Niziurski Edmund - Wyraj.pdf - Niziurski Edmund - Zabr7

EDMUND NIZIURSKI

WYRAJ

Rozdzia² I

Otworzy²em szeroko okna...

®adnej ulgi. Siðdma rano, a powietrze ju¾ duszne. Od tygodnia sma¾y²em siè na moim

poddaszu. Od wtorku do²¸czy² siè do tego obrzydliwy zaduch i wzrasta² z ka¾dym dniem.

Spojrza²em ze z²oci¸ na podwðrze Karcza. Ci dranie wci¸¾ koczowali. Co rano budzi² mnie

ich nieustaj¸cy jazgot. Koczowali tak ju¾ pi¸ty dzieî, rozwaleni pod murem i pod

rachitycznymi drzewami, porzuciwszy walizy i tobo²y.

Dziedziniec Karcza zawsze by² obozowiskiem rajzerðw i handlarzy rð¾nej maci, od

radomsko-kieleckich przekupek do krakowskich pinklerðw. Karcz mia² licencj¸ na

hurtdrobnych towarðw. Zaopatrywa² wiejskie

sklepiki. Ludzie z tobo²ami na jego podwðrzu nie razili miejscowych Niemcðw. Wprawdzie

czèsto z tobo²kðw rozlega²y siè g²one kwiki, ale oberfeldfebel Ratscheck przymyka² na to oko.

Oberfeldfebel Ratscheck by² "dobrym" Niemcem. Dobry Niemiec to taki, do ktðrego jest

dojcie. Do oberfeldfebla Ratschecka by²o dojcie. Oberfedfebel Ratscheck by² rozs¸dny i

wiedzia², ¾e wojna nie bèdzie trwaä wiecznie. Dlatego oberfeldfebel Ratscheck budowa² pod

Hirschbergiem pensjonat. Bèdzie tam siadywa² z fajk¸ na tarasie i patrzy² na Riesengebirge, a

jego Inga bèdzie karmiä pensjonariuszy.

Ale pensjonat potrzebowa² gotðwki. Rozs¸dni ludzie zawsze dojd¸ do porozumienia.

Oberfeldfebel potrzebowa² Karcza. Karcz potrzebowa² handlarzy. Placowe bra² wysokie i z

regu²y w naturze, ale wszyscy chètnie p²acili. U Karcza by²o bezpiecznie. Dlatego nasze

miasteczko sta²o siè Mekk¸ handlarzy.

Od pièciu dni jednak co w naszej Mekce zaczè²o siè psuä. Normalny ruch w interesie uleg²

powa¾nym zaburzeniom. Handlarze nie wyje¾d¾ali, a wci¸¾ przybywali nowi... Ca²y plac by²

zajèty przez zdenerwowanych ludzi. Do pðna w nocy nie ustawa² harmider. Rano zrywali siè

wczenie i szli ²apaä na rogatkach okazje. Ale wszyscy wracali. Obca ¾andarmeria okupowa²a

drogi. Nie by²o przejazdu.

Na trzeci dzieî zaczè²o mierdzieä. Gdy otwiera²em okno, wraz z rozgrzanym czerwcowym

powietrzem nieznony fetor zgnilizny wpada² do mojego pokoju.

W miecie potania²o mièso. Moja gospodyni co dzieî teraz raczy²a mnie schabem.

Dzi rano trupi zaduch by² szczegðlnie uparty... Zamkn¸²em z obrzydzeniem okno. Ale nic nie

pomog²o. Zaduch zadomowi² siè w izbie.

Umy²em siè pospiesznie, rezygnuj¸c z golenia. Chcia²em jak najszybciej wyrwaä siè z tego

poddasza.

Otworzy²em walizkè z lekami. Niewiele ju¾ tego zosta²o. Od tygodnia spodziewa²em siè

towaru od Makarczyka, ale Makarczyk nie przyje¾d¾a². Czy¾by wpad² w koîcu? Zawsze mia²

ryzykanckie pomys²y. Zapakowa²em do teczki potrzebne lekarstwa i instrumenty. Zbieg²em na

dð².

