Bunsch Karol - PP 11 - Psie Pole.pdf - Bunsch Karol - Zabr7

BUNSCH KAROL

PSIE POLE

POWIEŚCI PIASTOWSKIE 10

I. SPOTKANIE

d czasu gdy odpadły Łużyce, mające stanowić przedmurze

państwa Wielkiego Bolesława przeciw parciu drapieżnych

margrafów na wschód, już tylko nieprzebyte bory, bagna

i zalewy między wodami Bobru i Nysy stanowiły zaporę umocnioną

wałami, które Chrobry jeszcze zbudował. Na północ od nich było

przejście pod Krosnem, na południe - Bramą Łużycką naprzeciw Le-

gnicy, ale ziemie między nimi, po lewym brzegu Bobru, leżały puste,

rzadko nawiedzane przez napastnika, bo i grabić nie było kogo tam,

gdzie zwierz był jedynym osadnikiem.

Toteż blask płomienia, znamię obecności człowieka, bardziej dzi-

wił, niż trwożył leśnych mieszkańców. Podchodzili do ogniska; zdra-

dzało ich ostrzegawcze warczenie psa, na które jednak pan jego zdał

się nie zwracać uwagi, zapatrzony w płomień oświetlający jego mło-

dą, zamyśloną twarz. Drgnął jednak, gdy pies dźwignął się z najeżoną

na karku sierścią. Kładąc na nim rękę, drugą przysłonił oczy od bla-

sku i spojrzał za siebie. Ale nawykłe do światła oczy nic nie dostrze-

gały w ciemności, natomiast uszy rozróżniły szelest kroków. Kroki

były ludzkie, a idący widocznie nie zamierzał się ukrywać. Po chwili

istotnie ukazał się w kręgu blasków płomienia, przystąpił do ogniska

i przez chwilę patrzyli wzajem na siebie bez słowa. Pies warczał jesz-

cze, ale widząc, że pan się nie poruszył, machnął obojętnie ogonem

i przylgnął do ziemi.

Przybyły odezwał się wreszcie. Mówił narzeczem obcym, ale zro-

zumiałym:

- Co robisz w boru?

- Siedzę.

- Wżdy widzę. Ostrożnyś, choć młody. Ale nie ma przed kim. Ja je-

stem zbiegiem.

Młodzian spojrzał na przygodnego towarzysza. Ciemny zarost

okrywał wychudłą twarz, tylko jasne oczy świeciły w blaskach pło-

mienia. Mowa zdradzała Łużyczanina i wygląd nie budził obawy.

-1 ja uciekłem - odparł.

- Od swoich uciekłeś? Ubiłeś kogo? Tyś Ślązak?

- Dziadoszanin. Nie ubiłem nikogo, choć zdałoby się. Nie chcę tak żyć.

- Jak?

- Jak wół.

- Młodyś. Ja bym chciał żyć jak wół. Ciepła obora, pełny żłób,

choćby i orać od świtu do zmroku. A żyję jak bezpański pies. Ale i to

lepsze...

Urwał, po czym podjął:

-Jeno zimy nijak przeżyć. Zdychać przyjdzie. Ale i to lepsze niż

życie u nas.

- A u nas?! - wybuchnął młody. - Wolniśmy! Jak ta ziemia stara,

na niej siedzimy by ten zwierz w boru. A co pokolenie, to gorzej.

Dawniej las i woda były niczyje; żył z nich, kto chciał. Teraz książęce

albo klasztorne czy rycerskie. Ziemie podle nas książę Przedsławowi

Łabędziowi nadał. Dobry pan - zaśmiał się - bo go nie ma. Pono legł

czy w niewoli siedzi, tedy ziemia jak niczyja, pożytku nikt nie wzbra-

nia. Ale cóż z tego: jak bydlę do roboty komesi popędzają, to mosty,

to drogi, to grody naprawiać, jeszcze karm pastucha, co stoi nad tobą.

Wolniśmy dziedzice, a z niewolnikami nas równają. Tu jeszcze nie

sięgną. Radziej żyć w lesie. Uciekłem.

- Dawno?

- Już trzeci dzień.

- To jeszcze chleb masz pewnikiem. Dałbyś. Młody sięgnął z ocią-

ganiem do sakwy i wydobył glon chleba, przełamał i wręczył część

nieznajomemu. Myślał, że ten zacznie jeść chciwie, bo wyglądał na

wygłodzonego, ale on patrzył z nabożeństwem i szeptał:

- Chleb jedzą... i źle im.

Kiwał głową w zadumie; młody zeźlił się i warknął:

- Cóż wydziwiasz, jakbyś chleba nie widział? Nieznajomy popa-

trzył na niego szklanym wzrokiem i odparł cicho:

- Ja widziałem. Ale moje dzieci już nie widziały.

- Tedy wróć im pokazać - rzucił młody drwiąco, ale zacisnął wargi,

gdy obcy odparł:

- Wróciłbym... i po śmierć... jeno nie ma do kogo.

- Pomarły? - zapytał młody, stropiony. - Zdechły... z głodu.

- Powiadaj!

- Dużo by mówić... choćby do świtu.

- Gadaj! Mamy czas.

Słuchał z przymkniętymi oczyma. Chwilami rzucał spojrzenie na

mówiącego, jakby chciał sprawdzić, że to nie zły sen. Łużyczanin

mówił spokojnie, nie o sobie, jeno o doli nieszczęsnego plemienia,

które na śmierć skazano za to jeno, że według innego obyczaju żyło,

i które już umarło. Młodzian nie chciał słuchać więcej i zarazem nie

chciał przerywać mówiącemu, jakby się spodziewał, że przecie coś

usłyszy, co rozjaśni ponury obraz, pozwoli żywić nadzieję. Ale Łuży-

czanin ciągnął:

-Nie nazwą cię inaczej niż psem. Nie dotkną inaczej niż nogą.

Nędzny kawałek ziemi, który ci z ojcowizny został, drewnianą sochą

skrobać musisz, bo z żelaza niewolnik mógłby uczynić miecz. Nie za-

grzejesz się w chacie, bo komina mieć nie wolno. Mógłbyś upiec

chleb, a skąd mąka, jeśli żaren też mieć nie wolno? Co z sierocej zie-

mi wydusisz, na daniny prawic starczy. Nie urodzi się, twoja strata,

zabiorą ostatnią krowę, byś kropli mleka nie miał dla dziecka. A do

sprzężaju żonę i dzieci brać możesz... jeno ich karmić nie ma czym.

Coś się żonie poobrywało na wnętrzu... poszła. Za nią dzieci... po

młodszeństwie. Dziwne ci, że wolałbym wołem być? Wół nic ma żo-

ny ni dzieci, nie musi patrzyć, jak zdychają. Nie myśli. Nie dasz mu

żreć, uwali się, nie pójdzie, choćbyś ubił. A nowego kupić trzeba.

Człek darmo przychodzi. Nas wygubią, do was przyjdą. Nie bój się!

Na te słowa siedzący wyprostował się i rzucił zawzięcie:

- Nie boję się. Nie przyjdą.

- Głupiś - bezbarwnie odparł nieznajomy. - Nie wydojona krowa

ryczy.

Młody żachnął się, ale towarzysz ciągnął, jakby tego nie zauważył:

- Cóżeście, Dziadoszanie? Ilu was jest? A wiesz, ilu Niemców?

I cesarz wszystkich w garści dzierży i głosi, że świat cały jego. Nie

przyjdzie do was dziś, to jutro. Nie obronicie się.

Młodemu zaświeciły się oczy. Odparł żywo:

- Mój dziad opowiadał, że jego dziad w Niemczy był, gdy przy-

szedł cesarz z Niemcami. Jeszcze pogańskich Lutyków w pomoc

przybrał. Nie wskórali nic. I my się obronim.

- Dziadoszanie?

-Nie samiśmy. Są jeszcze Bobrzanie i Trzebowianie, Gołężyce,

Opolanie i Ślęzanie. Nie damy się.

- Gołężyce przecie do Czech odpadli. Z nimi cesarzowi, a nie wam

będą pomagać. Wszystkich was razem za mało.

- Głupiś! - popędliwie rzucił młody. - Niemcza się obroniła, bo

wiedzieli, że przyjdzie Chrobry z Polanami, Wiślanami i innymi.

Przyszedł i zbił cesarza.

- Jeno nie ma już Chrobrego. Słyszałem ci o nim. Pieśni u nas pie-

ją... gdy panowie nie słyszą. Onże wszystkie ludy, co Słowem mówią,

zebrać chciał razem. Za Łabę byśmy przegnali duków i margrafów,

hercogów i ritterów, skąd przyszli... A tak!

Urwał i zadumał się, a po chwili dodał:

- Człek sam jeden ani się wilkom nie obroni, choćby jaki mężny.

Zdychać przyjdzie.

- Cóż nam kraczesz? Za nami książę Bolko stoi. I on chrobry jest,

naddziadowe państwo zjednoczył, zdradźcę Zbigniewa wyganiając.

Nie damy się.

- Daj to Bóg! Niechby nas choć pomścił.

Ściągnął kurtę i otulił się nią wraz z głową, nogami odwracając się

ku ognisku, bo noc była chłodna i wietrzna. Młody siedział nadal, nad

czymś głęboko zadumany, dorzucając chrustu do ognia i słuchając

jego trzeszczenia. Potem słuchał, jak zrazu pojedyncze, potem coraz

gęstniejące krople szeleszczą po zwiędłym listowiu i sycząc padają

w ognisko, które dymić zaczęło. Oczy zasłonił, bo wiatr kręcił dy-

mem, i zdrzemnąć się musiał, bo gdy je otworzył, nieprzebita ciem-

ność jesiennej nocy wyparła blask zgasłego ognia. Skulił się

i przytuliwszy do psa, szczękając zębami, czekał świtu. Wreszcie nie-

bo poszarzało na tyle, że rozróżnił już zarysy ogołoconych z listowia

gałęzi, zatarte nisko leżącą, przenikliwą mgłą. Trącił towarzysza

i powiedział:

- Wstawaj!

Zagadnięty nie spał widocznie, bo nie poruszywszy się, zapytał:

- Po co?

- Wracam do swoich.

Łużyczanin dźwignął się i patrzył zaskoczony. Odezwał się z waha-

niem i prośbą:

- Siekierę masz i nóż. Ostawiłbyś mi... może jakoś przezimuję,

choć daszek nad głową skleciwszy. Ty sobie doma poradzisz.

- Pójdzi ze mną. Dziada mam mądrego. Stary jest, dużo widział.

Tarczownikiem był u Odnowiciela, gdy Śląsk Brzetysławowi odbie-

rał. Może co doradzi.

W oczach Łużyczanina widać było walkę chęci z obawą.

- Jam obcy, do niczego niezdały. Sił nie mam, a swoich gąb macie

zadość...

- Czego się lękasz? - rzucił młody niecierpliwie. - Zajedno ci,

gdzie zdychać, tedy pójdzi. Pod dachem nawet zdychać lżej.

- Pójdźmy. Bogudar mnie wołali.

- Mnie Kosek.

U ujścia Kwisy do Bobru, wśród bagien, leżała wieś Moczydło.

Starsza była niż wały Chrobrego, zamykała przerwę między połu-

dniową a północną ich częścią. Zbudowana w okrąglicę, dom przy

domu, ze wspólną oborą dla bydła i spichrzem pośrodku, obwiedziona

była wałem i ostrokołem, otoczona wodą Kwisy, prowadzoną rowem.

Niegdyś była siedzibą rodu, potem opola. Teraz należała do grodu

w Bytomiu i, jak każda inna wieś, powinności pełnić i daniny składać

musiała. Ale pamięć pozostała o opolnym staroście, który tu niegdyś

sądził i rządził. Teraz, choć starosty nie było, Sapek powagą swą i do-

świadczeniem niejedną sprawę rozstr^gajjsaątylko we własnej wsi,

ale i okolicznych, z których coraz W^s zjez^^Wo niego, bo i bliżej

było niż do Bytomia, i koców 1 płacić nie było trzeba za sąd, jak ko-

mesowi lub podsędkowi.

Nawet zbuntowany Kosek powagę dziada uznawał i do niego po-

stanowił się zwrócić o radę, co począć z Łużyczaninem, którego mu

się żal uczyniło. Ale nie dlatego jeno wrócił. To, co od niego usłyszał,

wiele mu dało do myślenia, a myśli się chłodniej w bezsenną, słotną noc.

Rodzic Rasko, który sam już do Bytomia na służbę za syna zbierał

się, by grzywny uniknąć, powitał powrót marnotrawnego syna z kijem

w ręku, ale Sapek powiedział:

- Ostaw! Młodzi zawżdy chadzają po własny rozum do głowy.

A nie najdą go, wracają po cudzy.

Wieścina, jak to niewiasta, miast ofuknąć włóczęgę, użaliła się nad

nim, że przynędzniały wrócił, i kurę wsadziła do garnka, jak na wiel-

kie święto, udając, że nie słyszy mruczenia męża:

-Kurami tucz wałkonia... i jeszcze łazęgów ze świata. Będzie ich

lepiej nosiło.

Bogudar, niepewny przyjęcia, spłoszył się wyraźnie i wymknąć się

zamierzał, ale stary Sapek rzekł surowo:

- Gościem jest. Jeszcze ten dach nie odmówił schronienia nikomu

i nie odmówi, póki ja żywię. Ani nas łyżka strawy nie ogłodzi. Ostań

- zwrócił się do Łużyczanina.

Rasko zawstydził się i gdy Wieścina podała miskę jaglanej kaszy

i garnek z kurą, sam do jedzenia zachęcał gościa, który nieśmiało się-

gał do misy, choć spoglądał na nią chciwie.

- Jedz! Tyle twego. A co jutro będzie, nie wiada.

- Byle jeno Niemce do was nie przyszli - szepnął Bogudar.

- Swoi też drzeć potrafią. Dwa razy z jednej krowy skórę by ściąga-

li. I doić chcą, i mięso z niej żreć.

- Co wy wiecie!

Pojadłszy, ośmielił się i rozgadał. Słuchali zasępieni. Gdy skończył,

zapanowało milczenie, które przerwał Sapek:

- Płonne żale nad tym, co minęło, a żyć trzeba. Kosek niech się do

Bytomia zbiera na rok. Minie to, ani się obejrzysz. Młodemu rok dłu-

gi się zda, a wspomnisz, to jeno chwila. Ty zaś - zwrócił się do Łuży-

czanina - chcesz, to ostań. Głodno u nas bywa na przednówku,

a nawet i w zimie, ale juści lepiej niż u was lubo i w lesie.

Rasko chciał coś wtrącić, ale Sapek nie dopuścił go do słowa:

-Nie stanie Koska, nie stanie rąk do pracy. Ja swoje już urobiłem,

a twoich mało. Ot i teraz, do Wrocławia jechać trzeba, bo targ na

św. Marcin i ceny na łupieże najlepsze, a soli i żelaza przykupić. Wie-

ścina sama wszystkiemu nie wydoli, pomoc w domu zda się.

Bogudar podjął starego pod nogi.

- Nawykłem pracować o głodzie. Sił nie mam wiele, ale odpłacę,

ile ich starczy.

- Odżywisz się, to i sił przybędzie. Niestaryś. Nie wierzę ja w pokój

między cesarzem a Bolkiem, może i do czego innego sił będzie potrzeba.

- Rad bym i panom niemieckim odpłacił!

-Dlatego nie zawadzi, że się Kosek bronią robić nauczy. Mnie nie

zawadziło. Książę z rycerstwem sami nie wydolą kraju bronić.

- Niech bronią, kiedy sobie za to płacić każą - mruknął Rasko, ale

stary ofuknął go:

- Gadaj tak, jeno się potem nie dziw, że się Kosek buntuje. Na co

stary pies warczy, to młody gryzie, póki zębów nic wyszczerbi. Sły-

szałeś, co Bogudar mówił? Nie mają swoich książąt ni rycerstwa, to

mają cudzych. Widno taki porządek nastaje na świecie. Ale wygnaj ze

stada ogiery, bo najwięcej żrą, a najmocniej kąsają, to się stado od

wilków nie uchroni. Sapek zamyślił się, jakby w pamięci grzebał,

a gdy nikt nie przerywał milczenia - podjął:

- Byłem ci ja wyrostkiem, ale dobrze pamiętam, gdy po śmierci

Mieszka Bolesławica kapłanów i rycerstwo nasi wygnali. Przyszedł

Brzetysław z biskupem praskim Sewerem, niby za znieważonymi

świątyniami się ująć. A jak się ujmowali, świadczyła gnieźnieńska

katedra, którą z ziemią zrównali, co jeno było cennego zrabowawszy.

Wzięli zwłoki Radzima, co go nasi za Św. Wojciecha podstawili,

i szczerozłote tablice z jego grobu, i krzyż, co go Chrobry świętemu

Wynagrodzenia sędziego w futrach.

Bunsch Karol - PP 11 - Psie Pole.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: