O przestępstwie handlu kobietami.pdf

„O przest pstwie handlu kobietami” Andrzej Kremplewski

1. Wprowadzenie.

Zmianom politycznym w pa stwach Europy Wschodniej towarzyszy wiele ujemnych zjawisk. Jednym

z nich by ł i jest problem prostytucji oraz, strukturalnie zwi zany z nim, handel kobietami. Zjawisku temu,

ą ę ę ść

ruch uchod ców i azylantów, rozwój nowych technologii (us ug telefonicznych, wirtualnych technik

komputerowych, wykorzystanie Internetu) powoduj cych, e wiat staje si coraz bardziej globaln wiosk

ą żś ę ą ą

ż ę

konsumpcyjnego stylu ycia, dominacja motywów ekonomicznych oraz przyspieszenie tempa ycia i silne

nastawienie na osi gni cie sukcesu materialnego.

ą ę

ł ń ł ę

zorganizowanym seks-biznesem, którego jedn z form jest handel kobietami. Zjawisku temu, poprzez swój

Spo ecze stwa Europy Wschodniej zosta y wzgl dnie szybko skonfrontowane z dobrze

zwi zek z

ą prostytucj , z kwestiami moralnymi oraz z prawami cz owieka (prawami kobiet) niezmiernie trudno

ą ł

przeciwdzia a , w tym tak e przy pomocy prawa karnego

łć ż [1]. Prawo mo e by tylko jednym z elementów

ż ć

(cho ć do istotnych) w polityce zapobiegania handlu kobietami. Normom prawa karnego, aby by y skuteczne

ść

musi, bowiem towarzyszy wiele innych „wzmacniaj cych” je elementów (akceptacja ze strony adresatów,

ć ą

dobrze dzia aj ca procedura, sprawny system polityki kryminalnej od policji poprzez s downictwo do

łą

wi ziennictwa, by wymieni te najbardziej oczywiste).

ę ć

2. Prawo karne a przest pstwa polegaj ce na handlu lud mi w celu uprawiania prostytucji.

ę ą ź

Nowo ytne dziewi tnastowieczne ustawodawstwa prawnokarne nie przewidywa y pocz tkowo

ż ę

ł ą

penalizacji handlu kobietami. Droga prawnego przeciwdzia ania temu zjawisku kszta towa a si

ł ł ł ę

od przest pstwa w

ę kodeksach karnych poszczególnych pa stw do

ń delictum iuris gentium. Znamienne jest tak e,

e ż pierwsze próby jego zwalczania na gruncie prawa mi dzynarodowego wi si z kwesti niewolnictwa,

ę ążąę ą

z pó niejszym dopiero wyodr bnieniem si handlu kobietami, i co warto zaznaczy , najpierw instrumenty te

ź ę ę ć

dotyczy y kobiet bia ych, stopniowo obejmuj c kobiety innych ras oraz dzieci.

ł ł ą

Pierwszym mi dzynarodowym instrumentem dotycz cym interesuj cego nas zagadnienia by o

ę ą ą ł

Porozumienie mi dzynarodowe z 18 maja 1904 roku w sprawie zwalczania handlu bia ymi niewolnikami

ł [2].

Umowa ta zobowi zywa a pa stwa do rozci gni cia nadzoru nad ruchem w kraju w celu wykrycia transportów

ą ł ń ą ę

„ ywego towaru”. Ponadto przewidywano tam obowi zek utworzenia urz du zbieraj cego wiadomo ci

ą ę ą ś

o werbowaniu kobiet i dziewcz t do zagranicznych domów rozpusty. Ofiarami handlarzy mia y zaj si

ł ąćę

pa stwa przy pomocy odpowiednich instytucji i osób prywatnych, jak misje dworcowe i

schroniska dla kobiet

[3].

