gleba12.doc

WYKLAD I

1. Wymiary Ziemi

Promień równikowy              6378,4 km

Promień biegunowy              6357,9 km

Powierzchnia Ziemi              510 mln. km2

Objętość Ziemi              1083 mld. km3

Powierzchnia lądów              148,94 mln. km2              

              28% całej powierzchni Ziemi

2. Skład chemiczny skorupy ziemskiej:

Tlen              46,46              Wodór

Krzem              27,61              Fosfor

Glin              8,07              Węgiel

Żelazo              5,06              Mangan

Wapń              3,64              Siarka

Magnez              2,07              Chlor

Sód              2,75              Brom

Potas               2,58              Fluor             

Tytan               0,62              pozostałe

3. Zawartość minerałów w skorupie ziemskiej:

Kwarc                             12%

Krzemiany                            79,6%

           - skalenie potasowe              12%

           - skalenie sodowo-wapniowe               39%

           - miki                            5%

           - amfibole              5%

           - pirokseny               11%

           - oliwin                            3%

           - minerały ilaste              4,6%

Kalcyt i dolomit                            2,0

Magnetyt                            1,5

Inne                            4,9

3. Procesy geologiczne – zjawiska przebiegające w obrębie skorupy ziemskiej lub na jej powierzchni

                                  a) Endogeniczne                   b) Egzogeniczne

                                       wewnętrzne                             zewnętrzne

- mają jednakowe znaczenie w procesie kształtowania rzeźby

- wypadkową obu procesów jest aktualne oblicze skorupy ziemskiej

a) ENDOGEICZNE

                                          - ruchy izostatyczne

                                          - ruchy wielopromienne

                                                              - lądowe- epejrogeniczne

                                                              - górotwórcze- orogeniczne

                                          - trzęsienia ziemi

                                          - plutonizm

                                          - wulkanizm

                                          - metamorfizm

Ruchy izostatyczne- pionowe ruchy płyt skorupy ziemskiej dążące do uzyskania równowagi grawitacyjnej

Równowaga może ulec zaburzeniom:

23

Obciążenia :

-grube porywy lodowe

-wzrost ilości wody w zbiornikach wodnych

-zwiększenie akumulacji osadów w basenach

Odciążenia :

-topnieją pokrywy lodu

-zmniejsza się ilość wody w morzach i jeziorach

Ruchy lądotwórcze

                      - powolne

                      - długotrwałe

                      - nieodwracalne

Obszary ulegają podnoszeniu się i obniżaniu bez istotnych deformacji wewnętrznych (struktura i budowa geologiczna).

Konsekwencje:

- zmiana zasięgu mórz i lądów (transgresja, regresja)

- zmiana baz erozyjnych lądów (najniższego poziomu do którego może dotrzeć erozja)

Ruchy górotwórcze

                      - intensywne

                      - krótkotrwałe

                      - nieodwracalne

- obejmują ograniczone obszary

- prowadzą do istotnych deformacji wewnętrznych

-wywołują fałdowania i prowadzą do powstania orogenów

Trzęsienia ziemi- krótkotrwałe ruchy (drgania) skorupy ziemskiej

Rodzaje:

-tektoniczne- powstają w głębszych warstwach skorupy ziemskiej i górnej części płaszcza ziemi

-wulkaniczne

-zapadliskowe- wyrobiska górnicze

Hipocentrum

Epicentrum -> punkt na powierzchni Ziemi do którego dochodzą fale sejsmiczne i które najbardziej jest narażone na wstrząsy

Obszary (ze względu na intensywność):

- sejsmiczne

- pansejsmiczne

- asejsmiczne

Diastrofizm- ogół procesów powodujących mechaniczne deformacje skorupy ziemskiej w jej geologicznej ewolucji ( np. wypiętrzenie lub zapadnięcie się obszaru, fałdowanie, transgresja i regresja morza)

Plutonizm- podziemne tworzenie, przemieszczanie się magmy, jej zastyganie w obrębie dolnej skorupy ziemskiej i górnego płaszcza oraz tworzeniu się skał plutonicznych. W wyniku intruzji powstają:

Lakolit (intruzja kolista w planie)

-w przekroju o kształcie grzyba

-powstaje w skutek uniesienia warstw nakładu przez samą magmę lub przez ucisk z boku, intruzja zgodna ze strukturą otoczenia

-od spodu lakolitu dochodzi żyła

Batolit (twór najczęściej granitoidowy)

-o wybitnie nieregularnym kształcie

Wulkanizm

Wulkan-miejsce na powierzchni ziemi, wydobywa się z niego magma i/lub ekshalacje wulkaniczne ( CO2, siarkowodór, SO2, chlorowodór, para wodna). Magma wydobywa się z komory wulkanicznej przez przewód wulkaniczny (komin) i krater u wylotu przewodu.

Erupcja:

-centralna- punktowa

-szczelinowa- liniowa, gdy magma wydobywa się wzdłuż szczelin (lawa bazaltowa)

Kształty wulkanów:

Stożkowy- stromy, kwaśny, lawa szybko krzepnąca, bogata w krzemionkę, gęste, granitowe

Tarczowe- łagodne stoki, lawa wolno krzepnąca, ubogie w krzemionkę, bazaltowe, o małej lepkości

Metamorfizm- wtórne przeobrażenie skał magmowych i osadowych

Termiczny (kontaktowy)- przebiega pod wpływem wysokiej temperatury. Nastąpić może np. na skutek intruzji. Procesy te przebiegają w strefie kontaktu, mają charakter lokalny.

Dyslokacyjny (dynamiczny)- przebiega w strefach fałdowych gdzie skały podlegają dużemu ciśnieniu kierunkowemu. Czynnikiem dominującym jest tu stress, temperatura odgrywa rolę podrzędną. Pod wpływem tego procesu zachodzi kruszenie i rozcieranie skał, przy nieznacznej rekrystalizacji.

Regionalny- obejmuje swoim zasięgiem wielkie obszary. Przebiega wtedy, gdy na skutek ruchów tektonicznych skały zostaje pogrążone na znacznej głębokości gdzie panują wysokie ciśnienie i temperatura.

b) EGZOGENICZNE

-niszczące= degradujące

                    -wietrzenie

                    -erozje

                    -ruchy masowe

-twórcze

                    - transport (przenoszenie)

                    - sedymentacja (osadzanie się)

                    - akumulacja (gromadzenie)

NISZCZĄCE

Wietrzenie

Rozpad mechaniczny i chemiczny, na skutek działania energii słonecznej, wody, powietrza, organizmów. Produktem wietrzenia są m.in. zwietrzelina, rumowisko, glina zboczowa.

Wietrzenie fizyczne

-insolacyjne- nasłonecznienie

-mrozowe

-salinarne- wysychanie roztworów i wytrącanie się kryształków soli

-odciążeniowe – zwietrzelina jest usuwana przez ruchy masowe spowodowane grawitacją (np. góry Stołowe)

Wietrzenie chemiczne

-hydroliza

-hydratacja (uwodnianie)

-dehydratacja

-oksydacja

-redukcja (odtlenienie)

-karbonatyzacja

-desylikacja

Wietrzenie biologiczne

-rozsadzanie przez korzenie roślin

-kwasy z rozkładu materii organicznej

Proces rozsadzania skały przez lód to tzw. zamrożenie, produktem wietrzenia jest zwietrzelina.

Minerały odporna na wietrzenie

Oliwin < pirokseny < amfibole < biotyt < plagioklazy < ortoklaz < muskowit < kwarc

-w klimacie suchym  > w. fizyczne

-w klimacie wilgotnym > w. chemiczne

-w wyniku wietrzenia fizycznego powstają skały okruchowe

-procesy wietrzenia ułatwiają erozję, powodują powstanie gleby i tworzenie swoistych form skalnych  

Erozja- osuwanie się okruchów skalnych

-lodowce

-woda (rzeczna, morska, deszczowa)

-wiatr (eoliczna)

Erozja lodowcowa (glacjalna)

Mechaniczne żłobienie podłoża przez płynący lodowiec, który:

-wygładza podłoże (detersja)

-wyrywa duże odłamy skalne (detrakcja)

-zdziera całe podłoże (egzaracja)

Erozja wodna

-rzeczna

-morska

-deszczowa

Erozja eoliczna

-deflacja

-korazja

WYKŁAD II

Ruchy masowe ...