Na schodach ju¾ tak nie cuchnè²o. Wszed²em do Bularskiej do kuchni. Topi²a smalec. Od

odoru je²czej¸cego ju¾ t²uszczu a¾ w nosie krèci²o. Oszaleä mo¾na z tymi odorami!

-Pan doktor co dzieî wczeniej wstaje - zauwa¾y²a.

-Trudno ju¾ wytrzymaä na gðrze.

-Tak, u pana doktora osobliwie pachnie. To dlatego, ¾e zaduch idzie gðr¸.

-Jak d²ugo te wintuchy bèd¸ tu jeszcze popasaä?

-Mðwi²a mi jedna z Krakowa, ¾e pan Karcz ju¾ siè targuje z ¾andarmami. Mo¾e puszcz¸ w

niedzielè. Tylko chodzi o cenè.

Pan doktor wemie sobie niadanie. Wèdlina ju¾ jest na stole.

-Nie mam apetytu na wèdlinè.

-To ugotujè jajek.

-Nie. Zjem tylko bu²kè i napijè siè zsiad²ego mleka.

-Pan doktor pewnie siè przepi² na tych imieninach.

-Co te¾ pani Bularska... Pani wie, ¾e bimbru nie pijè.

-U panny Misi to pewnie i koniaku postawili.

Usiad²em do niadania. Bularska mðwi²a dalej:

- By²a Kasiîska i pyta²a, czy pan doktor jej dzisiaj spèdzi tasiemca. ledzie ju¾ dosta²a. I

rycyny wypi²a, jak pan kaza².

Jedzenie poczè²o mi rosn¸ä w ustach.

-Przyjdzie pan?

-Przyjdè - wykrztusi²em.

-Aha, by²abym zapomnia²a - ci¸gnè²a Bularska. - Jest pismo do pana doktora. ®andarm

przyniðs² jeszcze wczoraj, ale pana doktora nie by²o. Le¾y na kredensie.

Z niepokojem otworzy²em list. Urzèdowa koperta. Feldfebel Ratscheck wzywa² mnie, ¾ebym

siè stawi² u niego dzi o dwunastej. ®adnych wyjanieî. Czy¾by znðw co z w¸trob¸

feldfebla? Bzdura. Nie czeka²by do dwunastej. W takich wypadkach wyci¸gano mnie zawsze

z ²ð¾ka. A wièc sprawa urzèdowa. Cð¾ on mo¾e chcieä ode mnie, u licha? Bèdè musia²

przedtem odwiedziä majora.

Dokoîczy²em pospiesznie niadania. Mia²em rano kilka wizyt u chorych, ale postanowi²em, ¾e

najpierw wpadnè do majora. W w¸tpliwych sprawach zawsze zwraca²em siè do niego. Tylko

jeszcze ten tasiemiec Kasiîskiej. Wrðci²em na poddasze, ¾eby zabraä butelkè extracti Filicis

maris aetherei oraz sðl gorzk¸.

Ju¾ wychodzi²em z mieszkania, gdy w drzwiach pojawi² siè cz²owiek. Krèpy, kud²aty

poczciwiec w kamizelce, z kapeluszem w ²apie. Ale jego wygl¸d mnie nie zmami². Z g²èbokich

oczodo²ðw patrzy²y na mnie zimne, czujne renice.

-Pan doktor Stajny?

-O co chodzi?

-Do wypadku, dopraszam siè ²aski - chcia² mnie buchn¸ä w mankiet.

-Co siè sta²o?

-Dziadka nam postrzelili.

-Bardzo smutna historia - powiedzia²em, przypatruj¸c mu siè uwa¾nie.

Ch²opina wbi² oczy w ziemiè.

-Pan doktor pojedzie. Wðz czeka. Gðrala zap²acimy.

-Gðrala? A to ²adnie. Z gðry?

-Mo¾e byä z gðry.

-Gdzie to? Daleko? Mo¾e w gajðwce?

-Nie, w Wðlce Wèglowej.

-Kto go postrzeli²? Leniczy, co? A dziadek pewnie k²usownik...

-Co te¾ pan doktor. Dlaczego?

-By²em ju¾ cztery dni temu u pewnego k²usownika, ktðrego postrzeli² leniczy. Tylko ten

leniczy strzela² z rozpylacza. Dziwne, co? Znam siè trochè na tym...

Ch²op chrz¸kn¸².

-Powiem prawdè. Dziadka postrzelili Niemcy w ob²awie. Du¾o ludzi wyt²ukli. Dziadek pas²

krowy pod lasem, jak siè zaczè²a ta strzelanina...

-Jest pan pewien? - zapyta²em.

-®e niby co?

-A mo¾e dziadek za du¾o dokazywa²?

-Dokazywa²?

-Zw²aszcza pirotechnicznie. To nie jest zdrowo dla dziadkðw.

-Co te¾ pan doktor?

-Uciekajcie, cz²owieku.

-Co, jak¾e to?

-Uciekajcie, mðwiè. Nie mam czasu na s²uchanie bajeczek.

Ch²op spojrza² na mnie ponuro. Zawaha² siè... zrobi² krok do drzwi, wrðci².

- Doktorze, powiem jak jest rzek² znèkanym g²osem. - Jestecie cz²owiek pewny. Jedzilicie

ju¾ przedtem, chocia¾by do tej gajðwki Smolarskiej. Potrzeba znowu waszej pomocy. S¸ ranni.

Oddzia² siè wyrwa² z ob²awy...

- Macie chyba swðj szpital.

-Rozbity... Mo¾ecie s²yszeli o bitwie we wsi Wola Kopcowa. Tam. w²anie, pieroniska, rozbili

nam szpital. Doktor zgin¸².

-Czy musicie wci¸¾ do mnie?

-Nie ma tu nigdzie chirurga. Chyba a¾ w Ostrowcu. Bo i w I²¾y nie ma.

-Nie jestem prawdziwym chirurgiem - powiedzia²em. - Ani nawet lekarzem. Nie mam

dyplomu.

-Co tam! Wa¾ne, co umiecie.

-Nigdzie nie jadè!

-Pan doktor siè boi?

-Cz²owieku - umiechn¸²em siè - wyjrzyj przez okno! Tam czeka ju¾ grabarz.

Ch²op wyjrza². Naprzeciw, po drugiej stronie ulicy, tkwi² przed bram¸ ²ysy, g²adko wygolony

osobnik. Ko²o niego sta² rower i otworzona walizka pe²na kosmetykðw.

-Myli pan, ¾e on...

-Od czasu tamtej wycieczki stale mnie pilnuje. Nazywa siè Pabi. Nie s²yszelicie o nim?

-Nie jestem z tych stron.

-W²ðczy siè z t¸ swoj¸ walizk¸ po okolicy. Ale ludzie mðwi¸, ¾e dziwnym trafem gdy tylko

co... rozumiecie, zawsze go licho przynosi...

Ch²op spojrza² na mnie ponuro.

-Doktor siè boi - powtðrzy². - Jak siè cz²owiek boi, to wszèdzie diab²a widzi.

-Cz²owieku, idcie sobie - powiedzia²em. - Nie macie nic do mnie ani ja do was.

-Pan mo¾e siè mnie boi. Ja panu powiem, kto jestem...

- Nie chcè wiedzieä, kim jestecie.

Wypchn¸²em go z pokoju.

Schodzi² w milczeniu po schodach. Przeczeka²em parè minut na podecie i dopiero potem

wyszed²em.

By²em niespokojny. Ju¾ przesz²o rok mieszka²em w tym miasteczku i nic mi siè nie przytrafi²o.

Myla²em, ¾e tamte rzeczy bèd¸ ju¾ do koîca poza mn¸. Teraz pragn¸²em tylko jednego:

prze¾yä. Kto musi prze¾yä. Pomyla²em sobie, ¾e to by by²o dobrze, gdybym ja w²anie

prze¾y². Chcia²em byä sprytny. Postanowi²em uczyä siè podstaw biologicznej m¸droci.

Przyj¸ä prawid²a gry s²abych.