Wkrótce potem uznano jednak, e konieczne b dzie zawarcie nowej umowy wobec faktu, e

ż ę ż niektóre

ustawodawstwa krajowe nie przewidywa y przest pstwa handlu kobietami. By a to Konwencja z

ł ę ł 4 maja 1910

w zmieniaj cej si Europie, sprzyja obecnie wi ksza mobilno jednostek, rozwój nielegalnej imigracji,

z wizji H. M. McLuhana. Dla rozwoju prostytucji i handlu kobietami istotne jest tak e upowszechnianie si

roku O zwalczaniu handlu bia ymi niewolnikami

ł [4]. Konwencja zobowi zywa a jej strony do uzupe nienia

ą ł ł

ustaw karnych o przepisy penalizuj ce handel kobietami. Konwencja g osi a, e

ą łłż karze podlega ten, kto dla

zaspokojenia obcych nami tno ci godzi, uprowadza lub uwodzi nieletnie kobiety lub dziewcz ta w celach

ę ś

rozpusty [5]. Natomiast w przypadku ofiar pe noletnich do zaistnienia przest pstwa Konwencja wymaga a jego

ł ę ł

dokonania przy pomocy podst pu, gwa tu, gró b, nadu ycia w adzy lub zastosowania innego rodka

ę ł ź ż ł ś

przymusu. W obu przypadkach, dla zaistnienia przest pstwa, zgoda ofiary by a prawnie oboj tna

ę ł ę [6].

Polska ratyfikowa a oba instrumenty mi dzynarodowe stosownie do art. 19 traktatu mi dzy G ównymi

ł ę ę ł

Mocarstwami sprzymierzonymi i stowarzyszonymi a Polsk z 28 czerwca 1919 roku (tzw.

ą ma ego traktatu

wersalskiego) [7].

Wkrótce jednak Zgromadzenie Ligi Narodów uzupe ni o dwie poprzednie umowy, uchwalaj c

łł ą

30 wrze nia 1921 roku Konwencj o zwalczaniu handlu kobietami i dzie mi

ś ę ć [8]. Konwencja ta podnios a granic

ł ę

wieku ma oletnich do 21 roku ycia. Z. Cybichowski podkre li , e Konwencja mówi a o

ł ż śłż ł handlu kobietami

ł ł ł ł ę ż [9].

Konwencja wspomina a oddzielnie o

ł handlu dzie mi. da a ona tak e karalno ci usi owania i przygotowania

ć Żął ż ś ł

do przest pstwa handlu kobietami. Domaga a si tak e ekstradycji handlarzy „ ywym towarem”.

ę ł ę ż ż

ę ę ł

Konwencja o zwalczaniu handlu kobietami pe noletnimi z 11 pa dziernika 1933 roku

Ostatnim instrumentem prawnomi dzynarodowym wydanym w okresie mi dzywojennym by a

ł ź [10] Konwencja ta

expressis verbis nakazywa a stronom poddanie karze ka dego, kto dla zaspokojenia nami tno ci innych osób

ł ż ę ś

ł ą (podkroku - A. K.), nawet za jej zgod , ą

maj c przy tym na celu przeznaczenie jej do uprawiania nierz du w innym kraju, cho by nawet poszczególne

ę ę pe noletni

ą ć

dzia anie nale ce do istoty przest pstwa, pope nione by y w ró nych krajach. Usi owanie oraz w granicach

ł żą ę ł ł ż ł

ustawowych, czynno ci przygotowawcze, powinny by w

ś ć ustawodawstwach krajowych równie karalne.

Konwencja nakazywa a pa stwom-stronom wzajemne informowanie si o wyrokach skazuj cych

ł ń ę ą

za handel kobietami i dzie mi. W przypadku sporów mi dzy pa stwami, dotycz cych kwestii zwi zanych

ć ę ń ą ą

z handlem kobietami, Konwencja nakazywa a post powa przy ich rozwi zywaniu, tak

ł ę ć ą jak przy sporach

ę ś ą ł ż ą ą

dla rozwi zania sporu mia by Sta y Trybuna Sprawiedliwo ci Mi dzynarodowej. Wreszcie ostatnim

ą ł ć ł ł ś ę novum

ł ż Konwencja by a otwarta tak e dla pa stw, które nie by y cz onkami Ligi Narodów

ł ż ń ł ł [11].

To ogólne przedstawienie umów mi dzynarodowych okresu przedwojennego przekonuje,

e ż instrumenty te mia y charakter ramowy, odsy aj cy co do szczegó ów do prawa wewn trznego. Taki stan

ł łą ł ę

rzeczy wymaga przedstawienia tego prawa.

