MSG- zajmują się przepływem siły roboczej, towarów, usług, kapitałów i wiedzy technicznej.
MSG- jako dyscyplina naukowa opiera się na takich samych podstawach metodologicznych jak pozostałe dziedziny teorii ekonomii. Głównych przyczyn kształtowania się i rozwoju MSG należy doszukiwać się w istnieniu niezależnych, suwerennych państw poprzedzielanych granicami państwowymi. Współczesne MSG to stosunki między krajami o różnych ustrojach i poziomach rozwoju gospodarczego i różnych perspektywach rozwojowych.
Podmiotami są:
- przedsiębiorstwa
- przedsiębiorstwa międzynarodowe tzw. korporacje
- organizacje gospodarcze i finansowe międzynarodowe
- ugrupowania integracyjne
Korporacje- wielkie ugrupowania gospodarcze o ogromnych potencjałach ekonomicznych.
- 2/3 udziału w handlu zagranicznym przypada na kraje wysokorozwinięte
- ¼ przypada na kraje rozwijające się
- kilka procent na kraje transformujące się
Handel międzynarodowy to handel między wieloma narodami.
Handel zagraniczny odnosi się do handlu jednego kraju.
Siły oddziaływujące na handel:
- przymus
- korzyści
Handel międzynarodowy obejmuje wszystkie możliwe relacje wymiany towarowej między uczestniczącymi w niej krajami. Pojęcie handlu zagranicznego wiąże się z poszczególnymi krajami. Zasadza się na relacji kraj- zagranica i obejmuje stosunki każdego kraju z innymi krajami.
Handel zagraniczny otwiera gospodarkę narodową w stosunku do świata zewnętrznego, umiędzynaradawia ją, przekształca w podmiot międzynarodowej wymiany towarowej.
Tu widać wyraźnie pojęcie gospodarki otwartej :
Jest to gospodarka powiązana ze światem zewnętrznym, z której wypływają na rynki zagraniczne strumienie krajowych dóbr i usług, a w charakterze ekwiwalentu wpływają do niej dobra i usługi pochodzenia zagranicznego. Drugą warstwę tych przepływów stanowią środki pieniężne.
Gospodarka zamknięta jest przeciwieństwem gospodarki otwartej. Zakłada izolację gospodarki narodowej od otoczenia zewnętrznego i handlu , zorientowanie na własne siły i środki oraz na wymianę dóbr i usług wyłącznie w granicach państwowych.
Międzynarodowy podział pracy, kooperacja i specjalizacja produkcji.
Wyjaśnić sens tych 3 pojęć, jakie jest ich znaczenie i jak współdziałają ze sobą.
Międzynarodowy podział pracy kojarzy się z zasobami pracy jakimi dysponują narody. Ludność jest demograficzną podstawą zasobów pracy. Ludność jest zróżnicowana w poszczególnych krajach. Jest nas ok. 6 miliardów.
Zasoby pracy wynikają z odjęcia ludzi nie zdolnych do pracy czyli dzieci i ludności w wieku emerytalnym. Pozostanie ok. 3 miliardów ludności w wieku produkcyjnym. Nie wszyscy jednak pracują bo występuje zjawisko chronicznego bezrobocia.
Zasoby pracy to jeden z czynników produkcji.
We współczesnym świecie nie ma takiego kraju który byłby w stanie sam wytworzyć wszystkie asortymenty produktów. Narody z całości wybierają sobie pewna grupę asortymentową towarów które będą produkować w zależności jakimi zasobami dany kraj dysponuje. Im większy asortyment towarów będziemy wytwarzać tym większą ilość środków musimy przeznaczyć aby zapewnić odpowiednią jakość aby być konkurencyjnym na rynku.
W ostatecznym rachunku podział pracy jest podziałem produkcji.
W 1999r. USA i Kanada wytwarzały 22 % produktu światowego, Kraje Europy Zachodniej wytwarzały ok. 21 % produktu światowego, kraje afrykańskie 4 %, kraje latynoskie 8 %, Polska mniej niż 1 % ( o,75 % ). Produkcja w skali światowej jest ogromna.
Gdyby USA wytwarzała wszystkie asortymenty wyrobów w ogóle nie angażowałaby się w wymianę towarową.
Podstawowe cechy międzynarodowego podziału pracy:
- każdy naród z tej wielkiej produkcji i struktury asortymentowej wybiera jakąś część a z innej rezygnuje zostawiając ją dla innych narodów w ramach międzynarodowego podziału pracy
- koncentrując się na wybranych dziedzinach a rezygnują z innych każdy naród specjalizuje się w tych dziedzinach które wybrał i z pojęciem tej koncentracji czyli wyboru pewnego fragmentu łączy się pojęcie specjalizacji produkcji w skali międzynarodowej
- każdy naród rezygnuje z wytwarzania wielu wyrobów i usług na rzecz innych nie dlatego że są mu nie potrzebne ale dla tego że jego zasoby są zbyt skromne aby o własnych siłach wytwarzać te wyroby
- w jaki sposób kraj ma zaopatrzyć się w te wyroby które są mu potrzebne a z których produkcji zrezygnował- może je zdobyć na rynkach zagranicznych ale musi dysponować dewizami. Skąd weźmie środki na import – w ostatecznym rachunku jedynym środkiem jest eksport, ale żeby eksportować trzeba się wyspecjalizować w pewnej produkcji aby wygospodarować nadwyżki wyrobu, aby móc przeznaczyć je na eksport i zdobyć dewizy, aby uzupełnić ubogą strukturę asortymentową produktów. Handel Zagraniczny rozszerza strukturę wyrobów.
Międzynarodowy podział pracy jest podziałem zadań produkcyjnych między poszczególne kraje, w jego ramach dokonuje się międzynarodowa specjalizacja a wybór jest jednocześnie orientacją na specjalizację produkcji i jest jednocześnie procesem wydłużania serii wyrobów w wyspecjalizowanych dziedzinach ażeby wytwarzanej produkcji wystarczyło do nasycenia rynku wewnętrznego i aby powstały nadwyżki na eksport.
Z tym pojęciem łączy się tez wymiana międzynarodowa towarów.
Klasyfikacje międzynarodowego podziału pracy:
- wewnątrz gałęziowy międzynarodowy podział pracy np. wymieniamy maszyny za maszyny, chemikalia za chemikalia itp.
- między gałęziowy podział pracy np. wytwarzam chemikalia i wymieniam je nie tylko na inne chemikalia ale i na np. maszyny
We współczesnych warunkach decydującą rolę odgrywa wewnątrz gałęziowy podział pracy bo podstawową pozycje we współczesnej wymianie zajmują kraje wysoko rozwinięte ( na nie przypada 2/3 udziału światowej wymiany towarowej ). Gałęziowa struktura tych krajów jest zbliżona i dlatego dominuje wymiana wewnątrz gałęziowa.
Między gałęziowy podział pracy dotyczy z jednej strony krajów wysokorozwiniętych a z drugiej strony krajów słabo rozwiniętych gospodarczo. Struktury krajów wysoko rozwiniętych to struktury przemysłowo usługowe a krajów słabo rozwiniętych to struktury rolniczo surowcowe. Ta wymiana odgrywa podrzędna rolę.
W jednym i drugim podziale pracy nie muszą uczestniczyć wszystkie kraje
( ONZ podaje ponad 180 krajów ) i wszystkie gałęzie.
MPP można rozpatrywać w kategoriach:
1. statycznych – dana jest niezmienna struktura towarowa i geograficzna
2. dynamicznych – są nieustanne zmiany w strukturze produkcji i handlu
Czynniki MPP :
1. wewnętrzne – warunki naturalne, poziom i struktura gospodarcza, postęp techniczny, czynniki systemowe i pozaekonomiczne.
2. zewnętrzne – powiązane ze światem zewnętrznym ( istotniejsze dla krajów zacofanych ).
Czynniki które wpływają na międzynarodowy podział pracy:
- nierównomierne rozmieszczenie zasobów naturalnych w świecie ( zazwyczaj kraje wysoko rozwinięte mają mniej zasobów naturalnych )
- zróżnicowane wyposażenie krajów w pracę i kapitał ( kraje wysoko rozwinięte to 20 % ludności świata i gaśnie krzywa przyrostu naturalnego a w krajach słabo rozwiniętych jest eksplozja przyrostu naturalnego. Główne zasoby kapitału ( nie tylko pieniądze ) znajdują się w krajach bogatych ). Tam gdzie nie ma kapitału produkcja jest o charakterze pracochłonnym a tam gdzie jest kapitał produkcja jest praco oszczędna ale kapitałochłonna
- czynnik naukowo techniczny – postęp techniczny jest tworzony w krajach wysokorozwiniętych, mamy produkcje nauko chłonną i nauko oszczędną (wyroby o wysokiej i ultra wysokiej technice )
- jest przymus międzynarodowego podziału pracy i korzyści z niego płynące
Międzynarodowy podział pracy ma strukturotwórcze znaczenie i wpływa na formowanie narodowych struktur produkcyjnych.
