W zasadzie wszyscy się zgadzamy, że palenie tytoniu jako takie szkodzi zdrowiu. Natomiast w okresie ciąży szkodzi podwójnie, ma bowiem ujemny wpływ zarówno na zdrowie matki, jak i zdro­wie rozwijającego się płodu. Niestety, aż 30 proc. palaczek zatruwa własne dzieci jeszcze przed narodzeniem.

Uważa się, że zawarte: w dymie tytoniowym substancje toksy­czne — nikotyna, tlenek węgla (czad) oraz tzw. związki smołowate — ujawniają w pełni swoje szkodliwe działania na płód po 16 tygodniu ciąży. Nikotyna powoduje obkurczenie się naczyń, krwionośnych, prowadząc do znacznego upośledzenia krążenia krwi w łożysku. Łożysko palących matek mniej waży, jest cieńsze oraz szybciej zachodzą w nim procesy starzenia się, co w wyniku prowadzi do powstania gorszych warunków bytowania płodu. Także częściej u tych matek stwierdza się łożysko przodujące.

    Gdy ciężarna zaciąga się dymem, tętno płodu natychmiast skacze ze 130 do 180 uderzeń na minutę. Czy tak obciążone w zarodku serce ma szanse na normalny rozwój? Mały bierny palacz jest nie tylko zatruwany, narażany na kontakt z rakotwórczymi substancjami, ale również otrzymuje wraz z krwią mniej składników odżywczych i o 25 % mniej tlenu. Stan przewlekłego niedotlenienia nie pozwala rozwijać się właściwie.

Z praktyki wiadomo, że większość kobiet rzuca palenie w bar­dzo wczesnym okresie ciąży bo „papieros przestaje im smako­wać". Panuje przekonanie, że palenie mniej niż 5 papierosów dziennie nie jest w ciąży szkodliwe. Nie dyskutując z tym twier­dzeniem, można tylko powiedzieć, że w porównaniu z całkowitym zaprzestaniem palenia papierosów jest ono z całą pewnością bar­dziej szkodliwe. Wykazano, -że kobiety palące, które ograniczyły znacznie lub przestały palić przed upływem 20 tygodnia ciąży, rodzą dzieci o wadze urodzeniowej zbliżonej do niepalących. Nie­mniej, dzieci tych matek narażone są na wystąpienie wad wrodzo­nych w tym samym stopniu co u matek palących.

   Noworodek waży o 200–300 g mniej niż dzieci rodziców niepalących albo przychodzi na świat jako wcześniak, a zatem:

jest słabszy, występują u niego zaburzenia układu sercowo-naczyniowego i przemiany materii, miewa kłopoty z oddychaniem, bo jego płuca nie są w pełni gotowe do podjęcia swej funkcji, może mieć wady wrodzone, czasami nagle umiera (tzw. nagła śmierć łóżeczkowa często wiąże się z nałogiem rodziców).

   Paląca ciężarna naraża także siebie i musi się liczyć ze zwiększonym ryzykiem:

ü      poronienia,

ü      przedwczesnego porodu,

ü      przedwczesnego odklejenia się łożyska i pęknięcia błon płodowych,

ü      urodzenia martwego dziecka.

   Palenie papierosów jest bezwzględnie zabronione kobietom cię­żarnym, które w przeszłości chorowały na nerki, mają podwyż­szone ciśnienie tętnicze lub w czasie poprzedniej ciąży wystąpiło u nich zatrucie ciążowe. Zakaz palenia obejmuje również kobiety, u których podczas trwania ciąży wystąpiło krwawienie bądź po­przednia ciąża zakończyła się niepomyślnie.

   Poród i co dalej?

Instynkt macierzyński jest potężny. Dzięki niemu większość kobiet wytrzymuje bez papierosa co najmniej rok – tyle, ile trwa ciąża i karmienie piersią. Niestety, nie wszystkie. Tymczasem mleko matki palaczki ma mniej witaminy C i składników odżywczych, a zawarta w nim nikotyna (nie licząc innych trucizn) sprawia, że serce dziecka bije dużo szybciej niż powinno. Powoduje to niepokój, bezsenność, a także zaburzenia krążenia. Są też matki, które wykorzystują byle pretekst, by odstawić malca od piersi i wrócić do nałogu. Wystarczy, że dziecko ssie mniej chętnie...

   Winni są również ci, którzy palą w obecności kobiety w ciąży. Zatruwają i ją, i dziecko. Dym unoszący się z papierosa, zmieszany z powietrzem, jest jeszcze gorszą trucizną, niż ten wchłaniany bezpośrednio do płuc podczas zaciągania się. Noworodki, których ojcowie palą, umierają częściej, niezależnie od tego, czy matki są palaczkami.

   Szokujące są doniesienia prasowe o niefrasobliwych rodzicach. Nie dość, że sami palą, to jeszcze spraszają do domu palących gości i razem z nimi świętują narodziny potomka. Po kilku godzinach zatrute niemowlę umiera.

   Najbardziej bezbronnymi ofiarami nałogu jest potomstwo palaczy, o ile przeżyje. Dzieci oddychają dużo szybciej niż dorośli i przez to wchłaniają o wiele więcej zanieczyszczeń. Przebywając w dymie, stają się płaczliwe, markotne, gorzej śpią, nie chcą jeść, częściej wymiotują, cierpią na zaparcia, biegunki, ostrzejsze kolki, zaburzenia krążenia i podwyższone ciśnienie krwi. Mają wysuszone śluzówki i podrażniony, mniej odporny układ oddechowy.

Dlatego:

ü      stale się przeziębiają,

ü      dwa razy częściej kaszlą, zapadają na zapalenia gardła i górnych dróg oddechowych, oskrzeli i płuc,

ü      częściej mają przewlekłe zapalenia zatok oraz infekcje uszu (główną przyczyną głuchoty nabytej w dzieciństwie jest zapalenie ucha środkowego),

ü      cierpią na astmę oskrzelową lub alergie i ciężej przechodzą te choroby,

ü      częściej chorują na nieżyt żołądkowo-jelitowy,

ü      gorzej się rozwijają fizycznie i umysłowo, mają znacznie obniżoną odporność biologiczną.

   Mali bierni palacze, gdy dorosną, o wiele częściej chorują na cukrzycę, astmę, zapalenie oskrzeli, miażdżycę tętnic, choroby serca i nadciśnienie.

    Kobietom w ciąży nie wolno pić alkoholu, gdyż ich dzieci mogą być w przyszłości poważnie opóźnione w rozwoju psychicznym i fizycznym.

   Każda ilość alkoholu, nawet lampka wina lub okazjonalnie wypity drink działa toksycznie na rozwijające się w łonie matki dziecko. Im większa ilość alkoholu, tym większe jest ryzyko poważnych uszkodzeń.  Cząsteczki etanolu zawartego w alkoholu bez problemu przenikają przez łożysko i jeśli kobieta pije alkohol to dziecko pije razem z nią.

   Alkohol zaburza rozwój niektórych obszarów mózgu. Zaburza migrację komórek mózgowych w wyniku czego komórki nerwowe nie osiągają właściwego dla siebie miejsca przeznaczenia, w którym powinny podjąć pracę. W wyniku tego dziecko ma trudności z zapamiętywaniem, myśleniem, przetwarzaniem informacji. Alkohol może spowodować także umieranie komórek mózgowych – dziecko rodzi się z mniejszą ich ilością i dlatego jego mózg nie może funkcjonować prawidłowo.

   Najbardziej narażone na działanie alkoholu obszary mózgu to :

ciało modzelowate – przekazuje informacje pomiędzy prawą i lewą półkulą. Lewa półkula odpowiada za zasady, konsekwencję, precyzowanie i porządkowanie myśli. Prawa półkula odpowiada za myślenie abstrakcyjne, emocje i odczuwanie, twórcze myślenie i intuicję. Ciało modzelowate pomaga obu półkulom współpracować przy podejmowaniu codziennych decyzji. Jest jak most łączący dwie części miasta, a jego brak powoduje kompletny paraliż komunikacyjny. U niektórych dzieci z pełno objawowym FAS stwierdza się niedorozwój (lub nawet całkowity brak) ciała modzelowatego. Takie osoby mają trudności z odróżnianiem lewej strony od prawej, wykonywaniem ruchów naprzemiennych, nie potrafią maszerować, tańczyć, są niezgrabne. Jeśli brakuje wielu połączeń pomiędzy dwoma półkulami mózgu, informacje przepływają powoli i nieskutecznie. To może tłumaczyć częściowo fakt, dlaczego osoba z FAS/FAE – gdy odczuwa nagły impuls, by coś zrobić – najpierw przystępuje do działania, a dopiero potem, po fakcie, uświadamia sobie konsekwencje.

móżdżek – odpowiada za funkcje motoryczne – czyli zgrabne, skoordynowane ruchy oraz równowagę; Dzieci z uszkodzeniami móżdżku mają trudności z wchodzeniem i schodzeniem po schodach, skakaniem na jednej nodze, utrzymywaniem równowagi przy zmianach pozycji – nawet w sytuacjach zabawy (zjeżdżalnia na placu zabaw).

zwoje podstawy – odpowiadają za pamięć i procesy poznawcze;

hipokamp – bierze udział w procesach uczenia się i pamięci;

płaty czołowe – odpowiadają za funkcje wykonawcze, kontrolę impulsów, osąd;

   Osłabienie funkcji wykonawczych związane z uszkodzeniem płatów czołowych:

zachowania społeczne: nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach społecznych;

rozwiązywanie problemów: niezdolność do spontanicznego rozwiązania problemu;

przymus zachowań seksualnych: niezdolność do kontrolowania impulsów seksualnych, zwłaszcza w sytuacjach społecznych;

planowanie: niezdolność do wyciągania wniosków z uprzednich zachowań;

poczucie czasu: trudności z abstrakcyjnymi pojęciami czasu i pieniędzy;

porządkowanie informacji: „nieuporządkowane pliki”, trudności z gromadzeniem informacji;

pamięć: problemy z gromadzeniem i/lub przetwarzaniem informacji;

samokontrola: wymaga częstych podpowiedzi i nadzoru innych;

regulacje słowne: przymus głośnego mówienia, potrzeba informacji zwrotnej;

zaburzone funkcje motoryczne;

chwiejność emocjonalna: karuzela nastrojów, przesadna zmienność nastroju;

motywacje: brak refleksji, potrzeba motywacji z zewnątrz”.

Ubytki neuropsychologiczne, które powstają w mózgu w wyniku działania alkoholu dają często trudny do zdiagnozowania obraz.

   Nawet umiarkowane spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko poronienia. Nadmierna konsumpcja alkoholu w czasie ciąży może przyczynić się do powstania wad u dziecka. Długotrwałe spożywanie alkoholu w czasie ciąży prowadzi do zespołu alkoholowego wrodzonego czyli, nieprawidłowego rozwoju. Po raz pierwszy FAS został opisany w 1973 roku.

    Zespół alkoholowy wrodzony obejmuje zestaw objawów występujących u dzieci, których matki piły alkohol w czasie ciąży. Charakteryzuje się opóźnieniem rozwoju przed i po urodzeniu. U dzieci z Fetal Alcohol Syndrome – FAS, występują wady wrodzone serca i kończyn, a także mają zdeformowane rysy twarzy, mają również problemy z zachowaniem, kłopoty z nauką, nieprawidłową mowę i nieprawidłowe funkcjonowanie stawów i mięśni. Większość niemowląt z FAS ma trudności z jedzeniem, nie potrafią panować nad impulsywnymi zachowaniami; są nadwrażliwe na bodźce. Nierzadko cierpią na hypertonię lub hypotonię . W życiu dorosłym większość takich ludzi ma kłopoty w pracy (m.in. trudności w utrzymaniu stałej posady). Nastolatki z zespołem FAS często sięgają po alkohol i narkotyki, dziewczęta zachodzą w niepożądaną ciążę. Ludzie tacy są podatni na fizyczną, seksualną i emocjonalną przemoc. Dodatkowo FAS jest bardzo często podłożem dla rozwoju chorób umysłowych.

   Pełne rozpoznanie u dziecka zespołu alkoholowego wrodzonego wymaga stwierdzenia specyficznych dla tej choroby objawów. Przyszła matka musi przyznać, że piła alkohol w czasie ciąży. Dziecko musi wykazywać trzy główne objawy – nieprawidłowości w budowie części twarzowej czaszki lub całej czaszki, opóźnienie rozwoju fizycznego oraz uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, przejawiające się najczęściej opóźnieniem rozwoju umysłowego.

   Objawy FAS możemy podzielić na pierwotne i wtórne.

Do pierwotnych zaliczamy:

Niski wzrost i małogłowie. Małorosłość związana jest z wpływem alkoholu na rozwijający się płód, niedożywieniem matki, skorelowana z jej nikotynizmem. Szczególnie picie alkoholu w ostatnim trymestrze ciąży powoduje opisane tu cechy. Niska waga urodzeniowa i małe wymiary ciała pozostają u większości dzieci cechą charakterystyczną na całe życie.

Dysmorfie – twarzy. Zaliczamy tu następujące cechy:

ü      Oczy osadzone są szeroko, tak, że nasada nosa robi wrażenie bardzo szerokiej

ü      Szpary powiekowe są skrócone poprzez występowanie zmarszczki nakątnej

ü      Nos najczęściej jest krótki i zadarty

ü      Rynienka podnosowa słabo zaznaczona lub jej brak

ü      Górna warga bardzo cienka

ü      Odległość między nozdrzami a górną wargą wyraźnie dłuższa

ü      Podbródek i broda niewielkie

ü      Uszy nisko osadzone – małżowiny często zniekształcone

ü      Twarz dość płaska, szeroka

Wszystkie wymienione cechy mają tendencję u części dzieci do stopniowego „zanikania”, ale u około połowy pozostają przez całe życie. Dla rozpoznania FAS potrzeba stwierdzenia przynajmniej dwóch wyraźnych cech z wyżej wymienionej listy. Tak opisana twarz przeciętnego dziecka z FAS „wygląda dość orientalnie:, bywa, że owłosienie skóry głowy, brwi i rzęsy są obfitsze niż przeciętnie, taka uroda jest odbierana jako interesująca.

Ogólna budowa ciała: niski wzrost i niska waga powodują, że osoby z FAS sprawiają wrażenie „kruchych i słabych”. Dzieci te rosną bardzo powoli, nawet przy dobrym odżywieniu i środowisku. Szczupłość kończyn oraz wrodzone wady układu kostno-mięśniowego powodują występowanie następujących dysfunkcji:

ü      łatwe i szybkie męczenie się

ü      słaba koordynacja w zakresie motoryki dużej i małej

ü      zaburzenia czucia głębokiego oraz proprioceptywnego powodują swoista niezdarność ruchową, ruchy kanciaste, bywa, że chodzą „głośno tupiąc lub szurając”, chodzenie rozpoczynają z opóźnieniem, osłabiona równowaga i koordynacja mięśniowa powodują unikanie podejmowania wysiłków i prac wymagających precyzyjnego wykonania

ü      znaczne problemy w zakresie słyszenia, opóźniona zdolność mówienia, jednak język ekspresyjny, lepszy niż język recepcyjny, płynność słowna maskuje słabą jakość rozumienia mowy innych

ü      zaburzenia percepcji wzrokowej, zmniejszone pole widzenia peryferyjnego, trudności w interpretowaniu bodźców wzrokowych, obniżona koordynacja oko-ręka

ü      niepewność przy przenoszeniu przedmiotów

ü      inne anomalie rozwojowe dotyczą budowy takich narządów jak: serce, wątroba, nerki, narządy płciowe.

   Do wtórnych zaliczamy:

ü      lęk, złość, unikanie, wycofanie;

ü      wejście w rolę ofiary lub prześladowcy;

ü      zamknięcie się w sobie, kłamstwa, ucieczki z domu;

ü      przerwanie nauki szkolnej;

ü      bezrobocie;

ü      bezdomność;

ü      zależność od innych, chęć zadowolenia innych;

ü      choroby psychiczne, depresja, samookaleczanie się;

ü      gwałtowne i szokujące zachowania;

ü      impulsywność;

ü      kłopoty z prawem;

ü      skłonność do uzależnień;

ü      tendencje i zachowania samobójcze

   Na wystąpienie objawów wtórnych ma wpływ środowisko i sposób postępowania z dzieckiem. To właśnie te objawy mogą być czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie osoby z FAS.

   Obecnie uważa się, że każda ilość alkoholu to jest za dużo. Większość badań naukowych wskazuje, że 4-5 drinków dziennie jest przyczyną zespołu alkoholowego wrodzonego, jednak mniejsza ilość alkoholu, nawet mniej niż dwa drinki dziennie, także powoduje wady wrodzone, choć mniej poważne. Najlepiej więc całkowicie wyeliminować alkohol w czasie ciąży. Jednak śledząc doniesienia informacyjne dowiadujemy się o kobietach, które będąc w stanie upojenia alkoholowego rodzą swoje dzieci. Dzieci takich matek po urodzeniu maja czasem nawet 2 promile alkoholu we krwi.

   Wszystko co robi ciężarna kobieta może wpłynąć na stan zdrowia poczętego dziecka. Palenie papierosów czy picie alkoholu może zaszkodzić rozwijającemu się dziecku. Niektóre substancje, które kobieta uważa za bezpieczne, mogą mieć niepożądane działanie dla dziecka. Dlatego tak ważne jest podejmowanie przemyślanych i rozsądnych działań i podejmowanie odpowiedzialnych zachowań zdrowotnych w okresie ciąży.

Wpływ nikotyny i alkoholu na rozwój płodu

Bibliografia:

ü      Radowicki Stanisław.: „Ciąża, poród, połóg”,

Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1992;

ü      Curtis Glade.: „Twoja ciąża od A do Z”,

Amber, 2004;

ü      Stoppard Miriam.: „Kobieta od A do Z”,

Oficyna Wydawnicza „Atena”, Warszawa 2004;

ü      Licz Krzysztof.: „Jak być opiekunem dziecka z FAS?”

Fundacja ”Daj szansę”, Toruń 2005;

ü      Klecka Małgorzata.: „Ciąża i alkohol. W trosce o Twoje Zdrowie”

            Wydawnictwo Edukacyjne Parpmedia, Warszawa 2005;