Filozoficzne podstawy pedagogiki - Wykłady 13-25.doc

KWESTIE USPOŁECZNIENIA

BRAK DWÓCH WYKŁADÓW....ALBO JEDNEGO....

HEGEL

ma inne podejście do kwestii uspołecznienia od Arent; przedstawił on dzieje powszechne jako postęp w uświadamianiu sobie wolności

·         naturą ducha jest wolność

·         człowiek jest istotą duchową, jest wolny sam w sobie- ale o tym ludzie kiedyś nie wiedzieli, ta świadomość wzrastała stopniowo; samowiedza wzrastała stopniowo

- ludy wschodu (wg Hegla) nie wiedzą, że człowiek jest sam w sobie wolny; ale wiedzą, że jeden człowiek jest wolny sam w sobie, i dlatego panuje nad innymi

- jednak wolność jednego człowieka jest nie tyle wolnością, co samowolą a taka jednostka jest despotą

·         ta świadomość wolności pojawiła się u greków i dlatego oni byli wolni; ale Grecy podobnie jak Rzymianie  uważali, że tylko niektórzy są wolni

- dopiero narody germańskie osiągnęły w chrześcijaństwie świadomość, że człowiek jest wolny jako taki

te historiozofię Hegel łączy z filozofią społeczną; pokazuje na czym polega uspołecznienie w starożytnej Grecji i w społeczeństwie nowoczesnym- przeciwstawia te dwa rodzaje uspołecznienia

- mówi się, że w Grecji była demokracja, ale np. Arent się z tym nie zgadza- uważa, że lepszym określeniem jest ‘wspólnota’

Grecka polis była wspólnotą ludzi wolnych i równych; sfera prywatna była oddzielona od publicznej

sfera prywatna- sfera gospodarstwa domowego- w tej sferze ‘pan domu’ nie był wcale wolny, bo był zależny od niewolników, którzy dla niego pracowali

·         Hegel mówi, że niewolnik musi uznać się za niewolnika, a pana jako pana, czyli że jest to relacja zapośredniczona, bo uznanie pana za pana było warunkowane uznaniem niewolnika za niewolnika

- w sferze publicznej pan był równy wszystkim, a więc wolny; nie chodziło tu o zaspokajanie jakiś potrzeb- takie samo zadanie mają i Hegel i Arent

- wolność od trosk materialnych pozwalała Grekom zajmować się sprawami publicznymi, dzięki temu w obszarze publicznym każdy obywatel mógł przejawiać swą indywidualność, zdolności, talenty; równość  i wolność przejawiały się w tym, że każdy miała prawo do słuchania i mówienia

- relacje między obywatelami były bezpośrednie, stąd duża waga żywego słowa, które w przeciwieństwie do słowa pisanego ma ogromną moc perswazyjną

- sprawami publicznymi zajmowali się poważnie, równocześnie zmierzając do osiągnięcia wymiaru duchowego

- Hegel zwracał uwagę na dzielność, odwagę greków, na to, że działali tak jak myśleli

co spajało polis w całość:

1) prawo

- pojmowane jako przyrodnicza konieczność; chcę i czynię to co słuszne

- o tym co jest słuszne, pouczają zwyczaje, a to wszystko jest ujęte w prawie

- słuszność prawa nie jest zapośredniczona z indywidualnego namysłu nad nim; prawo ma charakter bezpośredni

- nie ma tu subiektywnego uznania prawa jako słusznego, więc nie ma przepaści między tym co obiektywne i subiektywne

2) etyczność

- etycznośc bezpośrednia- nie zastanawiam się nad słusznością praw i obyczajów, przyjmuję je za słuszne, ponieważ są i już

- wszystkimi kierował jeden cel- dobro polis, całości

- działanie na rzecz polis wiązało się z rozwojem własnej indywidualności (tak było w Atenach, w Sparcie działanie na rzecz ogółu wiązało się z brakiem indywidualności, która schodziła na drugi plan; tzw. bezduszna równość)

Ateny- Hegel nazywa to piękną etycznością, ale przez to, że była to etyczność bezpośrednia, była jednocześnie ograniczona; brak tu zapośredniczenia- świadomości tego, że to co ma mnie obowiązywać musi być przeze mnie uznane świadomie za słuszne

taka refleksja pojawiła się w Grecji później; odkryto świat wewnętrzny i to stanowiło czynnik rozkładu etyczności bezpośredniej,

- Protagoras (sofista)- „Człowiek jest miarą wszechrzeczy”; tzn.:

człowieka można rozumieć jako istotę duchową w całej jej głębi (istota społeczeństwa)

można też przyjmować, że  człowiek kieruje się swymi dowolnymi  mniemaniami lub partykularnymi interesami- tu ważna byłaby korzyść jednostki, nie całości

ten zwrot przyniósł pojawienie się moralności

Hegel odróżnia etyczność (to co ogólne dla wszystkich) od moralności

·         za ‘wynalazcę’ moralności uznaje Sokratesa, który uważał, że człowiek sam powinien rozpoznawać co jest słuszne i dobre

- człowiek moralny dla Sokratesa to ktoś, kto jest świadomy swoich uczynków; odwoływał się do myśli i przekonania

przez to był wrogiem Ateńczyków i zastał skazany

Hegel mówił, że albo Ateńczycy są współwinni, albo powinni być razem z nim ułaskawieni

- Ateńczycy zaczęli żyć w świecie idealnym, nastąpił rozdźwięk między życiem codziennym a myślą

etyczność bezpośrednia została rozbita przez zwrot ku subiektywności jednostki, ku światu wewnętrznemu

·         wg. Hegla rozkład był konieczny, żeby można było mówić o postępie

- odkrycie rozumu i racjonalności umożliwiło przejście do etyczności zapośredniczonej

- ten proces uświadamiania sobie wolności jest zarazem konkretnym urzeczywistnieniem owej wolności

·         w społeczeństwie nowoczesnym następuje uniwersalizacja wolności

ten przyrost ilościowy oznacza różnicowanie się wolności

wg Hegla obejmuje trzy obszary:

·         moralny

·         prawny

·         ekonomiczny

obszar moralny

- to subiektywna wolność sumienia

- prawo gwarantuje prywatność wierzeń i przekonań

- te subiektywne przekonania jednostki dotyczą tego, co wg tej jednostki jest dobre i słuszne, a co złe

- te subiektywne przekonania nie podlegają intersubiektywnemu dyskursowi, którego wynikiem byłby jakiś kompromis

- dobro, zło, słuszność, prawda mają charakter ogólny i symboliczny, ale nie konkretny

te subiektywne przekonania usiłuje się wprowadzić do sfery publicznej poprzez narzucenie ich wszystkim- ale wtedy moralność zmienia się w ideologię, która chce panować w dziedzinie poznawczej i normatywnej

gwarancją na to, że przekonania są moje jest sfera polityczna- niezgoda na to, by prywatne przekonania były zmieniane w normy

obszar prawny

- wolność prawna to równość wszystkich wobec prawa, różnice między ludźmi są nieistotne

- zadaniem prawa jest chronienie interesów jednostek

              - postępowanie sądowe ma być jawne

- ten wymiar jest zapośredniczony wolnością prawną innych

- moc samego prawa nie polega na tym, że ono istnieje (jak w polis), ale na tym, że jest uznane przez intersubiektywne porozumienie

- mamy uznać prawo za słuszny i przejrzysty system reguł gry; musi być uznane za takie przez wszystkich

obszar ekonomiczny

- kiedyś do pracy człowiek był zmuszony

- ten przymus pracy oparty był bezpośrednio na przemocy

- teraz pojawia się dobrowolna umowa

podstawą tej umowy jest osobista wolność obu stron

praca służy zaspokajaniu indywidualnych potrzeb- to nie odbywa się wprost, ale za pośrednictwem potrzeb i interesów wszystkich jednostek

inaczej niż w greckiej polis w społ. nowożytnym polityka wkracza w sferę prywatności, a ta polityczność jest warunkiem wolności ekonomicznej

·         centralną kategorią ukazującą sensowną całość społeczeństwa jest kategoria wzajemności uznania- to jest warunek autonomii jednostki- jest podstawą całego społecznego systemu

              w polis ta wzajemność też istniała, ale była jednostronna (i pan i niewolnik uznawali, że pan jest wolny)

              w społ. nowoczesnym wszystkie podmioty uznają się wzajemnie jako wolne i tak się traktują

·         najpierw była racjonalność przymusu (prawo do panowania silniejszych; przymus racjonalny w tym sensie, że dzięki temu mógł powstać podział pracy)

              w toku dziejów ta racjonalność przekształciła się w przymus racjonalności- panują już nie ludzie, ale racje i normy, prawa, instytucje- konieczny jest do tego ogólny konsensus, zgoda

              przymus racjonalności to przymus zrozumienia tego, że to co moje może zostać urzeczywistnione tylko za pośrednictwem tego, co ma ważność dla wszystkich

polis:

- oddzielenie prywatnego od politycznego

- państwo i społeczeństwo to to samo

społeczeństwo nowożytne:

- społeczeństwo obywatelskie

- związek między sferą publiczną i prywatną; polega na tym, że każda jednostka uczestnicząc w sferze publicznej zdobywa środki gwarantujące jej możliwość zaspokojenia potrzeb prywatnych

WYCHOWANIE

·         rodzina wychowuje dla społeczeństwa obywatelskiego

- dzieci mają prawo do utrzymania i wychowania na koszt rodziny

- rodzice mają też prawo do korzystania z usług świadczonych przez dzieci

- mają też prawo do ograniczania ich samowoli

·         zadaniem wychowania jest podnieść dzieci ze szczebla etyczności bezpośredniej (w rodzinie) na szczebel samodzielności i wolnej osobowości

I. etap wychowania

podnieść dzieci ze szczebla etycznosci ( tak jest w rodzinie gdzie wychowanie opiera się na miłości i zaufaniu)

II etap wychowania

- dzieci na skutek wychowania stają się zdolne do opuszczenia rodziny, wystąpienia, oderwania od więzów krwi- zakładają własne rodziny;

- chcą być dorosłe, bo przeczuwają, że dorosłość jest czymś wyższym

chcą być dorosłe, dlatego Hegel jest przeciwny pedagogice zabawowej, bo degraduje

dorosłość, jesli  dzieciństwo jest dobre samo w sobie,

dzieci tego nie cenią, chcą być dorosłe- zdaniem Hegla dziecięctwo hamuje przejście ze świata natury do świata ducha- dorosłości

prawo- reguły gry

·         za ich pośrednictwem formułowane są:

- interesy

- postawa polityczna obywateli- postawy zaufania i poczucia przynależności do państwa

·         procedury i instytucje tworzą ład państwowy

·         konieczny jest konsensus jeśli chodzi o konstytucję (ona jest aktem najważniejszym)- te reguły umożliwiają wolność indywidualną, jednostkową

·         koniecznym zapośredniczeniem jest oddzielenie rodziny od państwa

- społeczeństwo obywatelskie jest różnicą między rodziną a państwem

- państwo modernistyczne jest oparte na ładzie prawnym, a ten całościowy ład społeczny  buduje się na różnicach (jednostek, potrzeb, interesów); dobro wspólne powstaje nie mimo tych różnic, ale za ich pośrednictwem

- teraz jednostki nie uczestniczą bezpośrednio w rządzeniu państwem, ale za pośrednictwem wybranych organów- w ten sposób chroni się prywatną wolność, ale z drugiej strony wybierane przez nas organy rządzące są naznaczone wolnością indywidualną- ciała obywatelskie są naznaczone wolnością indywidualna, bo są obdarzone zaufaniem

jednostki nie zdają sobie sprawy, że działają na rzecz całości, bo myślą, że dbają o partykularne interesy

- prawo z jednej strony daję autonomię jednostce, z drugiej strony pozwala istnieć jako całość

etyczność nowoczesności- to, co jest spoiwem nie jest etycznością bezpośrednią, ale jest zapośredniczone przez uznanie przez jednostkę reguł rządzący całością za słuszne;

u podstaw tego uznania nie leżą zwyczaje i obyczaje, ale autonomiczna świadomość prawna (świadomość, że dzięki prawu możliwe jest istnienie społeczeństwa jako całości, społecznej wspólnoty)

              etyczność nowoczesności oparta jest na prawie, może prowadzić do formalizmu; żeby tak nie było oprócz prawa konieczne jest coś na kształt wychowania do cnót, których zachowanie sprawi, że nie będzie to formalizm

DURKHEIM

jest poniekąd bliski Heglowi, też zadaje pytania o pojęcie uspołecznienia;

u Durkheima uspołecznienia wiąże się

z teorią więzi społecznych:

Hegel- sprzeczność interesów; Durkheim- harmonijność różnych interesów

·         poza różnicami wynikającymi ze specjalizacji musi istnieć jakieś podobieństwo wszystkich jednostek- wszystkie urzeczywistniają pewien ideał zbiorowy

·         wg Durkheim należy w wychowaniu budzić wiarę w ten ogólny ideał, bo dopiero on może zapewnić równowagę

ten ideał jest historycznie zmienny- w Atenach to był umiar i harmonia, w Rzymie wychowanie do sztuk wojennych, w średniowieczu- chrześcijaństwo, w odrodzeniu ideał świecki i literacki, wiek XX- nauka

·         w gruncie rzeczy wychowanie było zawsze adekwatne do swojego czasu i miejsca; każde społeczeństwo ma w swoim momencie swój system , który jest faktem społecznym (wywiera na jednostkę presję)

- wg Durkheima nie możemy wychowywać tak jak chcemy, wbrew obyczajom i zwyczajom- ich presja jest tak silna, że nie sposób im się oprzeć

·         zwyczaje i obyczaje biorą się ze zbiorowej świadomości, są też ukształtowane przez pokolenia wcześniejsze, trzeba rozpoznać te zwyczaje i idee, żeby dobrać system wychowawczy

- każdy system wychowawczy jest zarazem jeden i wieloraki ( ze względu na różne środowiska); to zróżnicowanie jest konieczne, ale dopiero od pewnego wieku dziecka

te różnice opierają się na tym co wspólne- zbiorze praktyk i idei w danym społeczeństwie- baza jest wspólna, zróżnicowanie pojawia się później

PEDAGOGIKA I FILOZOFIA KRYTYCZNA

JURGEN HABERMAS

...