Istnieje kilka rodzajów struktur :
- makrostruktura produkcji czy gospodarki – wielkie działy gałęzi narodowej ( rolnictwo, przemysł i usługi ). MPP doprowadza do zróżnicowania tych struktur ale nie eliminuje ich a natomiast w strukturze branżowej niektóre branże mogą być całkowicie wyeliminowane
- mikrostruktura albo technologiczna struktura wytwarzanych wyrobów – istnieje międzynarodowy podział pracy zespołów, podzespołów i procesów technologicznych np. nie ma zakładu który produkowałby samochód od A do Z ze swoich części.
- komplementarność struktur gospodarczych – to wzajemne uzupełnianie się przedsiębiorstw czy krajów w skali międzynarodowej za pomocą eksportu i importu. Oferowanie wzajemnych świadczeń. Ona zakłada zróżnicowanie struktur gospodarczych, bo tylko takie mogą się uzupełniać
Międzynarodowa specjalizacja produkcji jest podstawą międzynarodowego podziału pracy – jest to wybór i ograniczanie ilości tych dziedzin w działalności gospodarczej na których koncentrujemy uwagę, jest to rozszerzanie skali produkcji.
Jest to ograniczenie asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby procesów technologicznych w celu zwiększenia efektywności posiadanych czynników produkcji – umożliwia wzrost wydajności pracy, obniżenie cen oraz wzmocnienie konkurencyjnych produktów na rynku a poza tym jest czynnikiem stabilizacji obrotów handlowych.
Jest wyjściowym warunkiem osiągnięcia korzyści skali.
Może występować specjalizacja przedmiotowa ( grupy towarów ) i technologiczna ( fazy procesów technologicznych).
Rodzaje międzynarodowej specjalizacji produkcji:
- specjalizacja wg gotowych wyrobów
- specjalizacja wg zespołów i podzespołów
- specjalizacja wg faz procesów technologicznych
- specjalizacja statyczna – pod uwagę bierze się istniejące w momencie podejmowania decyzji co do przyszłych kierunków produkcji warunki gospodarowania danego kraju ( za podstawę wyboru tej specjalizacji przyjmuje się przewidywane warunki produkcji i współpracy z zagranicą uwzględniające realne możliwości dostosowawcze gospodarki.
- specjalizacja dynamiczna – opiera się na specyficznych odmianach specjalizacji produkcji gdzie podstawą są powiązania kooperacyjne ( tj. etap podziału pracy )
Międzynarodowa kooperacja produkcji – są to więzi produkcyjno handlowe między przedsiębiorstwami różnych krajów które uczestniczą w wytwarzaniu dóbr finalnych w celu wytworzenia wspólnymi siłami doskonałego produktu finalnego. Pojęcie kooperacji wiąże się ze specjalizacją wg zespołów, podzespołów i faz procesów technologicznych. Dobro finalne rozdziela się na małe cząstki i wtedy powstaje doskonały produkt finalny. Dominują więzi o charakterze produkcyjnym, technologicznym, inżynieryjnym. Ważne są stałe dobre kontakty między przedsiębiorstwami. Obok kooperantów, dostawców występują również montownie.
Specyficzne cechy kooperacji:
- kooperacja jest umocowana prawnie ( kontrakt prawnie usankcjonowany )
- więzi kooperacyjne mają długoterminowy charakter
- obejmuje nie tylko więzi produkcyjne i technologiczne ale również sferę badań naukowych , laboratoryjnych
- rozwija się w dziedzinach samochodowych, okrętowych, samolotowych, techniki kosmicznej
- może być wielostronna, dwustronna , jedno produktowa, wielo produktowa, wewnątrz gałęziowa, międzygałęziowa
Dynamika handlu międzynarodowego.
Wskaźnik wzrostu eksportu światowego w latach 1970- 1993 wynosi 275 %.
Eksport światowy zwiększył się 2,5 razy.
Jeśli porównamy export światowy z produkcją światową to zorientujemy się czy jest to wyższy wskaźnik czy niższy od wskaźnika wzrostu eksportu światowego.
Produkt światowy w tym samym czasie wynosi 198 %. Mamy do czynienia z dwukrotnym zwiększeniem się produktu światowego w okresie 1970 – 1993.
Wskaźnik wzrostu eksportu jest większy od wskaźnika wzrostu produktu światowego.
Analogiczna tendencja miała miejsce w poszczególnych krajach.
Udział eksportu w wytwarzanym produkcie krajowym i w skali światowej i w poszczególnych krajach powinien wykazywać tendencje rosnące. Coraz większa część wytwarzanego w poszczególnych krajach produktu przeznaczana była na rynki zagraniczne. Analogiczna tendencja dotyczy również importu. Do gospodarki napływają coraz potężniejsze strumienie towarów pochodzenia zagranicznego które zasilają zarówno sektor konsumpcyjny jak i sektor produkcyjny każdego społeczeństwa. W procesie długofalowego wzrostu gospodarczego kraje coraz szerzej otwierają się na wymianę towarową.
Udział eksportu w wytwarzanym produkcie zwiększał się:
1. Niemcy rok 1960 – 19%
1984 - 31%
2. Wlk. Brytania rok 1960 – 21%
1984 – 29%
3. Włochy rok 1960 – 14%
1984 – 27%
Jest to ujęcie dynamiczne.
Rok 1984 – ujęcie statyczne.
Udział eksportu w produkcie narodowym.
USA - 8%
Belgia – 79%
Jakie czynniki wpływają na stopień otwarcia danego kraju :
- wielkość danego kraju i potencjał ekonomiczny, potencjału siły roboczej, zasoby kapitału, zaplecze naukowe i techniczne jakim dysponuje dany kraj.
3 tezy:
- obserwujemy przyśpieszenie obrotów handlu zagranicznego w stosunku do wzrostu światowego i krajowego produktu narodowego.
- w procesie długofalowego wzrostu kraje coraz szerzej otwierają się na wymianę międzynarodową
- stopień otwarcia się krajów jest bardzo zróżnicowany a to zależy od zasobów jakimi dany kraj dysponuje.
Geograficzna struktura handlu.
Struktura geograficzna
- to pewna całość ,
- elementy na które rozkłada się ta całość
- strukturę mierzy się konfrontując, porównując wysoko rozwinięte części z całością
Stosuje się często trójczłonową strukturę:
- kraje wysoko rozwinięte
- kraje rozwijające się ( słabo rozwinięte)
- kraje transformujące się
Dane z 1993r.
Kraje wysoko rozwinięte – są produktem bardzo długiego procesu rozwojowego, ich rozwój zapoczątkowała rewolucja przemysłowa w Anglii, są krajami dominującymi i ponad połowa produktu światowego przypada na te kraje i 2/3 eksportu światowego.
Największe z nich to USA, Japonia, Niemcy, Wlk. Brytania, Francja.
Kraje rozwijające się:
1/5 światowego eksportu przypadała na te kraje.
Na czele Meksyk, Brazylia.
Kraje transformujące się ( byłe socjalistyczne ):
Przypadało 5 % światowego eksportu a w latach 80-tych 10 %.
Przejście z gospodarki centralnie planowanej na rynkową miało wpływ na ten spadek. Skorzystały na tym kraje wysoko rozwinięte.
Przyczyny tego stanu rzeczy:
- PKB w pierwszych latach 90-tych spadał
- W Polsce spadł o 18%
- W Europie Środkowej zmniejszył się o 20 %
- Produkcja malała więc malał eksport
- Byłe tereny ZSRR – około 50%
- Zmieniała się też struktura towarów
To co dominuje w strukturze eksportu i importu to to co dominuje w strukturze produkcji.
Jeśli w strukturze krajów wysoko rozwiniętych dominuje przemysł i szeroko rozumiane usługi to w eksporcie muszą dominować produkty i usługi z tych dwóch dziedzin.
W światowym eksporcie dominują te dwie grupy.
W 1993 roku udział tej grupy towarowej wynosi 73 % a surowców i towarów rolniczych – 24 %.
Towary przetworzone dominują w eksporcie światowym.
Usługi – to świadczenie społecznie użytecznych czynności nie związanych bezpośrednio z wytwarzaniem dóbr rzeczowych.
Usługi odgrywają coraz większą rolę jako składnik wymiany międzynarodowej sprzyjający jednocześnie rozwojowi wymiany międzynarodowej i napływowi zagranicznych inwestycji.
Klasyfikacja usług na potrzeby HZ różni się podejściem do usług świadczonych przez czynniki produkcji ( kapitał i praca ).
Istota usług sprawia że wiele z nich jest konsumowanych w miejscu produkcji i nie mogą być one przedmiotem obrotu międzynarodowego.
Teorie handlu międzynarodowego.
Teza:
Handel międzynarodowy jest zjawiskiem korzystnym.
Koncepcja merkantylizmu ( wiek XVII i I połow3a XVIII )
Jest to bardzo prymitywna teoria ale stanowi swoiste tło dla następnych teorii naukowych . Jej sens – odpowiada na pytanie co jest głównym bogactwem narodu.
Według hipotezy naukowej ten naród jest bogaty który dysponuje dużym zasobem środków pieniężnych ( srebro, złoto ). Można to uzyskać za pomocą wymiany międzynarodowej. Ale gdyby był bilans zrównoważony to pieniędzy metalicznych gromadzić nie można bo eksportuje się po to żeby importować. Jeśli handel zagraniczny jest zrównoważony to jeśli otrzymano metaliczne pieniądze za sprzedane towary to należy je w całości wydać. Wtedy nie można nic odłożyć do „ worka „ środków pieniężnych. Dochodzimy do tego że handel taki nie ma znaczenia a ma znaczenie tylko wtedy gdy eksport jest wyższy od importu, wiec w polityce każdego kraju powinna być orientacja na forsowanie eksportu nad importem w celu zgromadzenia metalicznych środków pieniężnych. Na tym polegała teoria wymiany międzynarodowej.
Nowoczesna gospodarka rynkowa sformowała się po rewolucji przemysłowej .
Powszechnym zjawiskiem stała się wymiana towarowa i rosło zapotrzebowanie na nowoczesne teorie takiej wymiany.
Do nowych teorii wprowadzamy takie kategorie jak popyt, podaż, cena, zysk, przychód, koszty.
Teoria kosztów absolutnych A.Smitha.
W II połowie XVIII w. takim twórcą nowej teorii był Adam Smith który wprowadził do analizy modelowanie ekonomiczne procesów gospodarczych. Procesy gospodarcze w warunkach rynkowych to skomplikowane zagadnienie - jest to sprzężenie i krzyżowanie się różnorodnych zjawisk i procesów i patrzenie na nie bez jakiejś metody naukowej jest trudne. Obiektem jego zainteresowania była gospodarka narodowa i jej powiązań z rynkami zagranicznymi oraz wyjaśnienie mechanizmu powstawania korzyści.
A.Smith zastosował metodę abstrakcji naukowej- czyli odkładanie na bok wszystkiego tego co powinno być pominięte w wyjaśnieniu tego zjawiska .
Wnioski z takiego założenia:
- w wymianie międzynarodowej uczestniczy wiele krajów ( obecnie ok. 190 )
- nie wszystkie kraje muszą uczestniczyć w analizie a niezbędne minimum to 2 kraje
- w wymianie uczestniczy ogromna ilość towarów i usług ale niezbędne minimum dla analizy to 2 towary
- w tworzeniu towarów uczestniczą różne czynniki i powstają koszty osobowe i rzeczowe. A. Smith wprowadził kategorię kosztów ale z całej ich masy wybrał koszt siły roboczej czyli wprowadził do analizy czynnik pracy.
- wprowadził koncepcję gospodarki zamkniętej aby pokazać korzyści jakie wynikają z gospodarki otwartej – przeprowadził konfrontację tych dwóch gospodarek.
- za podstawę analizy przyjął wymianę barterową – towar za towar, eliminując pieniądz zarówno krajowy jak i międzynarodowy oraz jego składniki
Model 2 krajów i nałożone pojęcie gospodarki otwartej. Zasoby pracy rozpatrywane są w jednostkach naturalnych tj. godzina czasu pracy. USA ma 2 godziny i Wl.Brytania też.
USA Wl.Brytania
koszt jednostkowy koszt jednostkowy
pszenica 6t/1godz. 10 min 1t/1 godz. 60 min
sukno 3m/1 godz. 20 min ...
igunka