Finanse-referat.doc

1.     
Wstęp

Instrumenty finansowe stanowią złożony zespół narzędzi pieniężnych wykorzystywanych przez różne podmioty w różnym celu. Ze względu na to, iż wykorzystywane są one w różnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego istnieje często trudność w ich usystematyzowaniu. Wszystkie instrumenty finansowe można podzielić na wiele grup, sklasyfikować według różnorodnych kategorii. Poniżej zostaną przybliżone dwie spośród tych kategorii, a mianowicie: instrumenty finansowe rozliczeniowe oraz instrumenty finansowe zaspokajające popyt na pieniądz.

2.      Istota finansowych instrumentów rozliczeniowych.

Instrumenty finansowe rozliczeniowe są ściśle związane z podziałem pieniądza na gotówkowy i bezgotówkowy. Pieniądz gotówkowy to monety i banknoty, natomiast pieniądz bezgotówkowy to taka forma pieniądza, która występuje wyłącznie w formie zapisu na kontach bankowych. Dzięki rozliczeniom bezgotówkowym możliwe jest regulowanie należności
i zobowiązań bez użycia pieniądza gotówkowego. Pieniądz bezgotówkowy musi spełniać takie same funkcje jak gotówka. Nie ulega wątpliwości, że jest on środkiem wymiany, miernikiem wartości towarów, czy środkiem tezauryzacji, jednak aby pełnił funkcję środka płatniczego konieczne jest posługiwanie się określonymi dokumentami. Bardzo często właśnie te dokumenty traktowane są jako samodzielne instrumenty finansowe, chociaż są one ściśle związane z pieniądzem bezgotówkowym.

3.      Inkaso bankowe.

Banki są instytucjami, które zajmują się prowadzeniem rachunków swoich klientów oraz pośredniczą w rozliczeniach między nimi. Inkaso bankowe jest jednym z instrumentów finansowych stosowanych w rozliczeniach bankowych. Jest to warunkowa forma płatności. Zastosowanie inkasa polega na tym, że bank na podstawie odpowiednich dokumentów pobiera dla swojego klienta od innego podmiotu wymienioną w dokumentach należność. Przedmiotem inkasa mogą być dokumenty handlowe (np.: faktura, świadectwo pochodzenia, dokumenty transportowe, dokumenty ubezpieczeniowe, itd.) i finansowe (np.: weksel, czek, kwit depozytowy, banknot, akcja, obligacja). W ten sposób mogą być regulowane zarówno należności
z tytułu transakcji dokonanej w przeszłości, jak i na poczet przyszłej zapłaty. Bank spełnia
w takiej transakcji jedynie funkcję pośrednika, który nie ponosi żadnej odpowiedzialności. Jest on jedynie zobowiązany do merytorycznej kontroli dokumentów dotyczących inkasa.

Na rynku finansowym występuje wiele rodzajów inkasa. Dzieli się je zatem według różnych kryteriów. Najważniejszy jest podział oparty na kryterium rodzaju dokumentów przedkładanych bankowi, który wyróżnia inkaso dokumentowe i inkaso finansowe, zwane inaczej bezdokumentowym. Obie nazwy mają na celu odróżnienie dokumentów finansowych, które są
z definicji dokumentami inkasa, od dokumentów handlowych. Do dokumentów finansowych zalicza się: tratę, weksel własny, czek, kwity depozytowe, banknoty, akcje, obligacje. Warto przybliżyć mniej znane spośród wyżej wymienionych dokumentów.

Trata jest specyficznym rodzajem weksla. Dokument ten posiada wiele nazw, tj.: weksel trasowany, weksel ciągniony, weksel przekazowy, weksel obcy. Weksel trasowany jest papierem wartościowym, który zawiera polecenie zapłaty określonej sumy pieniędzy w określonym miejscu i czasie. Zasady sporządzania traty określa ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. -  Prawo wekslowe, a najważniejszą zasadą jest, iż podstawę powstania zobowiązania stanowi złożenie na wekslu podpisu. Weksel trasowany jest dokumentem obiegowym co oznacza, iż można go odsprzedać osobie trzeciej za pomocą indosu. Art. 1 wyżej wymienionej ustawy określa, co musi zaigrać weksel ciągniony, aby był ważnym dokumentem.  Elementy te to: nazwa „weksel”, polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej, nazwisko zobowiązanego do zapłaty (trasata) oraz osoby, której zapłata się należy (remitenta), jak również oznaczenie miejsca i terminu zapłaty, oznaczenie daty i miejsca sporządzenia weksla oraz podpis wystawcy (trasanta). Weksel, który nie będzie posiadał choćby jednej z powyższych cech będzie nieważny, jednak istnieją trzy wyjątki od tej reguły: w przypadku braku oznaczenia terminu płatności przyjmuje się, że weksel jest płatny za okazaniem, w przypadku braku oznaczenia miejsca płatności uważa się za nie miejsce wystawienia weksla, a w przypadku braku oznaczenia miejsca sporządzenia weksla uważa się, że został wystawiony w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy.

Weksel własny jest wekslem prostym (inaczej suchy, sola), w którym wystawca zobowiązuje się spłacić zobowiązanie określonej w wekslu osobie w oznaczonym miejscu i czasie. W odróżnieniu od weksla trasowanego nie występuje tutaj trasat. Treścią tego rodzaju papieru wartościowego nie jest więc polecenie zapłaty tylko przyrzeczenie zapłaty. Ponadto weksel ten wystawia się stosując dokładnie takie same zasady jak w przypadku weksla ciągnionego.

Kolejnym dokumentem służącym do rozliczeń bezgotówkowych jest czek. Czek jest zleceniem wypłacenia z rachunku bankowego wystawcy czeku określonej sumy pieniężnej osobie wskazanej na czeku (czek imienny) lub okazicielowi czeku (czek na okaziciela). Wystawca czeku nazywany jest trasantem i poprzez ten dokument zarządza on środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym. Bank prowadzący rachunek trasanta nazywany jest trasatem. Osoba upoważniona do realizacji czeku to remitent. Czeki można klasyfikować biorąc pod uwagę różne kryteria. Ze względu na formy obrotu czekowego, sposób zaspokojenia posiadacza czeku, można wyróżnić: czek gotówkowy, czek rozrachunkowy, czek potwierdzony, czek bankierski, czek zakreślony, czek podróżniczy, euroczeki, czek postdatowany, czek antydatowany. Biorąc pod uwagę kryterium zupełności (kompletności), czeki dzielimy na: czeki zupełny, czek niezupełny (in blanco). W zależności od miejsca wystawienia i płatności można wyodrębnić czeki: miejscowe, zamiejscowe, krajowe, zagraniczne. Czeki były dawniej bardzo popularną formą rozliczeń stosowaną zarówno przez osoby prywatne, jak
i w rozliczeniach biznesowych. Obecnie korzysta się z niego bardzo rzadko.

Kwity depozytowe są papierami wartościowymi związanymi z obrotem zagranicznym. Wystawiane są przez instytucje finansowe i uprawniają do wymiany ich na akcje, obligacje przedsiębiorstw i obligacje skarbowe. Emitentem kwitu depozytowego jest bank będący depozytariuszem papierów wartościowych, na które opiewa kwit. Wyróżnia się amerykańskie kwity depozytowe (ADR) oraz globalne kwity depozytowe (GDR), które są emitowane równocześnie na dwóch rynkach obcych.

Do dokumentów handlowych koniecznych do dokonania inkasa są m.in.: dokumenty przewozowe, dokumenty ubezpieczeniowe, faktury, dokumenty załadowcze, czyli dokumenty będące dowodem na sfinalizowanie transakcji, dokonanie wysyłki zamówionego towaru.

Poza podziałem na inkaso finansowe i dokumentowe można wyróżnić również inne rodzaje inkasa. Inkaso gotówkowe zwane inaczej kasowym lub a vista jest rodzajem inkasa dokumentowego. Jego główną cechą jest konieczność dokonania wpłaty w celu otrzymania od banku dokumentów upoważniających do rozporządzania towarem.

Inkaso natychmiastowe jest najbardziej pożądaną formą rozliczeń bezgotówkowych z punktu widzenia sprzedawcy. Zapewnia ono bowiem natychmiastową zapłatę za sprzedane towary. Zapłaty dokonuje w tym wypadku bank w którym złożone zostały dokumenty. Bank ten obciąża następnie rachunek dłużnika kwotą zapłaconą wcześniej sprzedawcy.

Zupełnie odwrotnie prezentuje się sytuacja w przypadku inkasa terminowego. W tej formie należność jest płatna w określonym terminie po wydaniu dokumentów dłużnikowi. Najczęściej zastosowanie tego rodzaju inkasa wiąże się z koniecznością akceptowania weksla
w celu odzyskania od banku dokumentów handlowych.

Odmiennym rodzajem inkasa jest inkaso automatyczne, które jest szczególnie przydatne
w przypadku, gdy liczba rozliczeń pomiędzy kontrahentami jest duża. Inkaso automatyczne funkcjonuje na zasadzie umowy dwustronnej, w której banki obu stron upoważniają się wzajemnie do obciążania rachunku partnera. Zapłata następuje wtedy automatycznie, chyba że bank wyraźnie odmówi zapłaty.

Inne rodzaje inkasa to inkaso towarowe i inkaso samochodowe. Pierwsze z nich polega na tym, że firma wydaje towar osobie trzeciej pod warunkiem, że odbiorca wykona świadczenie wskazane przez zleceniodawcę. Inkaso samochodowe natomiast polega na zbieraniu dziennych utargów podmiotów handlowych i dostarczeniu ich do banku prowadzącego ich rachunki. Taki sposób zbierania utargów podnosi bezpieczeństwo przedsiębiorstw oraz stanowi duże ułatwienie dla klientów banku.

Dodatkową formą zabezpieczenia spłaty należności jest gwarancja bankowa. W takiej sytuacji bank zobowiązanego zobowiązuje się spłacić jego dług w przypadku, kiedy on sam nie dokona zapłaty. Ekonomiczną treścią inkasa są wierzycielsko-dłużnicze stosunki między podmiotami, które zawierają różne transakcje ekonomiczne. Bank jest tutaj tylko pośrednikiem ułatwiającym skuteczne przeprowadzenie transakcji.

Od niedawna na rynku można spotkać dwa nowe rodzaje inkasa, a mianowicie inkaso dokumentowe eksportowe oraz inkaso dokumentowe importowe. Są to inkasa polecane przez banki dużym firmom zajmującym się handlem z zagranicą. Zapewniają szybką i przyjazną realizację płatności oraz kontrolę nad towarem.

Inkaso dokumentowe eksportowe znacznie ogranicza ryzyko związane z wypłacalnością kontrahenta, jednak go nie eliminuje. Dlatego właśnie wykorzystywane jest przez kontrahentów, którzy współpracują ze sobą już od jakiegoś czasu i darzą się pewnym zaufaniem. Inkaso eksportowe zapewnia eksporterowi zwiększenie prawdopodobieństwa punktualnego otrzymana płatności oraz kontrolę nad towarami do momentu realizacji zapłaty. Zastosowanie tego rodzaju rozliczeń zwiększa też konkurencyjność przedsiębiorstwa, ponieważ jak zapewnia bank w związku z niskimi opłatami bankowymi może pozwolić sobie na obniżenie cen. Dodatkową korzyścią jest możliwość dochodzenia roszczeń w oparciu o prawo wekslowe w przypadku dołączenia do dokumentów handlowych weksli trasowanych, terminowych lub płatnych „at sight”. Korzystanie z weksli pozwala również na poprawę płynności, jeżeli dojdzie do dyskonta lub sprzedaży weksli akceptowanych. Jeden z banków działających na rynku polskim oferuje kilka rodzajów inkasa eksportowego, tj.: inkaso gotówkowe, inkaso akceptacyjne, inkaso w zamian za weksel własny oraz inkaso kapitańskie. Poniższe schematy prezentują zasady funkcjonowania poszczególnych rodzajów inkasa.

Inkaso gotówkowe (D/P – “documents against payment” lub CAD - “cash against documents”)

Inkaso akceptacyjne (D/A – “documents against acceptance”)

W przypadku inkasa w zamian za weksel własny (“promissory note”) bank jako inkasujący wydaje dokumenty handlowe importerowi w zamian za przedłożenie przez niego zobowiązania zapłaty określonej sumy, w określonym terminie i miejscu, w formie określonej prawem wekslowym.

Zastosowanie inkasa kapitańskiego (inkaso bezpośrednie - “direct collection”) prowadzi do wysyłki dokumentów handlowych wraz z towarem pocztą kapitańską, bezpośrednio do banku inkasującego, z pominięciem banku podawcy (eksportera).

Inkaso dokumentowe importowe pozwala dużym firmom importowym dopilnować dopełnienia obowiązków przez eksportującego towar. Dzięki tej formie rozliczenia importer płaci za towary faktycznie wysłane, co chroni go przed nieuczciwością sprzedawcy. Bank oferuje skorzystanie z inkasa importowego w formach takich samych jak w przypadku inkasa eksportowego, które działają na identycznych zasadach. Skorzystanie z tej oferty, jak zapewnia bank, przyniesie wiele korzyści. Rozliczenia za pomocą inkasa importowego prowadzą do obniżki kosztów transakcji handlowych. Zabezpiecza ono ponadto przed ryzykiem niedostarczenia towaru oraz wszelkimi przejawami nieuczciwości eksportera, pozwalając jednocześnie uzyskać odroczone terminy płatności.

4.      Karty płatnicze

Karty płatnicze to elektroniczny środek płatniczy wydawany przez banki stanowiący podstawowe narzędzie zdalnego dostępu do pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym. Gwałtowny rozwój elektronicznych narzędzi rozliczeń przyniosła ostatnia dekada XX w. Zaowocowało to wieloma korzyściami natury praktycznej, ułatwiając dostęp do pieniądza, przyspieszając rozliczenia czy zwiększając bezpieczeństwo obrotu pieniężnego.

Definicję karty płatniczej zawiera Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z tą ustawą karta płatnicza to „karta identyfikująca wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawniająca do wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty, a w przypadku karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu – także do dokonywania wypłaty gotówki lub zapłaty z wykorzystaniem kredytu”.

Karty płatnicze są dziś w większości krajów rozwiniętych dobrem powszednim. Trudno sobie nam dziś wyobrazić nie tylko funkcjonowanie rynku, ale również życie zwyczajnych ludzi bez kart płatniczych, mimo że ich historia sięga zaledwie ...