Jeszcze w czasie studiðw pasjonowa²em siè cyst¸. Od roku by²em ju¾ tylko cyst¸ otorbion¸ na

czas niesprzyjaj¸cy. Otorbienie moje by²o zreszt¸ ca²kiem znone, powiedzia²bym, wysokiej

jakoci, doä elastyczne, by mi pozwoliä na bezpieczne ruchy, nie tylko na wegetacjè. Mog²em

leczyä, uczyä siè, a nawet flirtowaä z Misk¸. Mog²em nawet czytaä Bergsona. Od czasu

bitwy stalingradzkiej dosz²a inna, nie mniej przyjemna lektura. Le¾¸c sobie wygodnie po

obiedzie i popijaj¸c piwo, czyta²em komunikaty g²ðwnej kwatery fiihrera o skracaniu frontu i

planowym od²¸czaniu siè od nieprzyjaciela. Niekiedy wpada² mi w rèce biuletyn informacyjny

AK.i Przykre by²y tylko prðby stra¾ackiej orkiestry. W kennkarcie napisano mi: mu

zyk - flecista, a pech chcia², ¾e zastèpca Ratschecka - feldfebel Bein zna² siè na muzyce.

W²¸czono mnie do orkiestry, ktðra by²a chlub¸ naszego miasteczka. Gdy wizytowa² Owczary

pan gubernator major Kundt, gralimy Horst Wessel Lied, co mile zaskoczy²o gocia. W ogðle

mielimy niez²¸ opiniè u pana gubernatora.

Nasze miasteczko by²o dobrym przyk²adem "niemieckiego dzie²a odbudowy". Wywi¸zalimy

siè lojalnie ze wszystkich obowi¸zkðw w stosunku do Wielkiej Rzeszy. ®adnych aktðw

sabota¾u, ¾adnych gwa²tðw. Pos²uszeîstwo, porz¸dek i spokðj. Oberfeldfebel Ratscheck

chwali² siè tym porz¸dkiem. Na odprawie kreisleiterðw otrzyma² on podobno nawet

nazwè: Ratscheck-Ordnung.

To prawda, ¾e Ratscheck by² umiarkowany, nietypowy, jeli mo¾na tak okreliä. Wiedzia²

wiècej, ni¾ powinien by² z czystym niemieckim sumieniem wiedzieä. Patrzy² przez palce na

rð¾ne rzeczy. To mu siè op²aca²o. Od czasu gdy, jak to delikatnie okresla², rozwi¸za² problem

¾ydowski w Owczarach - mia² spokðj, wyj¸wszy niektðre ¾arty feldfebla Beina, lecz by²y to

wypadki sporadyczne, ktðre nie zam¸ci²y atmo-

sfery lojalnej pracy dla ostatecznego zwycièstwa.

Umiechn¸²em siè melancholijnie.

I oto teraz wszystko zaczè²o siè psuä... Odðr, jaki od trzech dni panoszy² siè w miasteczku,

wydawa² mi siè niemal symboliczny.

Skrèci²em w ulicè Kocieln¸. Major prowadzi² tu do spð²ki ze szwagrem po¾ydowski sklep

artyku²ðw ¾elaznych. W²anie ðw szwagier, pan Dobosz, podnosi² ¾aluzje na drzwiach. Mika

mu pomaga²a. Ju¾ z daleka umiechn¸²em siè do niej.

Mia²a dziecièc¸, okr¸g²¸ buziè, oczy jakby zawsze zdziwione. Patrzy²em na ni¸ z

przyjemnoci¸. Jak zawsze, by²a doskonale ubrana. Z przypadkowych, okazyjnie kupowanych

ciuchðw potrafi²a skombinowaä wcale mi²¸ ca²oä. To zainteresowanie dla szyku nie

wyczerpywa²o jej ambicji, co nale¾y podkreliä.

Major zwozi² jej z Radomia i Ostrowca stosy ksi¸¾ek. Uwielbia²a lekturè. I trochè ¾y²a jak

bohaterka ksi¸¾ek i dramatðw, najchètniej przybieraj¸c pozy tajemniczej, nie-odgadniètej istoty.

Ale nie popada²a w przesadè. To by²y tylko odcienie. By²a zbyt inteligentna, ¾eby siè zgrywaä,

i zaharowana do tego. Wuj major nie zajmowa² siè sklepem. Za²atwia² jedynie dostawy

towarðw - dzièki swym znajomociom. Matka prowadzi²a gospodarstwo. Ojciec miewa²

okresy depresji, zw²aszcza kiedy unieruchamia² go reumatyzm. Bywa²y dni, kiedy ca²y sklep

mia²a na g²owie. Prðcz tego uczy²a siè na kompletach. W²anie tydzieî temu zda²a tajn¸

maturè w Ostrowcu.

Niew¸tpliwie nie by²o wspanialszej dziewczyny w Owczarach. Sam siè dziwi²em, czemu siè w

niej jeszcze nie zakocha²em. Nie mia²em nic przeciwko temu, ¾eby siè zakochaä.

-Witam pracowitych kupcðw - rzek²em g²ono.

-Eugeniusz! - zawo²a²a Mika. - A ja myla²am, ¾e jeste piochem. Ju¾ wiem, zbudzili ciè

handlarze. Serwus! ucisnè²a mi rèkè.

-Pana cðrka wnioskuje, jak zawsze, lo- I gicznie. - Przywita²em siè z Doboszem.

-W²anie idè do Karcza po mièso. Taka " okazja - powiedzia²a.

-Nie polecam.

-Dla szczeniakðw wuja... Ale mo¾e siè co trafi... Wiesz, ¾e dzisiaj taîczymy?

-Nie. Z jakiej to okazji?

-Drugiego frontu w Normandii. Przyjdziesz? O ðsmej u Ludwika. Jego papa upitrasi² tort

wielki jak ko²o m²yîskie.

-Oczywicie, ¾e przyjdè - powiedzia²em. - Czy wuj major ju¾ wsta²?

- Tak, jest w ogrodzie - odpar²a. - Czeä. Ja ju¾ lecè. Przyjd po mnie wczeniej. Wybierzemy

p²yty.

Wyszed²em na podwðrze i pchn¸²em furtkè do starego ogrodu. Major, w szarych bryczesach,

nachylony, karmi² psy. Obcis²a jedwabna koszulka uwydatnia²a jego atletyczn¸ budowè.

Pièä jednakowych, upasionych jak wa²ki buldo¾kðw zapar²o siè mocno ²apami w ziemiè i jad²o

chciwie z koryta drobno pokrojone mièso.

- Jak siè masz, Gienek? przywita² mnie prostuj¸c siè. - Co nowego? Jak ci siè podobaj¸ te

ma²e?

Zza krzakðw wybieg² pies podobny do wy¾²a. Pocz¸² odpèdzaä szczeniaki od mièsa. Major

krzykn¸²:

- Noga!

Pies usiad² pos²usznie przy nodze.

-Widzè, ¾e ma pan nowy nabytek. Dosta² go pan od gajowego...

-Tak, podobno bardzo inteligentny. Tom! Aport! - major rzuci² w g²¸b ogrodu ga²¸.

Pies zerwa² siè i natychmiast przyniðs² j¸ majorowi.

- Szukaj!

Pies pocz¸² grzebaä we wskazanym miejscu.

-To ju¾ ostatnie zabawy. Likwidujè tè psiarniè - powiedzia² major.

-Dlaczego?

-Czy nie czujesz, ¾e zbli¾a siè "Burza"? Ka¾¸ nam ²apaä wiatr w garä. Ale ju¾ go nie

z²apiemy.

-Pan nie wierzy w sens "Burzy"?

-Ju¾ teraz nie. Za d²ugo siè guzdrali z drugim frontem. Ale cð¾, bèdziemy siè bawiä do koîca.

Ciebie te¾ poprosimy na fina². Nie myl, ¾e bèdziesz tu siedzia² jak u pana Boga za szaf¸. Nie

upiecze ci siè. Le¾eä, Tom! - odpèdzi² psa, ktðry liza² mu rèce.

-Obawiam siè, ¾e ma pan racjè. Niech pan to przeczyta - pokaza²em mu list Ratschecka. - Co

pan o tym myli?

Major ociera² powoli rèce chusteczk¸.

-Nic gronego - powiedzia².

-Ale co on mo¾e ode mnie chcieä?

-Zdaje siè, ¾e go leczy²e...

- Wzywa² mnie dwa razy do swojej w¸troby, w charakterze znachora, ale robi² to dotychczas

bez listu.

-Pewnie nabra² do ciebie szacunku.

-Pan ¾artuje. A mo¾e to w zwi¸zku z t¸ akcj¸?

-Nie, to nas nie dotyczy. To zreszt¸ robi ¾andarmeria z Radomia.

-Wièc o co chodzi?

-Przypuszczam, ¾e o Beina.

-O Beina?

- Bein zgin¸², a raczej zagin¸² bez wieci...

Os²upia²em.

- To niemo¾liwe. W miecie spokðj. Nie zauwa¾y²em, ¾eby go szukano.

- Ober robi to dyskretnie i bez nerwðw. Nie chce, ¾eby sprawa siè roznios²a. Chyba

domylasz siè dlaczego?

- Nie.

- Przypuszczalnie chodzi mu o zachowanie nieskalanego Ratscheck-Ordnung. - Major

rozemia² siè. - Poczciwiec wierzy, ¾e co takiego istnieje, i gotðw jest na wszystko, ¾eby to

z²udzenie ocaliä. Uwa¾a zapew-

ne, ¾e skompromitowa²by siè w oczach obcych ¾andarmðw, gdyby zarz¸dzi² oficjalne

przeszukiwania dom po domu. Owczary przybra²yby wtedy szary, przeciètny, okupacyjny

wygl¸d i s²awny Ratscheck-Ordnung okaza²by siè mitem. A on chce siè przecie¾ chwaliä

nasz¸ lojalnoci¸. Rozumiesz, jeli sprawa siè rozniesie, wtedy ca²y Ratscheck-Ordnung

kaputt! Zostaniemy okupowani przez obc¸ ¾andarmeri¸ i, co gorsza, gestapo,

dlatego ober trzyma sprawè w ukryciu. Wci¸¾ zreszt¸ nie mo¾e uwierzyä, ¾e Beinnaprawdè

zgin¸². ¢udzi siè, ¾e feldfebel po prostu gdzie siè zawieruszy². Ju¾ kilka razy znika² na dwa,

trzy dni. Nie uda²o mi siè zbadaä dok²adnie, czy chodzi²o o tajne sprawy s²u¾by., czy te¾ o

kobiety. W ka¾dym razie Ratscheck na razie ogranicza siè do prywatnego ledztwa.

Rozmawia² ju¾ z burmistrzem i z niektðrymi przedstawicielami ludnoci. Podejrzewam, i¾

specjalnie mu na tym zale¾y, ¾eby ludnoä sama odszuka²a Beina. To by²by dla niego mi²y

sprawdzian naszej lojalnoci. Taki ma²y maniak.

-Wièc mam iä?

-Oczywicie - powiedzia² major. - Wst¸p do mnie potem. Opowiesz, jak ci posz²o.

Rozdzia² II

Rozmowa z majorem uspokoi²a mnie nieco. Major zawsze dzia²a² krzepi¸co na mnie.

Spojrza²em na zegarek. By²o dopiero pð² do dziewi¸tej. Zd¸¾è wièc chyba za²atwiä ranne

wizyty.

Ruszy²em w kierunku rynku. Miasteczko, ju¾ przebudzone, osi¸ga²o powoli swðj leniwy rytm.

Gdyby nie psy, syte dzisiaj, wyleguj¸ce siè przed progami, gdyby nie md²y zapach unosz¸cy siè

w powietrzu, mo¾na by powiedzieä: nic siè nie zmieni²o, normalny okupacyjny dzieî.

Za oknami sklepikðw kawa Franka i Boh-ma, sztuczny miðd braci Pakulskich... Obok

gromada kobiet. Dzi daj¸ margarynè na kartki. Przeszed²em obojètnie. Nale¾a²em do tych

szczèliwych w miasteczku, ktðrych nie obchodz¸ kartki.

Niziurski Edmund - Wyraj.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: