Ukrainy w Polsce Dmytra Pawłyczki, polityka i znanego pisarza. Dostojny gość odbył spotkania z Wojewodą Wielkopolskim, z Wicemarszałkiem Sejmiku Wielkopolskiego, z Prezydentem m. Poznania. Spotkał się również na wieczorze literackim w Pałacu Działyńskich z licznie zebraną publicznością poznańską. Wieczór ten uświetnił również koncert...
pribambasy