Polska, po odzyskaniu niepodleg o ci w 1918 roku, odziedziczy a po pa stwach zaborczych pi

łś ł ń ęć

zaboru rosyjskiego obowi zywa Kodeks Karny z 1903 roku, zwany od nazwiska g ównego twórcy kodeksem

ł terenach by ego

ą ł ł

Tagancewa, na ziemiach by ego zaboru niemieckiego obowi zywa Kodeks Karny dla Rzeszy Niemieckiej

ł ą ł

z 1871 roku, a na ziemiach nale cych do zaboru austriackiego obowi zywa a Ustawa Karna austriacka

żą ą ł

w ogóle (bez podzia u na bia e i pozosta e) - mia a wi c ona zastosowanie tak e do kobiet kolorowych

werbuje, uprowadza lub uwodzi kobiet lub dziewczyn

mi dzynarodowych. Je li rozwi zanie sporu na tej drodze by oby niemo liwe, ostateczn instancj

by o to, e

ró nych systemów prawa. W przypadku prawa karnego by y to trzy systemy prawne. Na

o zbrodniach, wyst pkach ę wykroczeniach z 1852 roku (ponadto na obszarze Spiszu i Orawy obowi zyw ą ł

Kodeks karny w gierski z 1878 roku)

Odpowiednie przepisy typizuj ce handel lud mi zawiera jedynie kodeks Tagancewa

ą ź ł [12]. Natomiast

Kodeks karny niemiecki oraz Ustawa Karna austriacka w chwili odzyskania niepodleg o ci przez Polsk nie

łś ę

przewidywa y karalno ci handlu kobietami (i dzie mi)

ł ś ć [13]. Ta niepo dana sytuacja prawna trwa a na

żą ł

terytorium Polski do roku 1927, tj. do chwili wydania przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozporz dzeni ą

z 29 lipca 1927 roku o karach za handel kobietami i dzie mi oraz za inne popieranie nierz du

ć ą [14]. F. Ryszka

stwierdzi , e

łż „na mocy tego rozporz dzenia uchylone zosta y odpowiednie przepisy wszystkich trzech

ą ł

kodeksów zaborczych i dodane nowe stany faktyczne, na wzór innych krajów, uczestników porozumie ń

mi dzynarodowych ę [15]. Bli sza analiza przepisów rozporz dzenia z

ż ą 1927 roku przekonuje jednak, e uwaga t ż

nie jest zbyt precyzyjna. Twórcy rozporz dzenia nie zdecydowali si mianowicie na pe ne ujednolicenie

ą ę ł

przepisów dotycz cych handlu kobietami oraz na uchylenie przepisów zaborczych.

ą ą ł ę

cis ego aresztu do roku dla tego, kto sk oni do wyjazdu poza granice Pa stwa lub wywióz poza granice

Na obszarze obowi zywania Ustawy Karnej austriackiej z 1852 roku rozporz dzenie przewidywa o kar

śł ł ł ń ł

ń ą ę ń ł ę ą

ę śłę ę ę

od roku do lat pi ciu) oraz gdy ofiar przest pstwa by a osoba poni ej 21 roku ycia, ma onek, dziecko

ę ą ę ł ż ż łż

lub krewny sprawcy, osoba pozostaj ca w stosunku zale no ci lub pod dozorem sprawcy, je eli sprawca trudni

ą żś ż ł

ę żł ź ł ę żł

(kara ci kiego wi zienia od lat pi ciu do dziesi ciu). Rozporz dzenie z 1927 roku przewidywa o wobec

ęż ę ę ę ą ł

sprawców opisanych przest pstw mo liwo orzeczenia kary dodatkowej grzywny od 150 do 50.000 z

ę ż ść

oraz w niektórych przypadkach oddanie pod dozór policyjny.

Do Kodeksu Karnego niemieckiego rozporz dzenie z 1927 roku wprowadza o m. in. nowy przepis §181

ą ł

c przewiduj cy kar wi zienia do lat trzech za sk onienie innej osoby do oddawania si zawodowemu

ą ę ę ł ę

nierz dowi w zwi zku ze sk onieniem danej osoby do wyjazdu jej za granice Pa stwa lub w zwi zku

ń ą

z wywiezieniem jej za granice Pa stwa. Rozporz dzenie przewidywa o dwa typy kwalifikowane tego

ń ą ł

przest pstwa (o identycznych dyspozycjach jak na terenie obowi zywania Ustawy Karnej austriackiej).

Za dzia anie z ch ci zysku przewidziano kar ci kiego wi zienia od pi ciu lat do lat dziesi ciu oraz utrat

ł ę ęęż ę ę ę ę

obywatelskich praw honorowych, natomiast w przypadku kwalifikacji ze wzgl du na pokrewie stwo,

ę ń

obowi zek nadzoru i opieki oraz ze wzgl du na sposób dzia ania sprawcy przewidziano kar nie ni sz ni pi

ą ę ł ę żążęć

lat ci kiego wi zienia oraz utrat obywatelskich praw honorowych. W obu przypadkach istnia a mo liwo

ł ż ść

uwzgl dnienia okoliczno ci agodz cych, kara wi zienia nie mog a by jednak wtedy ni sza ni sze miesi cy

ę śł ą ę ł ć ż ż ść ę

(obok fakultatywnie orzekanej grzywny i dozoru policyjnego).

Rozporz dzenie z 1927 roku zmieni o tak e Kodeks Karny rosyjski. Wprowadzono m. in. art. 5262

ą ł ż

przewiduj cy zamkni cie w wi zieniu winnego sk onienia do wyjazdu poza granice Pa stwa lub

ą ę ę ł ń wywiezienia

ń ń ł ę

nierz dowi. Podobnie, jak w przypadku nowelizacji Kodeksu Karnego niemieckiego oraz Ustawy Karnej

Pa stwa inn osob w tym celu, aby poza granicami Pa stwa oddawa a si zawodowemu nierz dowi.

Przewidziano typy kwalifikowane tego przest pstwa, gdy sprawca dopu ci si go z ch ci zysku (kara wi zienia

si handlem zawodowo, u y gro by gwa tu lub podst pu, albo nadu y swego stanowiska lub zawodu

ą ą ł

ęż ę ę

poza granice Pa stwa innej osoby w tym celu, aby poza granicami Pa stwa oddawa a si zawodowemu

austriackiej, rozporz dzenie z 1927 roku przewidywa o dwa typy kwalifikowane tego przest pstwa,

ą ł ę

ż z powy ej opisanymi. W

ż przypadku pope nienia przest pstwa kwalifikowanego ze wzgl du

ł ę ę

na dzia anie z ch ci zysku przewidywano kar

ł ę ę zamkni cia w wi zieniu zast puj cym dom poprawy, natomiast

ę ę ę ą

w przypadku kwalifikacji ze wzgl du na sposób dzia ania lub wiek ofiary (do 21 lat) przewidziano zamkni cie

ę ł ę

w ci kim wi zieniu do lat dziesi ciu.

Rozporz dzenie z 1927 roku pozornie ujednolica o przepisów zaborczych. Ujednolicenie dotyczy o,

ą ł ł

bowiem tylko typów kwalifikowanych omawianego przest pstwa. Poszczególne ustawodawstwa ró ni y si

ę żł ę

przede wszystkim wysoko ci sankcji karnych gro cych za pope nienie przest pstwa polegaj cego na handlu

śą żą ł ę ą

ź ń ż ć nie powodowa o to np.

ł zawy enia

liczby przypadków handlu kobietami na terytorium podlegaj cym rz dom Kodeksu Karnego rosyjskiego,

ą ą prima

facie nieco agodniejszego od pozosta ych ustawodawstw.

ł ł

Ten skomplikowany (i niekorzystny z punktu widzenia adresatów prawa) stan prawny obowi zywa do

ą ł

1932 roku

Kodeks Karny z 11 lipca 1932 roku, najwybitniejsze dzie o przedwojennej polskiej doktryny prawa

karnego materialnego, trzykrotnie wspomina o przest pstwie handlu kobietami. W

ł ę cz ci ogólnej Kodeksu

ęś

ć ś ę ą ł

zasada represji wszech wiatowej. Konsekwencj unormowania przewidzianego w

ś ą art. 9 by o stosowanie ustawy

karnej polskiej do obywatela polskiego oraz do cudzoziemca (je li

ś postanowiono go nie wydawa ) w razie

ł ę ć ą

przedwojenny zaliczy handel kobietami lub dzie mi do tzw.

ł ć delicta iuris gentium. Stanowi o to konsekwencj

ł ę

uprzedniego ratyfikowania odpowiednich aktów prawa mi dzynarodowego, które

ę przedstawi em wy ej.

ł ż

W cz ci szczególnej Kodeksu z 1932 roku omawiane przest pstwo spenalizowano w art. 211.

ęś

Przewidziano tam kar wi zienia do 10 lat i grzywn wobec ka dego, kto wywozi z kraju inn osob w

ę ę ę ż ą ę celu

przeznaczenia jej do uprawiania zawodowego nierz du. Przest pstwo to by o, wi c wyst pkiem.

ą ę ł ę ę

Juliusz Makarewicz, g ówny twórca Kodeksu, komentuj c badany przepis stwierdzi s usznie, e nie jest

ł ą łł ż

wykluczone zastosowanie tego przepisu tak e do m czyzn. Do istoty przest pstwa nale a o spowodowanie,

ż ęż ę żł

aby inna osoba opu ci a swój kraj (dok adniej - pa stwo swej

śł ł ń przynale no ci - wobec mi dzynarodowego

żś ę

charakteru przest pstwa wynikaj cego z

ę ą art. 9 Kodeksu z 1932 roku). O kierunku podró y rozstrzyga a wola

ż ł

sprawcy, podobnie tak e o celu podró y („wywozi ... w celu przeznaczenia jej”). Cel

ż ż podró y musia pokrywa

ż ł ć

ę zawodowym uprawianiem nierz du. Musia o by jasne, e prostytucja mia a stanowi zawód osoby

ą ł ć ż ł ć

wywo onej. Sprawca przest pstwa móg wywie dan osob przy u yciu przemocy albo pozbawienia

ż ę ł źć ą ę ż

wolno ci (nast powa wówczas zbieg przest pstw z art. 211 i 248), móg u y podst pu (przedstawi inny cel

ś ę ł ę łżć ę ć

ą ą ł łć

w pe nym porozumieniu z ofiar przest pstwa. Zgoda ofiary dla zaistnienia przest pstwa nie mia a znaczenia

ż atrakcyjne stanowisko pracy nie zwi zane z wykonywaniem nierz du), wreszcie móg dzia a

ł ą ę ę ł

prawnego. Zdaniem J. Makarewicza, przest pstwa z art. 211 nie by o jedynie w

ę ł wypadku, gdy osoba

żżą ę łł ż ł ś ł ą

lecz wyje d a a w

żżł towarzystwie innej osoby [16].

zbie ne

ęż ę ę

lud mi. W obecnym stanie bada nie mo na jednoznacznie stwierdzi , czy

(w art. 9 lit. d) wymieniono handel kobietami lub dzie mi w ród przest pstw, co do których obowi zywa a

pope nienia przez nich m. in. przest pstwa handlu kobietami lub dzie mi za granic . Tym samym ustawodawca

si z

podró y, np.

wyje d aj ca zagranic op aci a koszty podró y z w asnych rodków - wtedy nie by a „wywiezion ”,

Do kategorii zbrodni ustawodawca zaliczy natomiast posta kwalifikowan handlu „ ywym towarem”

ł ć ą ż

(art. 212). Je li sprawca dopu ci si wywozu, o którym mowa w art. 211, wzgl dem w asnej ony, dziecka,

ś śłę ę ł ż

pasierba, wnuka, osoby oddanej pod nadzór, w opiek lub na wychowanie, albo wzgl dem nieletniego poni ej

ę ę ż

21 lat, podlega karze wi zienia na czas nie krótszy ni 3 lata oraz grzywnie. Nale y domniemywa , e dla

ł ę ż ż ćż

zaistnienia przest pstwa w postaci kwalifikowanej, w

ę przypadku, gdy ofiar by a ona sprawcy, niezb dne

ą łż ę

ł ą łżń ń łżń łś

zawierane przez ydów. T umaczy to fakt nadreprezentacji ydów w ród handlarzy oraz ydówek w ród ofiar

Ż ł Ż ś Ż ś

przest pstwa handlu „ ywym towarem”. Handlarze, aby u atwi sobie wielokrotny wywóz, zawierali, bowiem

rytualny zwi zek ma e ski, który nie by uznawany przez pa stwo

ą łżń ł ń [17].

Okres po II wojnie wiatowej przyniós jeden z najbardziej istotnych dokumentów mi dzynarodowych

ś ł ę

w omawianej przez nas dziedzinie. Chodzi o Konwencj w sprawie zwalczania handlu lud mi i

ę ź eksploatacji

prostytucji z 21 marca 1950 roku [18]. Art. 1 tej Konwencji zobowi zuje pa stwo-stron do ukarania

ą ń ę

ż kto dla zaspokojenia nami tno ci innej osoby: 1) dostarcza, zwabia lub uprowadza w celu prostytucji

ę ś

ą ę ą ę ą .

Podobne zobowi zanie pa stwa-strony podj y wobec osób utrzymuj cych domy publiczne oraz wiadomie

ą ń ęł ą ś

ą ą ą ęść

prostytucji innych osób. Przest pstwa powy sze, zgodnie z art. 8 Konwencji, b d podlega ekstradycji.

ę ż ęą ć

Konwencja zobowi zuje pa stwa do utworzenia odpowiedniego organu w danym pa stwie zobowi zanego do

ą ń

ń ą

koordynacji i centralizacji wyników badania przest pstw zwi zanych z eksploatacj prostytucji oraz handlem

ę ą ą

kobietami.

Konwencja nie przewiduje adnej formy kontroli (pa stwo-strona nie ma nawet obowi zku

ż ń ą

przedstawienia sprawozdania z wykonania Konwencji). Pa stwa maj jedynie co roku „komunikowa ”

ń ą ć

Sekretarzowi Generalnemu NZ prawa i zarz dzenia, które zostan wydane oraz podj te rodki dotycz ce

ą ą ę ś ą

stosowania Konwencji (art. 21). Ta podstawowa s abo Konwencji - brak mechanizmów egzekucyjnych -

ł ść

spowodowa a, e jest ona ostro krytykowana w literaturze

łż [19].

Niemniej jednak, niezale nie od oczywistych s abo ci Konwencji, nale y podkre li pozytywny fakt

ż ł ś ż ść

samego jej istnienia. W ko cu XX wieku jest ona ci gle wa nym elementem obliguj cym ustawodawców

ń ą ż ą

i w adze pa stw do przeciwdzia ania zjawisku mi dzynarodowego handlu kobietami.

W latach 1970-1996 prawo polskie spe nia o wymogi stawiane przez Konwencj z 1950 roku Wynika o to

ł ł ę ł

z uregulowa nowego Kodeksu Karnego z 19 kwietnia 1969 roku, który przewiduje, podobnie jak poprzedni

Kodeks z 1932 roku, karalno ró nych form ekonomicznej eksploatacji prostytucji:

śćż

o sutenerstwa (czerpania korzy ci maj tkowej z cudzego nierz du),

ś ą ą

o kuplerstwa (u atwiania cudzego nierz du) wraz z jego szczególn form kryminologiczn -

ł ą ą ą ą

str czycielstwem (tzn. po redniczeniem pomi dzy prostytutk a klientem - art. 174 § 2 K.K.).

ę ś ę ą

by o zawarcie zwi zku ma e skiego uznawanego przez pa stwo. Ma e stwem takim nie by y luby religijne

ę ż ł ć

„ka dego

inn osob , nawet za jej zgod ; 2) eksploatuje prostytucj innej osoby, nawet za jej zgod ”

wynajmuj cych oraz odnajmuj cych budynek lub inne pomieszczenie albo jak kolwiek ich cz dla celów

ł ń ł ę

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: