Sefer Elijahu. Żydowska apokalipsa Eliasza.pdf
(
262 KB
)
Pobierz
SJ_13-2004.p65
Studia Judaica
7: 2004 nr 1(13) s. 123-137
123
Anna Kuśmirek
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
SEFER ELIJAHU –
ŻYDOWSKA
APOKALIPSA ELIASZA
WPROWADZENIE I PRZEKŁAD
1. TRADYCJE APOKALIPTYCZNE
ZWIĄZANE Z PROROKIEM ELIASZEM
Postać Eliasza odgrywała specyficzną rolę w starożytnej literaturze
żydowskiej, szczególnie w:
Księgach Machabejskich
i
Księdze Mądrości
Syracha
. Z czasem stała się jedną z głównych postaci, obok Mojżesza
i Henocha, której ponowne przyjście jest oczekiwane. Z jego imieniem łą-
czone są też księgi apokaliptyczne, zarówno żydowskie, jak i chrześcijań-
skie. Prorok Eliasz w kontekście końca świata pojawia się później wielo-
krotnie w folklorze i sztuce żydowskiej.
Prorok Eliasz z Tiszbe w Gileadzie to postać, która działała za czasów
izraelskiego króla Achaba (IX p.n.e.) i jego żony Jezabel. Opisy jego dzia-
łalności tradycja przekazała w 1 i 2 Księdze Królewskiej. Księgi te zawie-
rają opisy cudów Eliasza w Sarepcie Sydońskiej (rozmnożenie zapasów
oliwy i mąki, wskrzeszenie syna wdowy – 1 Krl 17,1), wystąpienie w obro-
nie własności prywatnej (epizod związany z winnicą Nabota) a przede
wszystkim walkę proroka z kapłanami kultu Baala i Asztarte (ofiara na
Karmelu, gdzie Eliasz odnosi zwycięstwo nad kapłanami fenickimi – 1 Krl
18,1n). Ścigany następnie przez Jezabel posila się cudownym pokarmem
i doznaje teofanii na górze Horeb (1 Krl 19,1n). W przekazie tym Eliasz
jest ukazany jako naśladujący gesty Mojżesza, wracającego na Synaj, np.
sprowadza ogień z nieba (2 Krl 1,9-10), wyznacza swego zastępcę i znika
w tajemniczy sposób (1 Krl 17,1 – 2 Krl 2,11). Właśnie w tych opisach
124
ANNA KUŚMIREK
należy szukać korzeni późniejszych tradycji żydowskich związanych
z Eliaszem, który uratował naród izraelski od utraty wiary w jednego Boga.
Jest on przedstawiany jako wzór proroka ludowego i przyrównywany do
Mojżesza. Podobnie jest, jeśli chodzi o śmierć Eliasza. Otacza ją podob-
na tajemnica, jak śmierć Mojżesza na górze Nebo. Relacja o wzięciu pro-
roka Eliasza do nieba na wozie ognistym (2 Krl 2,11) jest motywem, który
szczególnie zaważył na późniejszym rozwoju tradycji żydowskich mi-
stycznych, a także apokaliptycznych. Powstało m.in. przekonanie, że po-
wróci on kiedyś, aby ogłosić „Dzień Pański”, które wyraźnie widać w tek-
ście proroka Malachiasza: „Oto Ja poślę wam proroka Eliasza, zanim
przyjdzie wielki i straszny dzień Pana. I zwróci serca ojców ku synom,
a serca synów ku ojcom, abym, gdy przyjdę, nie obłożył ziemi klątwą”
(Ml 3,23–24, por. teksty nowotestamentowe Mt 11,14; Mk 9,11n; Łk
1,16n).
W Księgach Machabejskich (powstałych ok. 120 p.n.e.), przekazują-
cych opis powstania Machabeuszy, prorok Eliasz zostaje opisany przez
przywódcę Matatiasza, jako ten, kto „w nagrodę za swoją wielką gorliwość
o Prawo został zabrany do nieba” (1 Mch 2,58). Następnie spotykamy in-
formacje o pojawieniu się proroka w momencie, kiedy świątynia, po zde-
wastowaniu przez Syryjczyków, została odrestaurowana „a kamienie zło-
żyli na oznaczonym miejscu na świątynnej górze, na tak długo, aż się ukaże
prorok i nimi rozporządzi” (1 Mch 4,46). Podobnie wymieniona jest po-
stać proroka, kiedy Mattatiasz syn Szymona jest wyznaczony na jego spad-
kobiercę: „...Żydzi i kapłani postanowili, iż Szymon będzie ich władcą
i arcykapłanem na wieki, tak długo, aż powstanie wiarogodny prorok” (1
Mch 14,41). W tradycji żydowskiej fragmenty te odnoszą się do powrotu
Eliasza, który będzie oczekiwany przed zbawieniem narodów. Postać
i działalność proroka Eliasza została przedstawiona szeroko w swego ro-
dzaju poetycznej wizji historii Izraela napisanej przez autora Księgi Mą-
drości Syracha (ok. 150 przed Chr.). Pojawiają się w niej motywy i obra-
zy, które weszły na stale do opisów literatury apokaliptycznej.
2.
APOKALIPSA ELIASZA
Rozwój tradycji związanych z prorokiem Eliaszem wpłynął także na
powstanie literatury apokaliptycznej przypisywanej Eliaszowi. Na temat
istnienia
Apokalipsy Eliasza
dowiadujemy się z
Stichometrii Nikifora,
chrześcijańskiej listy ksiąg biblijnych i apokryfów, datowanej na połowę
SEFER ELIJAHU –
ŻYDOWSKA
APOKALIPSA ELIASZA
125
VI w., która podaje taką informację: „proroka Eliasza, 316 stichoi”.
1
Po-
dobne referencje można odnaleźć w innej wczesnochrześcijańskiej liście
zwanej
Listą 60 ksiąg
, która wymienia także
Apokalipsę Eliasza
.
Zachowały się dwie wersje
Apokalipsy Eliasza
: chrześcijańska, zna-
na z fragmentów koptyjskich i cytatów greckich, oraz żydowska zwana
Sefer Elijahu
(
Księga Eliasza
)
w języku hebrajskim.
2
Między obiema apo-
kalipsami zachodzą pewne paralele, zarówno co do treści, jak i czasu po-
wstania.
3
Prawdopodobnie obie apokalipsy, zachowana w wersji koptyj-
skiej i ta w języku hebrajskim, wywodzą się ze wspólnego żydowskiego
źródła. Uczeni przyjmują jednak, że żadne z tych pism nie reprezentuje
wiernie pierwotnej żydowskiej księgi związanej z imieniem Eliasza.
4
Koptyjska
Apokalipsa Eliasza
jest dłuższa i zawiera bogatszy mate-
riał. Głównym jej przesłaniem jest zachęta do postu i modlitwy oraz opi-
sy wydarzeń związanych z przyjściem Antychrysta oraz Mesjasza. Autor
przedstawia w swym dziele kolejno takie sceny, jak: pojawienie się Anty-
chrysta, męczeństwo Tabity, Eliasza, Henocha i 60 sprawiedliwych, upa-
dek Antychrysta, tysiącletnie królestwo Mesjasza.
Ważnym elementem w koptyjskiej
Apokalipsie Eliasza
jest wzmian-
ka o powtórnym przyjściu Eliasza i Henocha, którzy zostaną zabici, ich
ciała będą pochowane, ale po trzech i pół dnia zmartwychwstaną i pojawią
się bezpośrednio przed paruzją Mesjasza, by zabić syna grzechu. W aktual-
1
Dwa łacińskie dokumenty powołują się również na
Apokalipsę Eliasza
, jeden z nich
ukazuje opis tortur w piekle (zob. D. d e Bruyne, „Revue Benedictine” 1908, s. 149–160.
Podobne objawienie ukazuje Elijah R. Joszua b. Lewi w:
Chronicles of Jerahmeel
(red.
M. Gaster, 1899, s. 34nn). Por.
Encyclopaedia Judaica
, Jerusalem 1972, vol. 3, kol. 179.
2
Według starożytnych świadectw z
Apokalipsy Eliasza
pochodzi cytat z 1 Kor 2,9
(Orygenes,
Komentarz do Mateusza 27,9
)
.
Podobne uwagi czynią inni Ojcowie Kościoła,
poza Hieronimem, który był wiekim przeciwnikiem wszystkich ksiąg apokryficznych (
Epi-
stula LVII [ad Pammachium],
9). Ten sam wiersz jest cytowany we
Wniebowstąpieniu Iza-
jasza
11,34, określany jako z 1 Koryntian i prawdopodobnie niezależnie u P s e u d o - F i -
lona (
Antiquitatum biblicarum liber
26,13), Klemensa Aleksandryjskiego (
Pro-
trepticus
10:94) i innych. W podobny sposób niektóre starożytne świadectwa przypisują po-
chodzenie z tego źródła cytatowi w Ef 5,14. Por. E. Schürer,
Geschichte des jüdischen
Volkes im Zeitalter Jesu Christi
, Leipzig 1909, Bd. 3, s. 361nn.
3
Koptyjska wersja doczekała się kilku edycji, po raz pierwszy została opublikowana
przez G. Seindorffa w 1899 r. Zob. G. Steindorff,
Die Apokalypse des Elias, eine unbe-
kannte Apokalypse und Bruchstücke der Sophonias-Apokalypse,
Leipzig 1899, niemieckie
tłumaczenie
Apokalipsy Eliasza
dokonane przez P. Riesslera,
Apocalypse des Elias
, w:
Altjüdisches Schrifttum außerhalb der Bibel
, Heidelberg 1928, 6. Ausg. 1988, s. 114-125.
4
S. Mędala,
Wprowadzenie do literatury międzytestamentalnej
, Kraków 1994,
s. 143.
126
ANNA KUŚMIREK
nej formie wersja koptyjska składa się z materiału żydowskiego i chrześci-
jańskiego, który odwołuje się do motywów biblijnych, np. z Księgi Wyjścia.
Hebrajska
Sefer Elijahu
przekazuje treść objawienia, którego archa-
nioł Michał udzielił Eliaszowi na górze Karmel – dotyczy ona końca świata.
Ona będzie przedmiotem dalszych analiz oraz przekładu.
3. PRZEKŁAD I ANALIZA
Przekładu księgi dokonano, korzystając z edycji tekstu sporządzonej
i opatrzonej przypisami przez M. Buttenwiesera w 1897 r. powstała ona
podstawie rękopisu ze zbioru zw.
Münchener Codex
No. 222 z XV w. znaj-
dującego się na fol. 65b, wiersz 15 do fol. 68b, wiersz 7.
5
Wykorzystano
równeż wcześniejszą edycję tej księgi zamieszczoną w zbiorze midraszy
pt.
Bet ha-Midrasch
6
opublikowanym przez A. Jellinka w latach 1853-
1857. Przedstawiony przez niego tekst pochodzi z 1743 r. i jest określany
jako
Saloniker Druck.
Pod wpływem edycji A. Jellinka wprowadzono pew-
ne niewielkie poprawki w stosunku do tekstu M. Buttenwiesera, dotyczą-
ce przede wszystkim podziału na akapity, znaków interpunkcyjnych we-
wnątrz tekstu i wyróżnień czcionki.
Według M. Buttenwiesera
7
kodeks ten to zbiór przede wszystkim
małych aggad oraz tekstów o podobnym charakterze. Nosi on podtytuł
Sefer
Hamaasim
: ({y#(mh rps). Zawiera również teksty apokaliptyczne, prócz
Sefer Elijahu
także:
Pirke Maszijach
(hebr. tytuł występuje w l. pojedyn-
czej na początku: xy#m qrp, zmieniony w podpisie w: xy#m rps) i
Nista-
rot rabi Szimoni ben Jochai
(hebr. yxy }b }w(m# rl wlgn# twrtsnh), które
w edycji Jellinka następują zaraz po
Sefer Elijahu
i są prezentowane we
wspólnym bloku od tytułu do zakończenia.
8
Po dokładnej analizie, szczególnie słów rozpoczynających kolejne
fragmenty oraz ich umiejscowieniu w manuskrypcie monachijskim nr 222,
M. Buttenwieser stwierdza, że trzy teksty są tylko zewnętrznie powiązane
i że pierwotnie
Sefer Elijahu
, była odrębną księgą.
9
5
M. Buttenwieser,
Die hebräische Elias-Apokalypse und ihre Stellung in der
apokalyptischen Literatur des rabbinischen Schrifttums und der Kirche,
Leipzig 1897, s.
9
.
M. Buttenwieser opublikował z tekstem hebrajskim także tłumaczenie niemieckie.
6
Sefer Elijahu
, w: A. Jellinek,
Bet ha-midrasz,
Bd. III, Leipzig 1853-57, repr. Je-
rusalem 1967, s. 65-68.
7
Zob. M. Buttenwieser, jw., s. 9.
8
Por. tamże, s. 9nn.
SEFER ELIJAHU –
ŻYDOWSKA
APOKALIPSA ELIASZA
127
W tłumaczeniu zostały wprowadzone niewielkie zmiany w odniesieniu
do hebrajskiego tekstu apokryfu przytoczonego przez M. Buttenwiesera.
Nie stosuje on podziału tekstu na akapity. Natomiast A. Jellinek oprócz ta-
kiego podziału używa również większej i pogrubionej czcionki na począt-
ku niektórych akapitów dotyczących wizji Eliasza, rozpoczynających się
słów: whyl) rm). Z edycji M. Buttenwiesera został zachowany początek
i koniec
Księgi Eliasza
.
M. Buttenwieser wskazuje, że w kilku miejscach tekst rękopisu jest
niezrozumiały, i niepełny, dlatego uzupełnia go fragmentami z edycji Jel-
linka, zaznaczając to nawiasami kwadratowmi. Ta sama zasada została
zastosowana przy formach czasownika
rm
), np.
[rm)]n#
, ponieważ w ma-
nuskrypcie występuje on często jako skrót. Reguły te zastosowano również
w tłumaczeniu polskim. W kilku miejscach, których tekst pozostaje nadal
niejasny, w przekładzie polskim postawiono wielokropek. Zasadniczym
odstępstwem od oryginału jest zmiana akapitów, które zostały podzielone
zgodnie z logiką tekstu, oraz wprowadzenie znaków interpunkcyjnych.
Słowa, które dodano dla lepszego brzmienia, również umieszczono w na-
wiasach kwadratowych.
Cytaty biblijne występujące w tekście oryginalnym są poprzedzone
zwrotem hebrajskim [rm)]n# tłumaczonym: „jak jest powiedziane” oraz
uzupełnione określeniem „[w Piśmie]”, po czym następuje cytat zaznaczo-
ny w przekładzie cudzysłowem. Użyte cytaty biblijne zostały tutaj przetłu-
maczone z tekstu
Sefer Elijahu
z zachowaniem specyfiki hebrajskiego tek-
stu; nie pochodzą z polskich tłumaczeń Biblii.
Nazwy geograficzne, które występują w tekście oryginalnym, stara-
no się oddać zgodnie z polską pisownią, podobną zasadę przyjęto przy pi-
sowni imion hebrajskich, które utrwaliły się w języku polskim dzięki prze-
kładom Biblii, np. Daniel, Gabriel, Michał, Abraham, Jakub, lub używa-
nych w tekstach historycznych, jak Artakserkes, czy Cyrus. Inne zostały
oddane w uproszczonej transkrypcji, a w sytuacjach niejasnych przyjęto
wersję M. Buttenwiesera (por. interpretację imienia władcy perskiego
tr#kh – wymowa ha-Kesrat lub Kisrat oraz )rskh – wymowa ha-Kesra
lub Kisra, lub też pozostawiono tylko zapis spółgłoskowy np.: tlmrh
Hrmlt, )lymrt Trmila, czy swl+ryq jqm – Mks Kirtlos).
Sefer Elijahu
została napisana w języku hebrajskim misznaickim,
w którym zaznaczają się silne wpływy języka aramejskiego. Widoczne jest
to w odmiennej pisowni, w zmianach morfologicznych oraz leksykalnych.
Przekaz tekstu
Sefer Elijahu
jest zapisem spółgłoskowym, bez wo-
kalizacji. Dlatego też, aby oddać brzmienie wyrazu, posługiwano się
Plik z chomika:
Kefasy
Inne pliki z tego folderu:
Ewangelia Życia Doskonałego lub Świętych 12(2).pdf
(884 KB)
Papirusy.pdf
(249 KB)
Apokryfy Biblijne.zbiór.rar
(471 KB)
Apokryfy Nowego Testamentu[1].zbiór doc.rar
(382 KB)
Apokryfy Biblijne[1].zbór.rar
(471 KB)
Inne foldery tego chomika:
Biblia po Hebrajsku
Biblistyka
Nauczania
Postacie Biblijne
Programy Komputerowe
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin