Historia książki i bibliotek - zapis wykładu prowadzonego w sem zim r-a 2010-2011 przez dr Jacka Puchalskiego IINiSB UW.pdf - INiB - Sara789

Historia ksiąŜki i bibliotek

zapis wykładu prowadzonego

w semestrze zimowym

roku akademickiego 2010/2011

przez dr Jacka Puchalskiego

IINiSB UW

Historia ksiąŜki i bibliotek ......................................................................................................2

Początki pisma ......................................................................................................................2

Pismo klinowe .......................................................................................................................3

Kreteńskie pismo linearne ..................................................................................................4

Pismo egipskie ......................................................................................................................5

Pismo greckie ........................................................................................................................7

Biblioteka Aleksandryjska ..................................................................................................9

Biblioteka Pergamońska ....................................................................................................10

Pismo i ksiąŜka w staroŜytnym Rzymie ..........................................................................11

KsiąŜka i biblioteka w Bizancjum ....................................................................................13

KsiąŜka w świecie islamu ..................................................................................................16

KsiąŜka i biblioteka w średniowieczu .............................................................................18

KsiąŜki średniowieczna w Polsce .....................................................................................20

KsiąŜka w renesansie .........................................................................................................24

Początki drukarstwa ..........................................................................................................24

Drukarstwo w Polsce w XVI w. .........................................................................................27

Drukarstwo a reformacja ..................................................................................................30

Biblioteki w okresie odrodzenia ......................................................................................31

Biblioteki w Polsce w okresie renesansu .......................................................................32

KsiąŜka barokowa ...............................................................................................................35

Cenzura w Polsce ...............................................................................................................35

Drukarstwo europejskie w XVII w. ..................................................................................37

Drukarstwo w Polsce w XVII w. .......................................................................................37

Biblioteki XVII w. w Europie .............................................................................................40

Biblioteki XVII w. w Polsce ...............................................................................................41

KsiąŜka europejska w XVIII w. .........................................................................................42

Biblioteki europejskie w XVIII w. ....................................................................................42

KsiąŜka polska w XVIII w. ..................................................................................................43

Działalność braci Załuskich ..............................................................................................43

Drukarstwo polskie w XVIII w. .........................................................................................44

Czasopisma polskie ............................................................................................................45

Rozwój księgarstwa polskiego .........................................................................................45

Historia ksiąŜki i bibliotek

Początki pisma

Początki ksiąŜki wiąŜą się z narodzinami pisma. Pierwsze znaki pamięciowe –

mnemotechniczne, których zadaniem było nie tylko wyobraŜenie wydarzeń, ale

takŜe z czasem przekazywanie komunikatu innym członkom wspólnoty. Te

komunikaty cechowały się dosłownością, starały się realistycznie odzwierciedlać

rzeczywistość. Przykładem są rysunki naskalne (petroglify). Pojawiły się teŜ

systemy znaków, które przede wszystkim miały wspomagać pamięć ludzką,

początkowo nie nosząc zamiaru komunikatu, np. karby na materiale. Z czasem

poszczególne rysunki, które miały teŜ charakter komunikatów, przeradzały się w

tzw. pisma obrazkowe. Cechą charakterystyczną pism obrazkowych jest to, Ŝe były

uniezaleŜnione od mowy. MoŜna je więc odczytać, nie znając języka danej

społeczności. Pismo obrazkowe w poszczególnych cywilizacjach upraszczało się,

stawało się coraz bardziej symboliczne, oderwane od rzeczywistości, bo potrzebna

była olbrzymia ilość obrazków. Następuje coraz częstsze stosowanie znaków

symbolicznych. Kolejny etap ewolucji to podział znaków wynikający z ich

dostosowanie do mowy ludzkiej. Od znaków wyraŜających pojęcia, do tych

wyraŜających wyrazy, sylaby a na końcu głoski. W tej ewolucji moŜna wyróŜnić.

pisma obrazkowe,

pisma wyrazowe,

pisma sylabowe,

pisma alfabetyczne.

Ewolucja pism wywoływana była kilkoma czynnikami. Pierwszym i

najistotniejszym był rozwój cywilizacyjny poszczególnych społeczności uŜywających

pism. Im więcej handlu, gospodarki, tym większa konieczność zapisywania. Z

rozwojem tym wiązał się rozwój administracji państwowej, a więc konieczność

tworzenia zbiorów informacji. Obok tego czynnikiem była religia. Na ewolucję pism

wpływało teŜ zjawisko przejmowania pism przez jedne ludy od innych,

dostosowując systemy pism do własnej mowy. Trzecim elementem istotnym był

dostępny materiał pisarski. Na terenach, gdzie najbardziej dostępna była glina

(dorzecze Eufratu i Tygrysu), pismo obrazkowe przekształciło się w pismo klinowe.

UŜywano tabliczek glinianych, więc łatwo było uŜyć kliny jako znaki pisarskie.

Podobne zjawisko moŜna zaobserwować w Egipcie, gdzie wraz z wynalezieniem

technologii papirusu, pismo hieroglificzne zmieniało się.

Pismo klinowe

Za najstarszą odmianę pisma uwaŜa się pismo klinowe. Nazwa ta została

nadana od znaków, które wyciskano w glinie. Pismo to rozwinęło się na Bliskim

Wschodzie. Jego początki sięgają 4 tys. p.n.e. Najwięcej tekstów zapisanych

pismem klinowym i najstarszych znaleziono na terenach państwa Sumerów.

Pochodzą one z 4 tys. p.n.e. Dlatego teŜ wynalezienie pisma klinowego

przypisywano Sumerom, choć podobne zabytki odnajduje się teŜ na terenach poza

cywilizacją sumeryjską.

Początkowo pismo klinowe miało charakter obrazkowy, składało się ze

znaków zwanych piktogramami. Z czasem pismo nabrało charakteru ideograficzno

wyrazowego, przekształcając się z czasem w pismo wyrazowosylabowe. Na etapie

pisma ideograficznego, pismo klinowe miał ok. 2 tys. znaków i było uniezaleŜnione

od mowy. Ewolucja znaków obrazkowych polegająca na zastąpieniu ich klinami i

powiązaniu ich językiem, doprowadziła do tego, Ŝe na poziomie pisma wyrazowo

sylabowego, miało ok. 500 znaków. Pismo ulegało dalszym przekształceniom.

Zawsze ewolucja zmierzała do powiązania znaków z mową. W 3 tys. p.n.e. pismo

klinowe nabrało charakteru sylabowego i pojawiły się znaki fonetyczne, związane z

językiem sumeryjskim. Ok. 2000 r. p.n.e. nastąpiła zmiana i system pisma

sumeryjskiego przejęli Akadowie, którzy do istniejących znaków dodali swoje znaki

fonetyczne, odzwierciedlające ich mowę. Pismo akadyjskie wykształciło w końcu 3

rodzaje znaków:

ideogramy – znaki wyrazowe,

sylaby – znaki zgłoskowe,

determinatywy – znaki wyjaśniające ich znaczenie.

W ten sposób powstał system pisma wyrazowosylabowego.

Pisma klinowego uŜywano na Bliskim Wschodzie powszechnie do XIVXIII w.

p.n.e., a jego kres rozpoczął się wraz z podbojem tych terenów przez Aleksandra

Wielkiego w IV w. p.n.e. Ostatni zabytek pisma klinowego pochodzi z I w. n.e.

Pismo klinowe zostało odczytane w poł. XIX w., m.in. przez Henry’ego

Rowlingsona. Materiałem pisarskim była glina, stosowano takŜe metal. Początkowo

pisano od prawej do lewej, w II poł. 3 tys. nastąpiła zmiana. Teksty zapisywano na

tabliczkach w ten sposób, Ŝe zwilŜano tabliczkę i rylcem stawiano znaki, dzięki

czemu tabliczkę moŜna było wielokrotnie uŜywać. Istnieje hipoteza, Ŝe w

przypadku szczególnie istotnych tekstów dla utrwalenia tabliczki wypalano. Równie

prawdopodobna hipoteza twierdzi, Ŝe wypalone tabliczki są wynikiem poŜarów

związanych z działaniami wojennymi.

To, co charakterystyczne dla wczesnych systemów pisma to to, Ŝe kultura

pisma, umiejętność pisania i czytania, miała ograniczony charakter. Środowisko

posiadające te umiejętności związane było zazwyczaj z ośrodkami władzy i

pracowało dla dworów królewskich, zarządców, arystokracji, stąd najbogatsze

zabytki to pozostałości po archiwach królewskich, np. archiwum a zarazem

biblioteka króla Asyrii Asurbanipala, którego dwór znajdował się w stolicy państwa,

Niniwie. W poł. XIX w. odkryto tę bibliotekę, odnajdując ok. 2 tys. glinianych

tabliczek, uporządkowanych, oznaczonych (najstarszy ekslibris) i spisanych w

katalogu działowym WyróŜniono działy:

filologia,

astrologia,

matematyka,

prawo,

teologia.

Oprócz księgozbiorów władców funkcjonowały takŜe księgozbiory innego rodzaju,

np. szkolne, o czym moŜe świadczyć biblioteka odkryta w świątyni Sippar, czy teŜ

biblioteki przyświątynne, które odkrywa się na terenie Babilonii.

Kreteńskie pismo linearne

Gliny jako materiału pisarskiego uŜywali równieŜ Kreteńczycy, począwszy od

pisma hieroglificznego, skończywszy na linearnym, które badacze podzielili na:

pismo linearne A,

pismo linearne B.

Pismo linearne A było uŜywane na Krecie między 1700 a 1600 r. p.n.e. Teksty

zapisywane pismem linearnym A miały charakter ideograficzny. Jednym z

najwaŜniejszych zabytków jest dysk z Fajstos datowany na 1600 r. p.n.e. Pismo

linearne B uŜywane było między 14001500 r. p.n.e. Jest to modyfikacja pisma

linearnego A. Nie jest to juŜ pismo ideograficzne, choć zawiera takie znaki, a pismo

sylabiczne.

Pismo egipskie

Tak jak w innych systemach, system egipski wywodzi się z pisma

obrazkowego. UŜywano hieroglifów juŜ od 3 tys. lat p.n.e. Zainteresowanie pismem

i kulturą egipską jest odnotowywane juŜ w kulturze antycznej, ale badania

przyniosła wyprawa armii Napoleońskiej do Egiptu w 1798 r. ( Osły i uczeni do

środka czworoboku , Napoleon). W 1822 r. francuski uczony Jean Champolion odkrył

płytę z tekstami, kamień z Rosetty. Dzięki temu zabytkowi udało się rozszyfrować

pismo egipskie, co uwaŜa się za początek egiptologii. Egipcjanami interesowano się

juŜ wcześniej. Nazwa „hieroglify” została wymyślona ok. 200 r. n.e. przez

Klemensa z Aleksandrii. Pismo ciekawiło ze względu na rolę – dla Egipcjan pismo

pochodziło od boga Hot. Jego rozwój związany był jednak nie tylko z religią, ale

takŜe administracją i handlem.

Pierwsze zabytki odkryte zostały z 3 tys. p.n.e., choć system moŜe pochodzić

z 4 tys. p.n.e. Pierwotny system pisma wykształcił się na przełomie 4 i 3 tys. p.n.e.

Wykształcił się z obrazków określanych piktogramami. Te piktogramy tradycyjnie

starały się odzwierciedlać rzeczywistość. Ten charakter graficzny zachował się w

piśmie hieroglificznym z tym, Ŝe te obrazki nabierały z czasem symbolicznego,

wieloznacznego charakteru, co wiązało się z dostosowaniem pisma do mowy. Zatem

pojawiły się w miarę ewolucji takie znaki jak ideogramy (wyrazowe), które miały

charakter wieloznaczny. śeby wyeliminować tę wieloznaczność, system pisma

uzupełniono o znaki fonogramy i determinatywy. Zadaniem fonogramów było

uściślenie znaczenie dźwiękowego wyrazów. Temu samemu celowi słuŜyły

determinatywy, choć nie miały charakteru dźwiękowego. To, co charakterystyczne

dla pisma egipskiego to to, Ŝe w tym systemie stosowano znaki tylko dla spółgłosek,

Historia książki i bibliotek - zapis wykładu prowadzonego w sem zim r-a 2010-2011 przez dr Jacka Puchalskiego IINiSB UW.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: