Kałużyński Zygmunt - Moje życie z Jamesem Bondem.pdf - Kałużyński Zygmunt - Zabr7

Moje życie z Jamesem Bondem

Agent 007

Wchodzi na ekrany kolejny „bondziak” „Śmierć nadejdzie jutro” (Die Another

Day), dwudziesty odcinek serii trwającej najdłużej w historii kina, bo od

1962 r., czyli równo 40 lat. Jak kariera filmowa zmieniła Bonda?

ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI

Może z okazji jubileuszu warto sięgnąć do źródeł tego sukcesu, do cyklu

powieściowego Iana Fleminga, zapomnianego i zaćmionego przez tryumf

ekranowy. Czy film odszedł od pierwotnego oryginału, a jeżeli tak, to jak daleko

i dlaczego?

Fleming, skądinąd były autentyczny współpracownik wywiadu brytyjskiego, zaczął

pisać w 1951 r. w pełnym klimacie zimnej wojny, co odbiło się na charakterze jego

beletrystyki, następnie zneutralizowanym w wersji ekranowej. Zmarł w 1964 r.,

w wieku 56 lat; wydał trzynaście „bondów” (następne ekranizacje są już niezależną

fabrykacją produkcyjną). Zdążył jeszcze zobaczyć dwa filmy ze swoim Bondem.

Jego opinia: „Są bez porównania zabawniejsze niż moje powieści”. Wypowiedź

znacząca, jak zaraz zobaczymy: kariera kinowa zmieniła postać Bonda. Cztery

powieści Fleminga wyszły po polsku, ale minęły bez echa wobec blasku sensacji

filmowej.

Kadr z filmu Śmierć nadejdzie jutro

Można w nich znaleźć oryginalne ciekawostki. Na przykład, czy państwo wiedzą, że

Blofeld, jeden z najbardziej groźnych przeciwników Bonda, z którym potyka się on

aż przez trzy powieści („W służbie jej królewskiej mości”, „Thunderball”, „Żyje się

tylko dwa razy”), jest naszym rodakiem? Wywiad angielski zwraca się do swojego

ambasadora w Warszawie, by zażądał od konsula w Gdyni (gdzie nawiasem

mówiąc nigdy nie było brytyjskiego konsulatu), by zebrał informacje o Blofeldzie,

który urodził się w tym mieście. Bond sięga następnie do tych akt, ale stronice

tyczące Blofelda zostały wyrwane (miał on wszędzie swoich...), została jedynie

metryka jego dziadków, którzy nazywali się Ernest Stefan Blofeld i Elizabeth

Lubomirskaya. W filmach nie ma o tym wzmianki.

Nie napomyka się w nich również o fakcie znacznie ważniejszym, decydującym dla

charakterystyki Bonda, i który również tyczy naszej okolicy: tragicznej miłości

Bonda do Polki. Bond zakochał się w Vesper, która wraz z nim pracuje

w wywiadzie, ale obydwoje zastanawiają się, czy nie porzucić tej roboty;

przeżywają przejmujący miesiąc szczęścia we francuskim pensjonacie, co jest

rozwlekle opisane w „Casino Royale”. Jednak Bonda zastanawia rosnący niepokój

Vesper, którą przejmuje lękiem pojawiający się od czasu do czasu przyjezdny

z bandażem na oku. Wreszcie Vesper popełnia samobójstwo i zostawia list:

„Ukrywałam przed Tobą straszną przeszłość. Jestem agentem podwójnym.

Kochałam Polaka, który w czasie wojny służył w RAF (lotnictwo angielskie). Został

dwukrotnie odznaczony orderem Distinguished Service. Po wojnie zaangażował się

do wywiadu i został zrzucony na spadochronie w komunistycznej Polsce. Tam go

schwytano, torturowano, dowiedziano się o mnie. Przyszli do mnie i zapowiedzieli,

że go zabiją, jeśli nie zgodzę się pracować dla nich. Przystałam, by go ratować, ale

starałam się im dostarczać jak najmniej ważnych informacji... Obecnie kocham

Ciebie, kocham Ciebie... Nie znajduję innego wyjścia, jak tylko zniknąć”.

Jest to dla Bonda największy cios życia. Od tego czasu nie łączy się na stałe

z żadną towarzyszką. Ma co prawda przygody, które z reguły wynikają w trakcie

jego akcji, ale nie angażuje się uczuciowo i bywa, że pieszcząc którąś tam,

wspomina Vesper, „moją wieczną narzeczoną” (np. w „Goldfinger”). Bond

u Fleminga jest sentymentalny i nie ma porównania z nonszalancją erotyczną jego

odpowiedników filmowych w objęciach takich piękności jak Ursula Andress, Sylwia

Koscina czy nasza Iza Scorupco.

Jest to różnica. Filmowy Bond jest postacią mitologiczną o wyjątkowych wymiarach,

gdy u Fleminga wykonywał rolę raczej detektywa niż pogromcy tytanicznych

spiskowców: jego zadaniem jest zebrać informacje o przeciwnikach, którymi

następnie zajmie się nie tylko on, lecz też aparat, któremu Bond służy. Bond ma

pozory przeciętności, co zaczyna się już od nazwiska: gdy przedstawia się

pośredniczce w przemycie diamentów tekstem, który następnie w ustach Seana

Connery stał się sławny: „Bond, James Bond”, ta reaguje wzgardliwie: „Dlaczego

nie John Smith?”, bo sądzi ona, że jest to niepomysłowo wybrany pseudonim. Bond

brzmi banalnie. Co więcej, Bond, mimo że należy do Tajnej Służby, w powieściach

Fleminga jest funkcjonariuszem podrzędnym. Mówi o sobie: „Jestem tylko

wykonawcą ( operating agent ), nie mieszam się do intryg kierownictwa, nie

interesuję się planami sztabu, a nawet nie chcę o nich wiedzieć; gdy mnie

Rosjanie złapią, nie będę mógł niczego wysypać” („From Russia with Love”).

Również środki, jakich używa Bond u Fleminga, mimo że pomysłowe, mają

charakter zgoła domowo-chałupniczy w porównaniu do arsenału jego filmowych

odpowiedników. Jak ukryć w pokoju hotelowym czek przed szajką oprycha Le

Chiffre, która w jego poszukiwaniu posiekała garderobę Bonda na drobne wstążki,

wszystko na próżno. Tymczasem Bond odkręcił na drzwiach pokoju plakietkę

metalową z numerem i przyśrubował czek pod jej spodem. Jak ukryć

kompromitującą superzbrodniarza Draxa kartkę tak, że nawet po rozebraniu do

goła i dłubaniu w całym ciele bandziory jej nie znajdą? Należy zmiętosić ją, ile się

da i wpakować w sam czubek jednego z palców rękawiczki: gangsterzy zaglądają

do niej, ale nie tak głęboko. Gdy trzeba przesłać ważne dane do centrali, osaczony

przez wrogów Bond ma jako jedyny sposób – zapisanie moczem, który jest

niewidoczny na kartce: laboratorium w centrali w Londynie odczytuje tekst,

z dodatkowym wynikiem analizy: „znaczna obecność alkoholu”. Mamy tu przy okazji

przykład specyficznego humoru Fleminga.

Zegarek z piłą

Są to sposoby harcerskie w porównaniu do gadgetów, którymi rozporządza Sean

Connery: walizka, z której wydobywa się trujący gaz; zegarek, który zawiera piłkę

obrotową do przecinania ewentualnych więzów oraz przyciąga każdy przedmiot

metalowy; samochód zaopatrzony w wysuwane noże do przecinania opon

ścigającego nas wozu oraz fotel sprężynowy wyrzucający do rowu niepożądanego

towarzysza podróży; potrafi on też pływać i unosić się w powietrzu. Jesteśmy

w sferze fantastycznej komediowej rozmachowej parodii; Fleming też jej sobie nie

odmawiał, ale tkwił wciąż w klimacie rozgrywki politycznej lat 50. i jej wynik był dla

niego ważniejszy niż sama w sobie postać Bonda; film z niej zrezygnował i na tej

neutralności polegał jego pierwotny międzynarodowy sukces.

Intryga zresztą jest tu także, wraz z akcentami aktualności, ale traktowana

zabawowo, zaś na pierwszym planie znajduje się sam Bond. Jego filmowa kreacja

jest sukcesem myśli produkcyjnej, siły lekceważonej u nas: proszę zwrócić uwagę,

że gdy w wyświetlanym w naszym kraju jakimkolwiek zagranicznym filmie w finale

czołówki pojawiają się dwa najważniejsze nazwiska: producenta i reżysera, polski

lektor czyta tylko to ostatnie, mimo że przedtem wymieniał nawet podrzędnych

wykonawców. Kapitalny błąd, ale który wyraża panujący u nas stan ducha:

producent nie ma znaczenia, zapewne geszefciarz. Tymczasem w historii kina jest

to osoba kluczowa. Brak podobnych inicjatorów myślowych u nas jest jednym

z powodów klęski kina narodowego. Otóż kariera filmowa Bonda jest dokonaniem

dwóch angielskich producentów: Harry'ego Saltzmana i Cubby Broccoli; to oni

prowadzili każdy kolejny odcinek serii, powierzając reżyserom, zresztą

zmieniającym się raz po raz, tylko wykonanie techniczne.

Sądzili oni, gdy rozpoczęli cykl w 1962 r., że Bond w tym czasie może odpowiadać

potrzebom chwili, ale w sensie obyczajowym, nie politycznym. Są to lata kontestacji

uprawianej przez młodzież, ale nie tylko: również w szerokiej kulturze występuje

rewizja dawnych rygorów, rozluźnienia zasad, postulat swobody obyczajowej,

niezależności osobistej, zakwestionowanie reguł. Bond ma tu pasować, ale

w przeciwieństwie do rewolty młodzieżowej, anarchicznej, buntowniczej, atakującej

porządek i emocjonalnie zaciekłej, miał zachować styl: reprezentował indywidualną

niepodległość, ale dla wszystkich – dla młodych i dla dorosłych. Był postacią, której

było wolno nadspodziewanie wiele, bez konsekwencji, ale w ramach społecznego

ładu. Miał prawo zabijać według własnej decyzji, co wyrażał numer jego licencji

007, oznaczający, że był siódmym wyjątkowym agentem z podobnym zwolnieniem

od odpowiedzialności. O pozostałych nic nie było wiadomo aż do filmu

„Goldeneye”, gdzie wystąpił kolega 006, zresztą zdrajca, którego sam Bond

wreszcie rąbnął. Z możliwości tej Bond korzystał z zimną krwią, co jego pierwotny

wykonawca Sean Connery komentował: „Bond jest sadystą, ale uczciwym,

świadomym, który zdaje sobie w każdej chwili sprawę z tego co robi. Nie pozwala,

by zapanowała nad nim namiętność. Jego intelekt stale go sprawdza. Na tym

polega różnica w porównaniu z innymi zabójcami”.

Po wykonanych likwidacjach, krwawych przecież, Bond nie odczuwa śladu wyrzutu,

nigdy nie doznaje wątpliwości. Tak samo jest z jego kontaktami męsko-damskimi:

nie bywa zakochany, nie nawiedza go nawet cień niepokoju, zawsze jest absolutnie

pewny, czego sobie życzy: jest osobą uwolnioną od konieczności ciążących nad

każdym; ten brak sentymentalizmu różni filmowego Bonda od jego pierwowzoru

z powieści Fleminga. Ale obok tej prawie amoralnej swobody Bond reprezentuje

elegancję, dosłownie, w sensie krawieckim, bo jego garnitur skrojony jest na

Regent Street w wytwornej dzielnicy Londynu i stacza on wyczynowe walki nie

zdejmując krawata.

Są zresztą osoby, wobec których Bond objawia coś jakby bliskość: jest to jego szef

wydziału, nazywany jedną literą: „M”, oraz sekretarka Miss Moneypenny, do której

Bond odnosi się niemal jak do siostry. Ale też jest to jedyny akcent prywatnie

uczuciowy w jego charakterze.

Bez utraty stylu

Charakter ów, w zamierzeniu autorów cyklu, miał odpowiadać nastrojom epoki:

okazał się jednak bardziej trwały, również gdy moda kontestacyjna minęła. Stało

się tak dlatego, że Bond reprezentował rodzaj wolności znacznie szerszy niż ów

pasujący do maniery lat 60.: zaiste uniwersalny. Wolność, która każdemu z nas by

się przydała, lecz która jest nieosiągalna, bo jest fantastyczna – ale właśnie

dlatego daje widzowi szansę ucieczki w wyobraźnię na temat własnej osoby. Jest

ona nakreślona tak szeroko i zarazem tak wąsko, że pozwala na każdą

interpretację. O Bondzie wiemy niewiele. Skąd się wziął? Z jakiego jest

środowiska? Gdzie się kształcił? Bond wyskoczył od razu gotowy i składa się

z dwóch cech jaskrawo krańcowych, lecz kompletnych: jest salonowcem oraz

zabójcą. Ma maniery światowca, jest smakoszem, znawcą win, ale jednocześnie

ma prawo zgładzenia każdego, kogo uważa za stosowne.

Jego następną cechą jest powodzenie u pań, z którego bez skrupułów korzysta.

W ogóle brak zażenowania jest ważną cechą Bonda. Ma przygody z pięknościami,

które kończą się raz na zawsze, bez żalu, bez pretensji i nawet bez wspomnień.

Zabija, ale nie słychać, by nieboszczyk sprawiał mu kłopot. A jednak nie jest

zimnym okrutnikiem: nie ma też w nim śladu narcyzmu, zachwytu dla własnej

osoby: ogranicza się, jeśli idzie o zadowolenie z siebie, do dowcipnego kalamburu,

który wygłasza tylko na własny użytek, gdy mu się udało kogoś zręcznie rąbnąć czy

coś mieć z jakąś panią. „Zdążyli załapać się na pociąg”, mruczy do siebie pod

nosem, gdy udało mu się przeciwników wepchnąć pod nadjeżdżającą lokomotywę.

Szachy z agentem

Z tym wszystkim Bond nie jest jakimś anarchistą czy osobą zrewoltowaną, ach,

skądże znowu! Co prawda nie ma ani rodziny, ani bliskiej osoby, ani domu (nie

dowiedzieliśmy się ani razu, czy posiada jakiś adres i miejsce zamieszkania), ale

swojego szefa traktuje jak ojca, zaś służbę Anglii jako obowiązek; ale jest to jego

jedyne jakie takie doznanie emocjonalne. Tu wyłania się pytanie, jakie może być

polityczne znaczenie Bonda? U Fleminga było ono oczywiste: religijne, rasistowskie

i szowinistyczne. Przeciwnicy Bonda byli obcokrajowcami: Blofeld, jak już

wspomnieliśmy, był Polakiem, Hugo Drax – Niemcem, Big – Murzynem,

le Chiffre ma „krew żydowską”, którą można poznać po jego „szerokich

skrzydełkach uszu” („Casino Royale”), zaś Bond nienawidzi komunistów i nie może

im wybaczyć tragicznego losu jego ukochanej Vesper.

W cyklu filmowym cały ten sztafaż polityczny zmienia się w tło umowne na granicy

fantastyki. „Antysowietyzm” Bonda jest zgoła wątpliwy; zresztą aż cztery filmy cyklu

mają za treść wręcz współpracę z wywiadem radzieckim. Szef Bonda telefonuje

z Londynu do swojego odpowiednika w Moskwie, gdzie jest wieczór – ten ubrany

jest w czerwoną pidżamę w formie rubaszki, słuchawka jest czerwona, przez okno

Kałużyński Zygmunt - Moje życie z Jamesem Bondem.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: