Historia Doktryn Politycznych i Prawnych

Niniejsza strona zawiera konspekt z dzedziny histrorii doktryn politycznych i prawnych. Korzystający z niego robią to na własną odpowiedzialność. W dokumencie tym zastosowłem pewne skróty. Przykładowo skrót "p." oznacza "panstwo", "pr." oznacza "prawo". Konsekwencja często nie jest zachowana.

GRECJA

Homer - podział społeczny - królowie (szczyt), szlachta (na wozach), prosty lud (żołnierze piechoty) - lud jest aktywny, ale ma mało do powiedzenia; Monarchia - zasadanie wzruszona, władza pochodzi od najwyższego boga, dominuje m. dynastyczna i dziedziczna w obrębie rasy królewskiej; jest tylko wola Boga, jej rzecznikiem król; Zgromadzenia - na z. można krytykować króla, ale on ma ostateczną decyzję. Hezjod - krytyka zjadaczy prezentów, ciężka praca chłopów jest wolą bogów, ma walor religijny, H. nie był rewolucjonistą, ideał: pracujący chłop, sprawiedliwy, dobry król; władza rozmija się z wolą bogów; Prawo akcent na sędziowske funkcje władzy, Król przemawiał w imieniu bogów, porządek prawny wspólny dla bogów i ludzi.
Okres Przejścia do demokracji: synojkizm - tworzenie warownego miasta, łączenie gmin, centralizacja władzy, powstanie polis.
Solon - rzecznik kompromisu klasowego i politycznego, zniósł długi i niewolę za nie; nie zmienił struktury agrarnej, dla ludu - skromny wpływ na rządy; ustrój to gra sił społecznych, dobre prawo to narzędzie kompromisu; Ajschylos - nie był rzecznikiem radykalnych zmian, władza oparta na przemocy jest skuteczna tylko wobec uznających ją; za arystokratyczną strukturą Aeropagu; Pindar - trójpodział ustrojów, rząd może sprawować: król (władca), popędliwy tłum, grupa mądrych; zwolennik arystokracji; demokracja niemiła, bo lud ślepy; król nie może mieć władzy arbitralnej; nie może żądać więcej niż mu dano; nie ważna legalność, byle tyran wykonywał władzę szlachetnie i godnie; Program monarchii - współpraca arystokracji w rządzie; Heraklit z Efezu - îwiat wieczny, niestworzony, myśl rządzi wszystkim, jej moznanie jest jedyną mądrością, wojna jest zjawiskiem powszechnym, Boskie prawo - rozumny porządek kosmosu; nie gustował w demokracji; lud powinien walczyć o swoje prawa, prawem jest też posłuszeństwo wobec jednego; żaden kompromis nie jest stały, stały jest konflikt społeczny;
SOFISTYKA
rola burzycieli tradycjonalizmu i demaskatorów iluzji; programowo odrzucili badania nad istotom i istnieniem bogów; sztuka narzucania niesłusznych opini; Protagoras (relatywizm) - człowiek - obywatel to jedyna miara instytucji społecznych; prymat konwencji nad naturą, prawo jest dobre, dopuki ludzie tak uważają - relatywizm; pozytywizm - wysoka ocena przyjętych regół i nakaz nauczenia się ich i przestrzegania; Gorgiasz (okazjonalizm) - nie ważne są reguły, ważne są okoliczności, wobec których można się zachować dobrze lub źle; pierwszy raz w zach. filozofii prawa występuje prawno polityczna idea prymatu indywidualnego przypadku nad abstrakcyjną regułą; Antyfon (pr. natury) - sprawiedliwość - przestrzeganie pr. państwowych, ale tylko przy świadkach, bez nich lepiej przestrzegać pr. nat.; posłuszeństwo ludzkim prawom może przynosić szkodę, bo czasem jest sprzeczne z pr. nat.; szlachectwo to tylko pusta nazwa - radyk. demokratyczna konkluzja; Hippiasz (pr.nat.) - pr. ludzi nie zawsze są sprawiedliwe, wszyscy są krewnymi wedle pr. nat.; Kalikles (fikcyjny) (prawo silniejszego) - działacz partyjny to karierowicz, demagog, (sława, majątek, niepodleganie nikomu) silniejszy powinien mieć więcej niż słabszy; Trazymach - każdy rząd ustanawia prawa dla własnego interesu, sprawiedliwość - interes silniejszego;
DOKTRYNA DEMOKRACJI
1. wolność - dla wszystkich greków, włączeni niewolnicy; 2. równość prawa - równość głosu, udziału we władzy, czasem wychowania i majątku; wybór przez losowanie, diety dla pełniących funkcje, na wysokie stanowiska dobrze urodzonych i bogatych, bo lepiej wykształceni i mniej podatni na korupcję; 3. rządy prawa - w demokracji prawa powinny być panem; podleganie prawu ustanowionego przez siebie; 4. usunięcie poza obręb aktywności: cudzoziemców, kobiety, niewolnych;
KRYZYS
Ksenofont idea wychowania elity najlepszych, król to ojciec ludu, gwarancje - umowa z arystokr.; Isokrates idea panhelenistyczna, zaniechanie wojen wewnętrznych; wojna na zewnątrz; Domestenes apel o aktywność polityczną Ateńczyków, by liczyli na własne siły;
PLATON
trzeba połączyć filozofię i wł. (zdobyć wł. lub uczyć króli), elitarna koncepcja polityki; 1. idealizm - świat niezmiennych pojęć moralnych, niechęć do przemian ustrojów; 2. państwo rzeczywiste - degradacja ustrojów: Timokracja (rządy odważnych), chciwość, żądza łupu; Oligarchia (rządy bogatych), skąpstwo, walki klas, rewolucja; Demokracja (anarchia) brak dyscypliny społ. lud szuka protektora; Tyrania (strach, zbrodnia) - wszystkie ustroje chybione i niestałe, każdy może działać z prawem lub przeciw prawu; 3. polis hierarchiczna segregacja klas; wychowanie strażników; cenzura mitów; równouprawnienie kobiet; komunizm klas rządzących; wysokie ideały moralne tłumaczą używanie kłamstwa w rządzeniu;
ARYSTOTELES
1. Państwo należy do tworów natury; (naturalny rozwój: rodzina, gmina, państwo); 2. niewyobrażalni ludzie żyjący z natury poza państwem; 3. całość pierwej od części, państwo pierwej2 od rodziny; Podział ustrojów: A. czy jednostka, grupa, ogół: a) dobre: monarchia, arystokracja, politeja; b) zdegenerowane: tyrania, oligarchia, demokracja; B. kryterium ilościowe zastąpił przez społeczne: a) oligarchia (bogaci nawet w większości), b) demokracja (ubodzy nawet w mniejszości), c) politeja (mieszanina a i b); nie ma ostrych granic ustrojowych; jako zabespieczenie przed rewolucją: ustrój uśredniony; Państwo ma miarę wielkości (nie może być zbyt ludne); większe państwa mniej narażone na wstrząsy, bo liczniejszy stan średni; Prawo Natury - zawsze ten sam walor, niezależne od ludzi, potrzeba wł. pryw. konieczność wł. mężowskiej i ojcowskiej, podział na wolnych i niewolników, pr.nat. - daje normy ogólne, ustawodawstwo ludzi - szczególne; należy orzekać na zasadzie słuszności;

EPOKA HELLENISTYCZNA

Z rozkładu imperium Aleksandra kilka królestw, 3 ważne: 1. Macedonii - polityczna rola wojska, król narodowy, najsłabiej idea boskości władzcy; 2. Selenkidów - król to nowy bóg, pożątkuje sprawy ziemskie, działa zawsze sprawiedliwie, boskość władzy to program polityczny; 3. Egipt - boskość władzcy jednoczyła państwo wokół niego;
STOICYZM
wszystkim rządzi przeznaczenie, cnota jest wartością absolutną, jednakowa u człowieka wolnego i niewolnego, kobiety i męszczyzny; Pr.Nat. - rządzi całym kosmosem, czyny: kąpanie się, życie w społeczności, pomaganie innym; szlachetne wskazania etyczne; nie wierzyli w siłę publicznego wychowania; pełna autonomia mędrca, może opuścić świat, nikt go nie może zmusić do czegoś, czego nie chce; Państwo - postulat aktywności politycznej; filozof ma pomagać, by pr. ludzi w zgodzie z pr. nat.; nie stawiali królów ponad innych; mędrcy ponadnarodowa wspólnota; Społeczeństwo - nie należy dzielić ludzi wedle pochodzenia, każdy mędrzec jest zawsze wolny, głupiec - niewolnikiem (pożądań), wolność jest stanem wewnętrznym;
CYNIZM
Antystenes - cnota: jedyna rzecz potrzebna ludziom do życia, życie zgodne z naturą; zaspakajanie potrzeb naturalnych (dosłownie); pogarda dla więzów społecznych, odżucenie własności, pieniędzy, wojska, sądu, małżeństwa, bezpaństwowość, anarchia;
EPIKUREIZM
Epikur - człowiek powinien żyć wedle własnego uznania, nie troszcząc się o bogów i o przyszłość; rozsądny wybór rozkoszy cywilizacji; państwo (rodzaj umowy) ma gwarantować zewnętrzny spokój; Nie wszyscy są mędrcami, ustawy zapobiegają złym czynom;

RZYM

Idea magistratury - podstawa ustroju; wysocy urzędnicy wyposażeni we władzę, obowiązki urzędników; państwo - wspólne dobro ludu; Polibiusz - ludzie poznają sens wydarzeń, gdy są one historią, odrzucenie przeznaczenia; Idea cyklicznego rozwoju państw i ustrojów, degradacja (Platon); rada - należy stworzyć ustrój mieszany; ustrój rzymu: dwaj konsulowie (monarchia), senat (arystokracja), zgrom. ludowe (demokracja); Tyberiusz & Gajusz Grakchowie - reformy odgórne, rekonstrukcja silnej armi obywatelskiej; zwiększenie udziału chłopów w korzyściach z podbojów;
KRYZYS REPUBLIKI
popularowie: należy obalić rządy senatu i wrócić do rzeczpospolitej chłopsko - rzołnierskiej; Ale - zawodowa armia na usługach dowódców - kult jednostki, boskość władzy;
Cicero - Państwo - produkt naturalnego instynktu społ.; lud - wspólnota prawa i interesów; krytyk zrównania dóbr; podboje rzymu dobre, ale niech prowincje decydują o sobie; sympatia dla rządów arystokracji; państwo idealne mieszanka trzech podstaw (ustrój mieszany) plus zgoda klas; koncesje dla ludu - wentyl bezpieczeństwa; w sytuacji kryzysowej ocalenie państwa może zależeć od jednostki lub grupy; Prawo - nat. na 1 miejscu; złe prawa ludzi nie są prawem; państwo rządzone wedle złych praw nie jest państwem;
CESARSTWO
Seneka - stoik; wspólnota wszystkich cnotliwych, solidarność ogólno ludzka, równość; dobry monarcha - sługa wspólnoty państwowej, ojciec ludu;
POSTĘP IDEOLOGII MONARCHISTYCZ.
dobry cesarz dobrowolnie przestrzega prawa i rządzi na wzór boga; idea monarchy namiestnika bożego; wł. cesarska i boskość - zasada jedności państwa, przy wielości ludów;
DOKTRYNA PRAWNIKÓW
systematyka prawa: pr.nat, pr. narodów, pr. cywilne; idea, że normy pr. powinny być w zgodzie z naturalnym rozumem, i że wszyscy ludzie są równi i wolni (stoicyzm), ale akceptowanie aktualnego systemu; wola władzcy jest prawem, ale dlatego, że lud tak chciał, lud przelał na cesarza swoją władzę; pr. zwyczajowe też jest wyrazem woli ludu (też jest pr.);

WCZESNE CHRZEŚCIJAŃSTWO

w opozycji do formalistycznej religijności faryzeuszy, do niewiary w nieśmiertelność duszy (anty Saduceuszom), ideał doskonałości moralnej i miłości (przeciw Zelotom); Paweł z Tarsu - królowie docześni - słudzy diabła, ale władza świecka pochodzi od boga; dobry chrześcijanin powinien - być posłuszny wł. świeckiej, dawać przykład spokoju, uczciwości, ani anarchista, ani nierób; w NT nie ma propozycji zmian ustrojowych;
II I III W.
Grek Ireneusz - biskupi - element monarchiczny w kościele; Państwo pochodzi od Boga, jest dla pogan, więc cnotliwy chrześcijanin go nie potrzebuje; nie musi z nim współpracować; niech wykorzystuje ład i spokój cesarstwa dla głoszenia ewangelii nie dla polityki; Orygenes - pogańskie cesarstwo z woli bożej zjednoczyło świat; dla lepszego szerzenia wiary chrześcijanie gotowi są wykonywać obowiązki obywatelskie; Państwo pochodzi od boga; źli władzcy - kara boża; można odmówić posłuszeństwa wł. jeśli nakazuje coś sprzecznego z wiarą; Tertulian - wszystkie władze zawsze są wrogiem sprawy bożej chrześcijanom państwo jest obce; jedyne jakie uznają - cały świat; świat jest dziełem boga, instytucje doczesne - diabła;
PRAWO NATURY
uczy miłości bliźniego; ludzie mogą poznać dzieło boże, tym samym pr.nat. należy szanować pr. poz. jeśli nie jest sprzeczne z pr. nat.; ważne co dobre a co złe, nie co nakazane i zakazane; Własność - czasowe użytkowanie, należy do Boga; każdy jest niewolnikiem Boga; niewolnik jest bożym wyzwoleńcem; bogactwo jest moralnie obojętne, liczy się użytek;
Euzebiusz z Cezarei - (teologia imperialna) - cesarz utracił rolę boga, ale rządąc ziemskim królestwem imituje swojego boskiego władcę; namiestnik i tłumacz; podważona tradycja rozdzielenia wiary i polityki; Augustyn - 2 państwa - boże i ziemskie; niewidzialny kościół z Jezusem - wszyscy źli (majątek i żądza wł.); Państwo - większość złych, jedyne zadanie p. - represje; wł. daje ludziom zewnętrzny spokój i min. bezpieczeństwa; wł. jednako dla dobrych i złych - boskie plany; sprawiedliwość nie konieczna cecha p.; króla od zbója nie różni brak chciwości ale bezkarność; chrześć. powinni tolerować nawet złe rządy, chyba, że sprzeczne pr. bożym; tylko bierny opór; Wojna - forma kary dla złych władców i ludzi; przy zwalczaniu herezji - represja zabrania czynić źle; potem - represja za wyznawanie błędu; własność - wg pr. bożego wszystko było wspólne; złe używanie nie powoduje utraty własności; niewola też z pr. ludzkiego;

ŚREDNIOWIECZE

DOKTRYNA IMPERIALNA BIZANCJUM
po podziale cesarstwa: cesarz boży namiestnik; kierownictwo nad kościołem, rolę biskupa; bunt przeciw wł. - świętokradztwo; formalną podstawą wł. cesarza - elekcja senatu, wojska, ludu; inspiruje ich bóg ; nie można być chrześcijaninem i nie być poddanym cesarza; nie oddzielono religii i polityki;
KAROLIŃSKA IDEA IMPERIALNA
elementy frankońskie w doktrynie: cesarstwo oparte na sile mienia i podboju; elementy chrześcijańskie:koronacja oddała Karolowi zwierzchnictwo nad kościołem zach., mianował i usówał biskupów; czuwał nad szerzaniem i czystością wiary;
IDEOLOGIA KOŚCIELNA
sojusz papiestwa z władcami franków; władza świecka papieża w państwie kościelnym; wolę boga król otrzymuje przez biskupów; przeciwstawienie idei monarchicz. kościoła - ideę kościoła republik. Za prymatem papieża - "darowizna Konstantyna" (falsyfikat);

SPÓR CESARZ - PAPIERZ

Nowe cesarstwo Ottona I; Cesarz - władca wielu krajów, ludów, patron kościoła, bicz boży na pogan i złych chrześcijan, kontynuator antycznego imperium; powoływany elekcyjnie; Spór o inwestyturę - ideologia papalizmu - boże pochodzenie władzy jest niepewne; proces desakralizacji - zrywanie z monarchów aureoli świętości, pozbawianie ich char. namiestników bożych; jedyny namiestnik boga - papież; teza o papieskim prawie ustanawiania władców; pr. kontroli, czy królowie rządzą zgodnie z pr. bożym; pr. odbierania wł. jako sankcja; Regaliści - przeciw kontrolowaniu i detronizacji królów; teza o królu namiestniku bożym, przeciw pr. zwalniania z przysięgi wiernościkrólowi - posądzenie o nawoływanie do krzywoprzysięstwa;
ŚREDNIOWIECZNA FILOZOFIA POLITYCZNA
nowe prądy kwestionujące tradycyjny dogmatyzm, tradycjonalizm filozoficzny, ideę raz odkrytej prawdy: Jan z Salisbury (XIIw.) - (gb) człowiek winien iść za wskazaniami natury (cyceron); wszystko co jest jest tworem boga; Państwo - imitacja natury, organizm; silny król potrafiący poskromić złoczyńców, nie może być zbyt silny, bo ograniczy wolność kleru; króla można obalić - jeśli nie przestrzega pr. bożych (tyran); tyranobójstwo wyjątkowo dopuszczone, działanie boga przez narzędzie; wł. króla pochodzi od boga, lud nie może jej odebrać; Prawo oporu - zbiorowy opór środowisk feudalnych, jeśli władca naruszył interes powszechny;
UNIWERSYTECKA NAUKA PRAWA
Glosatorzy - komentowali pr. rzymskie; w odniesieniu do cesarstwa - cesarz władcą świata, panem italii, szefem kościoła;
DOKTRNA MONARCHII NARODOWEJ
odbudowa autorytetu monarchii, pokój wewnętrzny nałożony przez ustawy; patriotyzm wyprzedzał powinności lenne, wstęp do suwerenności państwa; (XII, XIIIw) król jest cesarzem w swoim królestwie, wytrącenie cesarzowi broni; król ma prawo do podatków, do ustawodawstwa, prawa suwerenne króla niezbywalne; jurysdykcja króla nad wszystkimi w swoim królestwie;
IDEOLOGIA IMPERIALNA
ekspansja niemiec, wkraczanie do państw europ. więc potrzebna ideologia; cesarz - dziedzic rzymskich imperatorów, namiestnik boga na ziemi; prawo wkraczania w sprawy kościoła (zwoływanie soborów);
TEORIA PAPALIZMU
(XIIIw.) centralizacja kościoła; papież może wkroczyć w sferę świecką pośrednio z racji swej władzy duchowej; [z powodu grzechu wł. świeckiej]; drugi nurt - hierokratyczny - papież może ingerować zawsze, jest źródłem wszelkiej władzy państwowej i sędzią wszystkich ludzi;
IDEOLOGIA KOMUNALNA
hasła ruchu miejskiego: wolność (od wł. panów prywatnych), pokój; komuna - wolna republika miejska; W pokoju w Konstancji miasta lombardzkie dostały faktyczną niezawisłość, przy pozorach zwierzchnictwa cesarza;
IDEOLOGIA PLEBEJSKA
projekty plebejskie w ruch sekt i herezji; reformy kościoła - dobrowolne ubóstwo; kwestionowano często porządek państwa - osobista cnota nie oficjalne powołanie daje prawo do zajmowania urzędów; Katarowie - kwestionowanie (monarchia, hierarchia, własność, liturgia, wojny i krucjaty) świat nie nadaje się do reformowania; Waldensowie - przeciw złym duchownym, papiestwu, hierarchi, przysięgom, wyrzekali się własności i pracy, nie uznawali sądów; Joachinizm - dzieje ludzkości to 3 epoki: Ojca (rządy pr., niewola), syna (rządy łasi, swobody), Ducha (bez niewoli, potrzeby pracy, kościół duchowy)
ŚREDNIOWIECZNA TEORIA PRAWA
1. Dualizm - a) pr.nat. - natura to bóg, dla komunistów - pr. nat. tylko dla ludzi; b) pierwotna natura ludzi przed upadkiem w grzechu; c) ST to pr. nat. a w szczególności: czyńcie innym jak chcecie, aby wam czyniono; Fryderyk II - matką prawa jest naturalny rozum, jego interpretetorem jest władca, jest nieomylny; 2. Ustawa - zwyczaj; pr. lenne wykluczało zmianę zwyczaju przez ustawę; pr. Justyniańskie - odwrotnie; jednak pogłąd, że lokalny zwyczaj może degradować ustawę; 3. Prawo - przywilej; wyższość użyteczności publicznej nad prywatą; przywileje nie mogą przynosić uszczerbku pr. powszechnym; 4. Monarcha związany pr. pozytywnym; tylko moralnie, bez sankcji;

PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE

Arystoteles Łaciński - zwrot ku starożytności, przekłady Arystotelesa na łacinę; Dwie tendencje: 1) Awerroizm - wiara i filozofia należą do dwóch sprzecznych światów (sprzeczne z koranem); odrzucił dogmat zmartwychwstania i nieśmiertelności dusz; szczęście tylko w życiu doczesnym; prawdy filozofii mogą być przedmiotem dowodu, wiary - nie; autonomia państwa wobec kościoła; przewaga zbiorowości nad jednostką; ciągłość instytucji państwowych;
2) Tomasz z Akwinu - bóg stworzył świat w porządku hierarchicznym; państwo to społeczność doskonała; dostarcza ludziom wszystkiego do życia doczesnego; każde ustala własne pr. jest to wyraz suwerenności; hierarchia - zasada naturalnego porządku; można wystąpić przeciw tyranom; tyran - uzurpator, ale i wł. legalny; Papież może kontrolować wszelkie wł. świeckie, ingerować; hierarchia pr.: wieczne (boga), natury (odbicie wiecznego w umysłach), ludzkie (bardziej szczegółowe); częste zmiany pr. osłabiają jego autorytet;
Dante - opłakany stan polityczny świata; tylko światowy władca, wszystko posiadając, niczego nie pożądając może utrzymać pokój między podległymi; cesarstwo i królestwa narodowe się nie wykluczają, cesarz związany prawem; państwo niezależne od kościoła; papież nie jest pośrednikiem boga; cele doczesne i wieczne nie są sobie podporządkowane hierarchicznie (con Tomasz z Akwinu); Marsyliusz z Padwy (awerroizm) - państwo ma zabezpieczyć i wartości duchowe i zewnętrzne; jest produktem naturalnych dążeń ludzi; dysponuje kompletem środków do zaspokojenia wszystkich potrzeb ludzi;tępienie wysępków, rozstrzganie sporów; ważne części - władcy, duchowni, wojownicy; mniej - rolnicy, rzemieślnicy, bankierzy; rząd - monopol decyzji administr. - nie może być tyrański; Suwerenność ludu - 1. pr. stanowienia praw, 2. kontrola i ustanowienia rządu, 3. prawa stanowione większością; 4. meśl o delegacji suwerennych pr. ludu na rząd; Prawo - norma opatrzona sankcją i wydana przez uprawnionego; odrzucenie dualizmu, pr. nie musi być dobre; pr. nat to ewentualnie zasada pr. poz.; Kościół - dobrowolna wspólnota wierzących; pr. kość. - nie jest pr.; naturalny podział na państwa;
NOMINALIZM
Occam - zakwestionowanie realnego bytu pojęć ogólnych; A) antypapalizm - papiestwo - tyranizm; Chrystus nie sprawował i nie przekazał wł. świeckiej; B) uzasadnieniem wł. państwowej jest zgodna z wolą boga swobodna decyzja wspólnot ludzkich; gdy się raz ustanowi wł. nie można jej odebrać; C) Prawo - wyraz bożej woli; pr. boże - ogólne zakazy i nakazy w Piśmie (i tylko tam); pr. nat. - dyrektywy rozumu (dostępne przez objawienie); pr. ludzkie powinno być zgodne z wyższymi; tam, gdzie nie ma nakazów rozumu jednostka jest wolna; prekursor pr. podmiotowych (nie wolno odebrać bez winy);
MONARCHIA STANOWA
a) wczesny absolutyzm - nieogranicznoa wł. królów winna być sprawiedliwa, ale bez sankcji za złą; bez kontroli parlamentu, pr. oporu, bez tyranobójstwa; pr. fundam. - niezbywalność domeny, ciągłość dynastyczna, religia królewska (fr); Car - głowa wschodniej ortodoksji; b) teoria reprezentacji - osobowość prawna państwa; król nie musi mieć zgody na reprezentację państwa; król reprezentuje całe królestwo, poszczególnie posłowie - części; potem parlament reprezentował całe królestwo (po włąceniu króla do parlamentu) (gb); celem reprezentacji - wyrażenie konsensusu;
KONCYLIARYZM (XV)
idea kościoła republikańskiego rządzonego kolegialnie przez biskupów; papieża mżna sądzić, gdy popadnie w herezję, nieomylny jest kościół powszechny; wł. biskupów oparta na elekcji; wyższość sobory nad inną wł.; papież - wł. wyk. soboru;
KOMENTATORZY
zaadoptowanie pr. justyń. do potrzeb epoki; naukowe zasady wykładni pr.; normy kolizyjne;
HEREZJE, TOLERANCJA
Wycliffe (gb) - żadna wł. nie może wykonywać swych funkcji w stanie grzechu śmiertelnego; duchowni nie potrzebują dóbr ziemskich; nie potrzebni pośrednicy w akcie zbawienia jednostek; Hus - król, papież, biskup, szlachcic - tracą wł. nad poddanymi, gdy są w stanie grzechu; Taboryci (radykalne skrzydło) - zły porządek świata obalony siłą, wytępienie gnębicieli ludu; zniesienie poddaństwa i rzywilejów stanowych; Poganie - reguła ograniczonej tolerancji - mają pr. ale wrogość; Włodkowic - tolerancja wobec pogan (porównał do żydów); nie tylko bierne znoszenie, ale i ochrona przed rabowaniem itp.; nie respekt wobec ich siły, ale miłość bliźniego; na jednej płaszczyźnie heretycy i schizmatycy (obrona heretyków);

ODRODZENIE

HUMANIZM (XVI)
chciano łączyć dwie tradycje: pogańsko - ludzką, i chrześcijańsko - boską; prawda o człowieku w doświadczeniu pokoleń; Erazm z Rotterdamu - trzeba zmieniać człowieka, nie ustrój; obyczaje, nie instytucje; rzecznik pacyfizmu; wolał republikanizm (na wzór kantonów szwajc.);
TOMASZ MORO
(gb), humanista, wróg reformacji; kościół kat. uznał go świętym; dobrzy królowie słuchają filozofów i przeprowadzają reformy (okłady); najlepiej, żeby nie było własności - utopijny komunizm; Państwa - sprzysiężenia bogaczy dbający o swój interes; Ideał: rzemieślnicy i chłopi; ale wszyscy pracują, umiar bez ascezy; tam gdzie dobro wspólne, nikt nie chce na nie pracować; Gwarantem jest: surowa moralność, nowa skala wartości, brak pieniędzy, tolerancja religijna;
NICCOLO MACHIAVELLI
a) cykliczny rozwój państw - bo osiągają dno upadku; trwałość ustroju - równowaga ekonomiczna między klasami; trwałość rządów - cnoty obywateli; religia państwowa; b) albo republika, albo jednowładztwo, najlepsza republika mieszana (monarysdem); rządzenie w ręku bogatej burżuazji; wyższość republiki nad monarchią; c) wszystkie prawa, instytucje, sojusze gwarantowane siłą narodowego wojska; d) każdy nowy porządek utrwali jedynie władza jednostki (silna), nie skrępowana ni prawem, ni moralnością; władza okresu przejściowego; okrucieństwo w odpowiednim czasie i rozmiarach - cnotą;
ABSOLUTYZM FRANCUSKI
kr. niby absolutny, ale poddany pr. bożemu i pr. fundamentalnym, powinien słuchać urzędników i sędziów; Jean Bodin - doświadczenie podstawą badań; A) Państwo - powstało albo przemocą, albo dobrowolnie; p. sprawiedliwy rząd nad wileoma rodzinami i nad tym, co jest dla nich wspólne (z władząsuwerenną na czele, skrępowaną pr.); B) Suwerenność - absolutna trwała niepodzielna, nienadana wł. państwa; s. daje wł. tworzenia i znoszenia pr.; C) Prawo - rozkaz suwerena; może zmienić prawa w każdej chwili; s. nie jest związany swoim pr., ale wyższym; rozkaz s. niezgodny z pr. bożym - nieważny, ale brak sankcji; D) Własność - nietykalna, niechęć podatkom, bo król ma od tego domenę; E) Poddani - wszyscy w państwie; jeśli zły legalny król, to bierny opór; jeśli uzurpator, to czynny, aż do tyranobójstwa; kler podlega prawodawstwu suwerena, papież nie jest jego zwierzchnikiem;
REFORMACJA LUTERAŃSKA
prawdziwa religia, to bezpośrednia rozmowa człowieka z bogiem; zniesienie przywilejów kleru; sekularyzacja dóbr kość.; uproszczenie kultu i ceremoniału; Marcin Luter - pośrednictwo kleru nie jest potrzebne, bo cała nauka jest w Piśmie; ostry podział między p. boskim i doczesnym; A) Państwo - monopolistyczna suwerenność; jedyny reprezentant porządku doczesnego; p. nie może rozkazywać sumieniu, ale kontroluje zewnętrzne postępki; utrzymuje zdeprawowanych w ryzach; nikt nie ma prawa badać, czy wł. działa legalnie; nawet tyrana trzeba słuchać; potem dopuścił wymówienie posłuszeństwa w granicach obowiązującego pr.; B) Bóg - książęta są bożymi katami (b. - najwyższy władca świata); postulat zniesienia poddaństwa - nadużycie, bo miłość chrześcijańska tylko w p. Chrystusa; kościół poddany jurysdykcji p.; p. - sędzia doktryn religijnych; p. - oficjalny inerpretetor Pisma; C) Prawo - pr. nat. podstawą pr. poz.; pr. ma być surowe i bezwzględne; ma na celu utrzymania pokoju zewnętrznego;
REFORMACJA KALWIŃSKA
Zwingli - ideał ustrojowy - rep. najlepszych; zamożnego i oświeconego patrycjatu, w sferze kościelnej - republikańska gmina wyznaniowa; Jan Kalwin - wł. nie pochodzi od ludu, nie jest pr. monarch, jest instrumentem Boga; jeśli ktoś rządzi - dostateczny powód, by go słuchać; potępienie rewolty; jeśli jest instytucja dla oporu wobec złej wł., to rezygnacja z oporu jest niemożliwa; najlepszy ustrój - rep. oligarchiczna - rządzi wielu pomagając sobie; sprzeciw wobec absolutyzmu; krytyka rep. dem. - nierozwaga i chciwość ludu; Państwo pilnuje, by ludzie nie znieważali boga herezją, świętokradztwem itd.; rozróżnienie wł. kościelnej i państwowej; skleryzowanie państwa; Prawo - podstawą pr. poz. jest pr. nat; za własnością, ale trzeba umieć być bogatym (praca);
MONARCHOMACHOWIE
pisarze kalwińscy, uznający opór przeciw złej władzy; Franciszek Hotman - doktryna monarchi ograniczonej, wpływ ludu na rządy; absolutyzm osłabiał państwo; Hugenoci - zasada suwerenności ludu, nigdy nie jest tak nie rozumny, by oddać królowi całą wł.; król jest wyższy nad jednostki, niższy od ludu; złego można obalić, nawet tabić; Teodor Beza - pr. oporu przyznał dygnitarzom i zgr. stanowym; podstawą oporu jest złamanie przez króla kontraktu, zakreślającego jego władzę; Stefan de la Boetic - błąd ludzi polega na zapominaniu o swych prawach, źródłem tyrani jest akceptowanie niewoli;
PLEBEJSKA REFORMACJA
mistycyzm (wiara w wewnętrzną inspirację bożą), sekciarstwo (odrzucenie świata doczesnego, separacja od państwa); Anababtyzm - królestwo boga na ziemi przyjdzie nawet przy biernym stanowisku ludzi; separacja od polityki; Tomasz Muzner - połączył reformę relig. z narodowym ruchem chłopskim; wybrani - potępieni: kryterium działanie dla dobra ogółu, nie dobre ucznki; niszczenie tych instytucji, które chronią interesy pryw. ze szkodą dla ogółu; wszyscy równi, wszystko wspólne, wszyscy wolni;

ABSOLUTYZM

GROCJUSZ
ojciec szkoły pr. natury; pr. nat. oddzielone od treści religijnych; związane z niezmiennymi cechami ludzkiej natury; bóg nie może go zmienić; źródłem pn jest badanie społecznej natury człowieka; bezpieczeństwo własności i handlu dla burżuazji a nie postulat władzy dla niej; Ustrój polityczny - nie ma idealnego; akceptował ideę suwerenności ludu, wybór ustroju należy do narodu; wolność ludzi i narodów może być przedmiotem obrotu; monarcha może zdobyć pełnię wł. przez podbój; lud może wystąpić przeciw wł. który łamie zastrzeżenia i warunki; pr. podmiotowe - przysługująca osobie kwalifikacja moralna, do zgodnego ze sprawiedliwością (pochodna prawa zwykłego) posiadania lub zdziałania czegoś;
SZKOŁA PRAWA NATURY
Puffendorf - człowiek z natury nie ma żadnych zobowiązań wobec innych; nie musi uznawać żadnej wł. nad sobą; idea konsensualizmu w teorii umów: istotą każdej umowy jest wola stron, można rozwiązać umowę przez umowę;
UTYLITARYZM
Benedykt Spinoza - im religia prostrza tym mniej okazji do sporówtym większa szansa na pokój i tolerancję; Państwo - umowa społeczna tworzy państwo w myśl użyteczności; bezwarunkowe poddanie się umowie wł. najwyższej; celem p. jest wolność, likwidacja konfliktów, organizacja życia; Demokracja - nie można przekazać p. wszystkich pr, naturalnych; ludzie mają słuchać praw nie ze strachu, ale licząc na pożytek; d. zachowuje równość ludzi, daje największy pożytek; najwięcej wolności, małe narażenie na stanowienie ustaw niedożecznych; najbardziej zbliżona do stanu nat.; Wolność przekonań - p. ma monopol na stanowienie ustaw, posłuszeństwo p. nie oznacza rezygnacji z wolności przekonań; każdy ma pr. krytykować ustawy; absurd - ustawowe określenie co ludzie mają myśleć; p. oreśla zewnętrzne przejawy kultu; Ewolucja ustrojów - nieskuteczne przewroty ustrojowe, obalające stan zakorzeniony w tradycjach; ewolucja: anarchia, monarchia, arystokracja, demokracja - p. idealne kontrolujące kościół;
TOMASZ HOBBES
A) Stan Natury - kwestionowanie tezy Arystotelesa o p. jako tworze natury; Człowiek z nat. jest egoistą; każdy chce mieć dla siebie więcej; to popycha do konfliktów; w okresie pierwotnym: wojna wszystkich ze wszystkimi; subiektywna wolność daje każdemu pr. do każdej rzeczy; pn nie może mieć zastosowania, bo walka o samozachowanie; pn rozwija się, gdy ludzie zrezygnują z części swych pr. i wybiorą pokój nad wojnę; B) Umowa Społeczna - umowa każdego z każdym; z zawarciem umowy znika wolność naturalna; pojawia się życie społ., pr, wł. chroniona pr.; p. tworzy wolna decyzja ludzi; nikt nie może być zwolniony z umowy, pod pretekstem, że suweren jej nie zachował; suweren nie jest stroną umowy; C) Absolutyzm Państwa - suweren nie podlega kontroli; pr. suwerena są niepodzielne; nie może ich delegować, ani utracić; p. zwierzchnictwo nad kościołem; s. jedyny reprezentant poddanych; albo absolutyzm, albo anarchia, nie chodzi o formę rządów, ale o nieograniczony i niepodzielny char. wł. dopuszczona demokracja pod tym warunkiem; wolności obywateli otrzymane i gwarantowane przez p.;
JOHN LOCKE
A) Stan Natury - stan wolności i względnej pomyślności; zupełna równość; o treści pn decyduje rozum; każdy ma pr. karać naruszycieli swego pr. pod.; ludzie ustanowili rząd, bo nie jest celowe, by byli sędziami we własnej sprawie; B) Umowa Społeczna - priorytet jednostki przed p.; p. jest tworem sztucznym; wszelkie pr. nat. są zachowane, na p. przekazano pr. represjonowania gwałcicieli tych pr.; Funkcje p.: tworzenie pr. poz., egzekwowanie ich, obrona na zewnątrz; Dwa akty umowy: umowa między jednostkami (powołuje społeczeństwo), umowa społ. z władzą (powołuje p.); obalenie wł. nie niszczy całego porządku społ.; C) Rząd - inne instytucje społ. nie są zależne od p., które też jest instytucją społ.; można normalnie zmienić rząd, ale może to doprowadzić do anarchii; zmiana będzie zmianą umowy społ.; D) Podział Władzy - powinny istnieć 3 wł. prawodawcza, wyk. (rządzenie, wym. sprawiedliwości) i federacyjna (pol. zagraniczna); ostatnia to prawie to samo co wyk.; nie należy łączyć wyk i ust; kto na obszarze p. kożysta z jego ochrony, daje milczącą zgodę na zasady umowy społ.; Własność - święta, oparta na pracy;
JAKUB BOSSUET (ABSOLUTYZM)
Pismo - najlepsze źródło zasad politycznych; tron króla = tron boga; bunt = świętokractwo; krytyka teorii umowy społ. i pierwotnej suwerenności ludu; Mon. absolutna - rząd naturalny, bo król widzi dalej i z bardziej wysoka; odrzucenie mistyki;

OŚWIECENIE

MONTESQUIEU, (LIB. ARYST).
kontynuator idei Locka ale i innych; A) Duch praw - normy pr. zależą od: warunków geogr., ustroju, religii, obyczajów, liczby mieszkańców, warunków ekonom., itp.; różne przyczyny działają z różną siłą; zasady pr. muszą być zróżnicowane; B) Historycyzm, Racjonalizm - niewola (źródła w różnicy zwyczajów) - pogarda, fanatyzm religijny, despotyzm; postęp techniczny i umysłowy uzasadnia zniesienie niewolnictwa; Pr. powinny być zgodne z racjonalną oceną warunków życia społ.; C) Polityka Pr. - ustawodawca powinien znaleść środek między skrajnościami; nie konieczna zbyt duża liczba pr., można je wtedy obejść, nie należy stosować kar, gdy nie ma takiej konieczności; D) Teoria Ustrojów Politycznych - pr. powinny tworzyć całość z naturą rządu (określającą istotę państwa) i z zasadą (to co wprawia w ruch); 3 rodzaje rządów: republika - natura: suwerenność ludu (demokracja, zasada: cnota) lub części (arystokr. zasada: umiarkowanie), monarchia - nat.;rządy jednostki zgodne z pr., zasada: honor, despocja - nat.:rządy jednostki bez praw, zasada: strach; Rep. możliwa tylko na małym terytorium; W demokracji nie powinno być całkowitej równości praw; despocja - synonizm monarchi absolutnej; monarchia to m. konstytucyjna; E) Wolność , Praworządność - wolność polityczna tylko w rządach umiarkowanych, gdy nikt nie nadużywa wł.; jest związana z praworządnością; wolny jest kogo pr. zabezpiecza; musi istnieć system hamulców (pr. stanów, przywileje miast, przeciwwagi); F) Podział władzy - 3 wł.: prawodawcza, wyk, sądowa; gdy dwie skupiają się w jednym ręku - nie ma wolności; wyk dla króla, ust. dla ludu; izba wyższa - wybierana przez wszystkich, wyższa - arystokracja; dla każdego sędzia równy stanem; wł. się na wzajem hamują i kontrolują; G) Liberalizm arystokratyczny - teoria M. zakłada nierówność wobec pr., cenzus majątkowy, członkowie izby niższej winni być świetlejsi od ludu;
LIBERALIZM BURŻUAZYJNY
Wolter - na rozwój społeczny ma znaczący wpływ rząd i religia; historia: dzieje techniki, sztuki, myśli naukowej; rzecznik absolutyzmu oświeconego, monarcha filozof, reformator, a.o. jedynie środkiem do celu - społeczeństwa opartego na podstawach pn: burżuazyjne idee wolności i własności; trzeba dojść do tego bez rewolucji, przez reformy; równość ludzi tylko wobec pr.nat.; w sferze p. - pr. równość jest nieosiągalna; własność - swoboda bogacenia się i kożystania ze swego majątku; wolność powiązana z praworządnością; Burżuazyjny utylitaryzm - ideologia bogacenia się, ludzkie przywary są warunkiem pomyślności ogólnej; Trzeba, by pr. było zgodne z uprawnieniami ludzi, rozumne; postulat jedności pr., zniesienia ceł wewnętrznych, obalenia ciężarów feudalnych;
Dionizy Diderot Sprawiedliwość - przestrzeganie zawartych układów, w różnych krajach mogą mieć różną treść; przestrzeganie pr. przez monarchów; despotyzm polega na samym zakresie wł. a nie na jej złym używaniu; Reprezentacja narodu kontrolująca rząd i karząca złych władców - fundament sprawiedliwego państwa; bogacenia się jednostek prowadzi do szczęścia ogółu; pr. uciskanych ludów do rewolucji;
Jeremiasz Bentham Użyteczność - dążenie do max szczęścia dla możliwie max ilości ludzi; zwiększanie przyjemności, zmniejszanie przykrości; system moralny na podstawie 3 pojęć: interes, przykrość, przyjemność; potrzebne są pr, bo nie wszyscy kalkulują poprawnie;
ADAM SMITH (PRAWA GOSPODARKI)
Społeczeństwo - zespół luźno powiązanych jednostek, jego analiza powinna się opierać na badaniu jednostek; ustrój społ. rodzi się spontanicznie; gospodarką rządzą jednak pr. obiektywne; najlepszą obroną pr. jednostki jest wolna konkurencja; interwencja p. na prośbę jednostki lub gdy zakłucenie porządku;
...