Kałużyński Zygmunt - Pół wieku Jamesa Bonda.pdf - Kałużyński Zygmunt - Zabr7

Pół wieku Jamesa Bonda

Gra w szachy z superagentem

Seria arcyagenta Jamesa Bonda jest najdłużej trwającą w dziejach kina,

ciągnie się blisko 40 lat: mamy właśnie na ekranach jej 18 pozycję,pod

typowym prowokacyjnym tytułem „Świat to za mało”.

ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI

Świat to może jest za mało, może za dużo, można o tym dyskutować, pewne jest

jednakże, że zmienia on się i to w rytmie coraz szybszym, natomiast cykl Bonda,

o dziwo, trwa wciąż w formule wyłonionej w roku premiery serii, 1962: „James Bond

contra doktor No”. Od tego czasu nie ma kinomana, który by sobie nie przyswoił

Bonda: nasze telewizje wznawiają jego odcinki raz po raz. Wyłania się więc

ciekawe pytanie: jak to się dzieje, że nie opatrzył się on i kolejny Bondziak przyjęty

jest z takim samym powodzeniem jak wszystkie poprzednie?

I nawet więcej: właśnie jego niezmienność zapewnia mu trwałe zainteresowanie.

Amatorzy cyklu sprawdzają, czy w następnym kawałku wszystko jest, jak być

powinno? Owszem, jest. Weźmy najnowszą premierę. Bond otrzymuje z reguły

misję, którą wykonuje jako agent wywiadu brytyjskiego. Jest? Jest. Następują

wyczynowe starcia z udziałem: 1) motorówek i helikopterów, 2) pościgów

narciarskich, 3) atomowych okrętów podwodnych, 4) walczy się o tajną broń

przywłaszczoną. Są tu te wszystkie urządzenia? Są. W dalszym ciągu powinna być

rozprawa Bonda z potężną międzynarodową organizacją zbrodniczą. Jest tu ona?

Jest, cokolwiek inna niż zazwyczaj, kiedy to Bond musiał sam jeden zniszczyć

jakąś kolosalną instalację, zamierzoną, by zlikwidować bądź opanować ludzkość:

w tym wypadku idzie o spisek terrorystyczny, którego główną siłą jest piękność

Sophie Marceau. Tu znajduje się nowość, bo Bond do tej pory nie był obowiązany

ścierać się w podobnie definitywny sposób z damą; niemniej byliśmy do tej sytuacji

przygotowani, bo w każdym Bondziaku przewijały się dziewczęta wystrzałowe, i to

dosłownie wystrzałowe, jako że po pożyciu z Bondem zdradzały go i mierzyły do

niego z broni palnej, ginęły też, co prawda nie z jego ręki, lecz jego przeciwników,

których zaufania podobnie nadużyły: niemniej byliśmy do podobnych groźnych

bondowskich seksbombek przyzwyczajeni. Właśnie ten nasz nawyk okazuje się

decydującym motorem niekończącego się sukcesu Bonda. Na jakich jednak

przesłankach on się opiera?

Jest ich trzy: gra, której jesteśmy uczestnikami; styl, który nie ulega przedawnieniu;

i wreszcie sama postać Bonda. Zacznijmy od gry: wielkim chwytem cyklu

bondowskiego jest, że widzowie są jego partnerami, klubowcami popierającymi

i wreszcie współautorami. Idzie o to, że każdy film Bonda proponuje grę, do której

możemy się włączyć, ponieważ znamy jej zasady, jej mechanizm i jej przebieg:

następuje tu stale ten sam układ, który sobie przyswoiliśmy, który nas interesuje

i w którym nasza sympatia jest od początku zaangażowana. Jest to coś w rodzaju

partii szachów, z figurami, pionkami i posunięciami koniecznymi, o których

jesteśmy z góry pouczeni, z tą różnicą, że w tej konkurencji białe muszą zawsze

wygrać przeciwko czarnym, z czego również zdajemy sobie sprawę.

Reszta jest już tylko w sposobie wykorzystania tych elementów gry, które mogą być

różne, wymyślne, nawet zaskakujące, ale muszą nieodmiennie prowadzić do tego

samego rezultatu: powiem paradoksalnie, że bywają tu niespodzianki bez

niespodzianek, sytuacje nieznane, które mieszczą się w tym co znane: bawi nas

rozmaitość, ale nigdy nie doznajemy zawodu, a to dlatego, że to my gramy

w ramach naszych reguł i my wygrywamy. Czasami mamy wręcz ochotę ostrzec

Bonda przed niebezpieczeństwami, o których my już wiemy, ale on jeszcze nie.

Z tego względu każdy kolejny Bond, mimo że jest wciąż „taki sam”, będzie w nas

miał klientów, podobnie, jak amatorzy szachów gotowi są przyjrzeć się każdemu

kolejnemu turniejowi, mimo że to są wciąż tylko szachy.

Morderca z klubu lordów

Następnym powodem sukcesu jest styl. Może to wyglądać zaskakująco, ale

określiłbym go jako gatunek telewizyjnego klipu reklamowego. Takie porównanie

narzuca choćby fakt, że do tryumfu Bonda przyczyniają się, nieraz definitywnie,

oryginalne gadgety: walizka, która dusi gazem trującym osobę, która ją

niewłaściwie otwiera, zegarek, który zawiera piłkę obrotową do przecinania

ewentualnych więzów oraz przyciąga każdy przedmiot metalowy; samochód

zaopatrzony w wysuwane noże, by przeciąć opony ścigającego nas wozu, oraz

w fotel sprężynowy wyrzucający do rowu niepożądanego towarzysza podróży.

Ale nie tylko z tego względu jesteśmy w mentalności reklamy TV; również z racji

techniki obrazu: każdy film Bonda składa się z krótkich dynamicznych scenek.

Rozwijają się one pospiesznie, zaskakują pomysłem kaptującym wyobraźnię,

zawierają skrótową fantastykę, kończą się dowcipną pointą zalecającą firmę:

„Zdążyli załapać się na pociąg”, powiada Bond o przeciwnikach, których udało mu

się wepchać pod nadjeżdżającą lokomotywę. Nad którym to wynikiem nie

zatrzymujemy się, bo już pojawia się następna reklama: nie było czasu, by się

zastanawiać nad tamtą i także nad kolejną, a zresztą po co? Właśnie ich nerw,

zmienność, płynność stanowią o ich sukcesie: bawią oko, rzucają pospieszny żart,

nie żądają wysiłku intelektualnego, przeciwnie, liczą na naszą bierną dobrą wolę,

w sumie kokietują nas w sposób dla nas pochlebny. I to właśnie robi z nami seria

Bonda, film po filmie.

I na koniec, argumentem za Bondem jest sam Bond. Reprezentuje on rodzaj

wolności, która każdemu z nas by się przydała, lecz która jest nieosiągalna, bo jest

fantastyczna: ale właśnie dlatego daje widzowi szansę ucieczki w wyobraźnię na

temat własnej osoby. O Bondzie wiemy niewiele: skąd się wziął? z jakiego jest

środowiska? gdzie się kształcił? Nazwisko „Bond” brzmi banalnie. „Dlaczego nie

John Smith?” – mówi piękność, której Bond się przedstawił, bo sądzi ona, że jest to

niepomysłowo wybrany pseudonim. Bond wyskoczył od razu gotowy i składa się

z dwóch cech jaskrawie krańcowych, lecz kompletnych: jest salonowcem oraz

zabójcą. Ma maniery światowca, jest smakoszem, znawcą win, ubrany jest na

Regent Street w centrum elegancji Londynu i nie zdejmuje krawata nawet podczas

najgwałtowniejszej masakry; ale jednocześnie ma prawo zgładzania, kogo uważa

za stosowne, bez odpowiedzialności prawnej, co wyraża jego numer „007”,

oznaczający jednego z nielicznych agentów o podobnym krwawym przywileju.

Jego następną cechą jest powodzenie u pań, z którego bez skrupułów korzysta.

W ogóle brak zażenowania jest ważną cechą Bonda. Ma przygody z pięknościami,

które kończą się raz na zawsze po przygodzie, bez żalu, bez pretensji i nawet bez

wspomnień. Zabija, ale nie słychać, by odczuwał wyrzut sumienia, by nieboszczyk

sprawiał mu kłopot i by pamiętał o tym: już za chwilę wyprawia na tamtą stronę

następnego. Bond nie miewa wątpliwości: kieruje się własnymi zasadami, jest

pewien, czego sobie życzy, z okazji seksu nie zakochuje się nigdy, po likwidacji

przeciwnika nie gryzie się. A jednak nie jest zimnym okrutnikiem zakochanym

w sobie: przeciwnie, jest na swój temat dyskretny, nie przejawia satysfakcji

z siebie, nie ma w nim śladu narcyzmu: ogranicza się, jeśli idzie o zadowolenie

z siebie, do dowcipnego kalamburu, który wygłasza tylko na własny użytek, gdy mu

się udało kogoś zręcznie rąbnąć, czy coś mieć z jakąś panią.

Do czego służy Bond?

Z tym wszystkim Bond nie jest jakimś anarchistą czy osobą zrewoltowaną, ach

skądże znowu! Co prawda nie ma ani rodziny, ani bliskiej osoby, ani domu (w ciągu

18 odcinków nie dowiedzieliśmy się ani razu, czy posiada jakiś adres i miejsce

zamieszkania), ale swojego szefa traktuje jak ojca, zaś jego sekretarkę Miss

Moneypenny jak ciepłą siostrzyczkę, zaś służbę Anglii jako obowiązek. Tu

dochodzimy do istotnego pytania: jakie wreszcie jest znaczenie Bonda? Temat ten

był w swoim czasie roztrząsany. Traktowany z dosłownym pedantyzmem, Bond

okazywał się kamiennym reakcjonistą, rasistą i snobem. Wielcy przestępcy byli

niejasnego pochodzenia i miewali krew obcą, w „Żyj i pozwól umrzeć” bezwzględny

szef Big, jego oprawca Ti-Hioraz cała banda łącznie z orkiestrą są czarnymi,

uprawiającymi sataniczny kult voodoo... Mamy tu też szacunek dla korony, tradycji

brytyjskiej, wielkiego stylu... ZSRR i cały blok socjalistyczny był wrogiem...

Wszystko to jest zawracanie głowy, co staje się widoczne, gdy dzisiaj oglądamy

w TV raz po raz powracające odcinki Bonda. Nawet jego antysowietyzm, co do

którego wszyscy się mniej więcej zgadzali, okazuje się wątpliwy. Zresztą aż cztery

filmy Bonda mają za treść wręcz współpracę z wywiadem radzieckim. Szef Bonda

telefonuje z Londynu do swojego odpowiednika w Moskwie, gdzie jest już wieczór,

ten ubrany jest w czerwoną pidżamę w formie rubaszki, słuchawka jest czerwona,

przez okno widać Kreml cały czerwony: „Ależ oczywiście, macie nasze pełne

poparcie” – powiada ów generał i wraca do łóżka, na którym znajduje się tuzin

czerwonych poduszek ułożonych w piramidkę, jak z izby ukraińskiej; siedzi na nich

zażywna blondyna w czerwonej przejrzystej koszulce, trzymając w dwóch palcach

kieliszek „vodka”. Zaiste Bond traktował czerwonego kolegę jak bratnią duszę.

Po prawdzie Bond w żadnym filmie nie prowadzi walki z ZSRR: ogranicza się do

rywalizacji, zaś w filmie, który uchodzi za najbardziej antykomunistyczny,

„Pocałunki z Rosji”, przeciwnikiem nie jest oficjalna władza radziecka, lecz „Rosa

Klebb” w wykonaniu Lotty Lenya, renegatka wywiadu ZSRR, która przystąpiła do

współpracy z przestępczą organizacją usiłującą zdobyć, właśnie kosztem konsulatu

radzieckiego, tajny mechanizm szyfrowy. Bowiem cała rzekoma polityka

Bondziaków jest jedną wielką mistyfikacją umowną: Bond jest antyczerwony tak,

jak jest się blondynem albo brunetem, mógłby być czymkolwiek innym z rezultatem

równie obojętnym. Nawet jego służba racji brytyjskiej jest konwencją i rozmywa się

wreszcie w mętnej intencji ratowania ludzkości od obłąkanych terrorystów.

Traktowanie ideologii Bonda serio jest grubą pomyłką! Widać to z okazji ostatniej

premiery, w której zagrożony jest – Stambuł... Kogo to obchodzi, łącznie z Turkami!

Oczywiście, można zapytać, co to wszystko jest warte? Gra jest jak gra: ale ani

szachiści, ani ci od ruletki, ani rozwiązujący krzyżówki nie doszli do ważnych

wniosków. Oglądanie reklam nie sprzyja rozwojowi umysłowemu. Elegant sadysta

w służbie konformizmu może przydać się w marzeniach o własnej ewentualnej

wyczynowości, ale pozostaną one w domenie fantazji. Czy więc Państwo życzą

sobie oglądać Pierce’a Brosnana, jak pieści się on z Sophią Marceau, ale

następnie... Co następnie? Proszę zobaczyć! Jednak proszę zobaczyć! Bo z całą tą

mistyfikacją, pozerstwem i uporczywym powtarzaniem schematu Bond jest to

całkowity, absolutnie szczery, nieodparcie radosny, sam w sobie żywioł kina.

Kałużyński Zygmunt - Pół wieku Jamesa Bonda.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: