Mapa odkryć Tannenbergu(1).pdf

Mapa odkryć Tannenbergu

Poszukiwanie zabytków

Tekst prezentowany poniżej został napisany przez p. Damiana Czerniewicza, dyrektora

Gminnego Ośrodka Kultury w Jonkowie. Chcielibyśmy poprzez jego opublikowanie

zapoczątkować szerszą dyskusję nad kontrowersyjną sprawą poszukiwań zabytków z użyciem

wykrywaczy metali.

Damian Czerniewicz Mapa odkryć Tannenbergu

„Tannenberg” jak niegdyś, to także dzisiaj wysokie łąki, zapomniane lasy, mokradła i

niekończące się jeziora. To niedostępne okolice, gdzie zapuszczają się tylko drwale, wiekowi

grzybiarze i niezmordowani detektoryści, jak i orne pola przy często ruchliwych drogach.

Bitwa i to co działo się potem, objęła swoim zasięgiem praktycznie całą Warmię i południowe

Mazury. Odkrywane, nie znane historii bitwy epizody, to dzisiaj ślady zagubionych w borach

i pamięci, rozbrajanych i rozbrajających się jednostek, osobistych ludzkich tragedii, które idą

w parze z wciąż mało rozpoznanymi fazami samej walki, której ślady w różnej postaci można

napotkać także tam, gdzie dzisiaj łowi się ryby, rosną oziminy czy coraz bardziej popularna

intensywnie nawożona marchew. Opowieść o skarbach Armii Narew, rozsianych na

olbrzymim obszarze, odkrywanych z pasją przez wielu, jest zbiorem lat doświadczeń, które

być może pomogą nie tylko w odnalezieniu utraconych ponad 90 lat temu, kolejnych wciąż

niszczejących świadectw naszej historii. Tak to już ze skarbami przecież jest, że jedna

wskazówka, ujawnia następną, wiodącą do wymarzonego finału. Nie byłoby ich wcale, gdyby

nie towarzysząca nam od zarania, tak krępowana dzisiaj, już nie przez oceany czy lodowe

granie pasja odkrywania. Gdyby nie nadzwyczajna, ludzka ciekawość, silniejsza od wszelkich

ograniczeń, tajemnice wydzierane przeszłości... zresztą, sami posłuchajcie...

Strumienie

Dwadzieścia lat temu, a może wcześniej poszukiwania skarbów w leśnym kotle{1} rozpoczęli

także ludzie, którzy, nie oczekiwali „jedynie”stu, trzystu kilogramów czy jak protagoniści tej

potrzeby, ich poprzednicy całego złota Inków. Pasją, która gnała pierwszych

„klozetowców”{2} przez wykroty starych nasadzeń i zarastające łęgami kanały melioracyjne

zapomnianych pastwisk, była chęć rozpoznania oddalającej się, niejasnej, więcej już

legendarnej historii, chociaż może nie tak jeszcze odległej ale przynajmniej wciąż „legalnej”.

Czym że była przez 60 lat w zestawieniu z tajemnicami ostrogockich księżniczek, pamięć o

pruskim zwycięstwie nad drugim ciemięzcą, dla jedynie słusznej serii z pepeszy uwiecznionej

na tej czy tamtej pamiątkowej tablicy, szwabachą a nawet cyrylicą pisanej... Wędrówki

szerokimi połosami{3} rozpoczynały się od poszukiwań jakichkolwiek sygnałów, na które

oczywiście przy pomocy sprzętu własnej konstrukcji, można było trafić bez problemu nawet

na odległych mokradłach. Zbiór pierwszych danych stanowiły więc podkowy, czasem

strzemię czy stalowy orczyk lub zapyziały koński munsztuk. Duży sygnał to duży przedmiot

lub coś znajdującego się głębiej, więc nie tylko takie znaleziska wzbogacały dzisiejszą wiedzę

o tym co i gdzie wydarzyło się po bitwie. Szczyty sztandarowych drzewiec, odnajdywane od

Uścianka po Wielbark w cynkowych i stalowych nosidłach na amunicję, czekały głęboko

pomiędzy innymi skrzynkami pełnymi pocisków do armat „prawosławnych”{4}. To nie

kwestia jedynie dziewiczego terenu czy nie tkniętych „miejscówek” decydowała o odkryciach

z górnej półki a wytrwała wędrówka wielu osób wąskimi pasami terenu ciągnących się z

przerwami pozostałości ekwipunku. Dzisiaj, dyskryminowane często przez szukających

wytrawnych śladów uciekającej armii, omijane przez wyczulone na drobny mosiądz i płytko,

o czym jeszcze będzie widzące sprzęty, wciąż skrywają nie jedną wartą zapomnienia o „trybie

dyskryminacji”{5} tajemnicę. Pierwsze poszukiwania opierały się na dostępnych na bazarach

czy małych antykwariatach, nielicznych, propagandowych, pochodzących z dwudziestolecia

niemieckich książkach oraz światło- i kserokopiach jedynego polskiego również z przed

wojny opracowania. Zamieszczone w nich mapy w bardziej lub mniej udany sposób,

próbowały przedstawić zamęt Tannenbergu, grubymi liniami wskazując drogi ucieczki

pokonanych korpusów. Z jednej strony rzetelne, liczne niemieckie źródła w tym pułkowe

zapisy a nawet wspomnienia, oferują dane stosunkowo jednostronnie opisujące wydarzenia

zwycięskiego odwetu na słowiańszczyźnie. Oczywiście poszukiwanie tam, gdzie solidnym

kołem obrysowano cyfrę wziętych do niewoli jest jak najbardziej trafne. Zabranie się za

sukcesywne badanie terenu o powierzchni kilkudziesięciu kilometrów kwadratowych jest już

znacznie mniej chętnie dobieraną metodą, chociaż tak właśnie wygląda leśny kocioł

Tannenbergu, o czym przecież dzisiaj, większość z nas już wie.

Bez przecinania odnajdywanych strumieni mosinowskich dupek{6} wiodących z zachodu na

wschód i wijących się niemal nie widocznymi leśnymi duktami, podążania trawersami za

wąskimi pasami rozrzuconego żelastwa, łączącymi pozieleniałe fundamenty nieistniejących

domostw, liczyć można jedynie na św. Krzysztofa lub... „Dokłady komisji generała

Pantelejewa”{7}. Chociaż studia niedostępnych do niedawna, ciurkiem pojawiających się

materiałów pochodzących z państwowych archiwów rosyjskich, bez zestawienia ich z

dokonaną dzięki drwalom i detektorystom długą listą odkryć, wiodłyby do kolejnej metody

„na około”.

Wiedza, jaką przyniosły odkrycia już pokoleń poszukiwaczy jest nieoceniona także dla

przyszłych, jak się zdaje bardzo odległych fachowych badań. Chyba, że pola bitewne I wojny,

niebawem staną się w naszym kraju obiektem zainteresowania „poszukujących kontekstu

inaczej”{8}. Kontekst, jak wiemy, najważniejszy aspekt dokonywanego odkrycia, „pod

Tannenbergiem” zbliżył się oto do świata laików w sposób niezwykle istotny. Dzięki

„nowemu pojęciu kontekstu”{9}, konferencje naukowe, gdzie akademicy poznają obecnie

typy uzbrojenia walczących stron, zasoby i metody korzystania z archiwów akt nowych oraz

stosunek zwycięzców do zwyciężonych, czy poziom wiedzy młodzieży na temat I wojny w

regionie, z pewnością wzbogacą się o odczyty dotyczące zaginiętych bez wieści w czasie

ucieczki tysięcznych kolumn także naszych przodków i świadectw tych wydarzeń w postaci

nie tylko aparatu Hughesa{10}.

Nowy Kontekst

Kilkaset osób, od kilkunastu lat, przy użyciu wysokiej klasy urządzeń, wydając niebagatelne

pieniądze, przemierza dziesiątki kilometrów pól bitewnych Tannenbergu, ciesząc się z

każdego odnalezionego guzika. Jedni posiądą wspaniałe wspomnienia z letniej wyprawy

tropem skarbu gen. Samsonowa, inni powodowani strachem przed konsekwencjami włożą go

do szuflady, jeszcze inni anonimowo sprzedadzą, co skądinąd wzbogaca tak sprzedającego

jak posiadającego czyli obywateli w kontakt nie tylko z historią żywą ale co chyba

najważniejsze kulturowo. W ten sposób bogaci się także państwo{11}. Jak wiemy w

kontekście obowiązującego prawa trudno jest pochwalić się publicznie cenniejszym

znaleziskiem, bez narażania urzędu na konsekwencje. Urząd, zobligowany kulawym prawem,

przyjmując cenne znalezisko musi zająć wobec jego pochodzenia określone stanowisko. Gdy

zabytek jest dużej klasy, tym bardziej. Szczęśliwie nie musi go zajmować wobec

przedmiotów nie zgłoszonych, gdyż nic o nich nie wie. Przy okazji ten urząd, który

zaprenumerował miesięcznik, jak i ten który zajął stanowisko przyjazne dowiedzą się przeto,

jakie tajemnice skrywają zbiory anonimowych pasjonatów, więc z całym szacunkiem,

kłopotliwego dla siebie stanowiska zajmować nie musi{12}. Między innymi w tym nowym

kontekście, spróbuję przestawić wszystkim zainteresowanym odkrycia przedmiotów, które

podkreślam z całą pewnością nigdy nie ujrzałyby światła dziennego, gdyby nie poszukiwania

prowadzone przez laików. Niech łamy miesięcznika będą kolejnym pomostem ułatwiającym

współpracę zainteresowanym stronom, prowadząc do, co niewątpliwe zmian zapisów

nieszczęśliwej ustawy o zabytkach lub uchwalenia całkowicie nowej w kontekście

prowadzenia poszukiwań.

Nie da się ukryć, iż wiele osób wyrusza „pod Tannenberg” motywowanych piękną, właściwą

pasji poszukiwaczy tajemnic tej bitwy idee fix - odnalezieniem „prawdziwego” skarbu. Jak

głosi nie tylko legenda, gdzieś na drogach odwrotu Armii Narew miałaby być ukryta armijna

kasa lub kasa generała Samsonowa. Przy okazji poszukiwania kasy, odkrywane są kolejne,

fascynujące skarby 2. Armii, które cieszą swoich znalazców, nie mniej niż magiczny żółty

metal cieszył odkrywców nowego świata. Są nimi guziki, żołnierskie klamry, szable czy

bebuty, bagnety, zniszczone karabiny, żołnierskie żetony, siodła i bączki z czapek. Wytrwali

odnajdują swoje pierwsze pułkowe odznaki czy znaczniejsze medale. Obok, dziesiątków

wspominanych a niedocenianych podków, w ziemi zalegają odłamki, taśmy wiodące

artyleryjskich pocisków i łuski karabinowej amunicji. To wszystko Wiecie ale piszę o tym

dlatego aby zwrócić Waszą uwagę na fakt, iż te skarby najczęściej znajduje się stosunkowo

blisko powierzchni. Tannenberg, głuchy w miejscu, gdzie należałoby spodziewać się

szaleństwa sygnałów, w innym wciąż dzwoni kolorem. Tymczasem tam, gdzie nie ma

wydawałoby się nic, spodziewać się można „prawdziwych” skarbów. Święty Krzysztof

wspomógł poszukiwacza, który odnalazł sztandar rosyjskiego 144. Pułku, oddając

świadectwo ostatnich chwil dowódcy i kilku pozostałych przy życiu żołnierzy z niewielkiej

głębokości. Dookoła była cisza. W bezpośredniej odległości od miejsca odkrycia, również

płytko zalegały zużyte karabinowe łuski obu systemów{13}. To wyjątek od reguły, mówiącej

iż tak znaczących odkryć nie można spodziewać się tak płytko. Sztandar zagrzebany w

pośpiechu w leśnym humusie, porzucony wręcz przez ochraniających go żołnierzy, nie był

wszak obiektem, który traktowano z taką lekkomyślnością. To przykład, iż żołnierze walczyli

do końca i do końca próbowali unieść sztandar z zagrożonego miejsca jak i na to, iż od

miejsca, gdzie cały 144. Kaszyrski pułk systematycznie rozstrzeliwała pruska artyleria do

miejsca odnalezienia sztandaru dzieliła spora przestrzeń kilku kilometrów. Miejsca ostatnich

walk danych jednostek, od miejsca ukrycia ważnych dla nich obiektów, w przypadku

Tannenbergu dzielą często dziesiątki kilometrów. Jak w takim wypadku trafić na kolejny

sztandar ? Dotychczasowe wieloletnie odkrycia, kwerendy, studia nowych materiałów,

regularne przeszukiwanie wytypowanego obszaru i oddział pasjonatów mogą być dobrym

sposobem na odnalezienie kolejnego ważnego wojskowego symbolu, który gdyby ponownie

miał się „podnieść” przypadkiem, to jedynie dzięki Św. Krzysztofowi. Co też z tym

świętym...

Szczyt, czy też po naszemu grot sztandaru 22. Nieżegorodzkiego pułku, nosił ślady

przebywania w ogniu. Jednym ze świadectw, iż sztandar został spalony przez żołnierzy pułku

jest zeznanie złożone w 1914 roku przed komisją badającą przyczyny tannenberskiej klęski.

Odnaleziony w pobliżu wsi Sadek, ponownie w pobliżu zrujnowanego siedliska, całkowicie

odpowiada pewnej metodzie stosowanej przez ukrywających, drodze jaką resztki pułku

przebyły do punktu rozbrojenia i wzięcia ich do niewoli jak i wersji szczytu, jaki posiadał

sztandar pułku, jedyny taki w całym korpusie. W przypadku innych jednostek, jest podobnie,

więc dane zawarte w „tabeli sztandarów” zebrane na podstawie dokonanych odkryć i

rosyjskich dokumentów z przed lat są wiarygodne. Pozostają sukcesywne badania okolic

„strumieni” w tym kontekście i tradycyjnie miejsc... gdzie nie ma nic.

Gdyby sztandar 30. Połtawskiego pułku, nie został znaleziony w... Muzeum Wojska

Polskiego, 30 lat po jego właściwym odkryciu przez żołnierzy LWP, w pewnym sensie nie

wiadomo byłoby, gdzie rzeczywiście dokładnie szukać kolejnych... Z braku miejsca, na razie

wspomnieć należy o zbiegu okoliczności, lub wskazówce... jaka miała miejsce w przypadku

nowego i poprzedniego odkrycia. Sztandar odnaleziony w latach siedemdziesiątych na

poligonie pod wsią Chwalibogi, ukryty został w cynkowej skrzynce na głębokości około 1,5

metra, w odległości 15 metrów od brukowanej drogi, kilka metrów od ruin mazurskiego

siedliska, pod korzeniami trzech starych brzóz. „Nowy” szczyt sztandaru, jaki został

odnaleziony, znajdował się w cynkowej skrzynce, na głębokości około 1,5 metra w

odległości... Poszukiwania kolejnych fragmentów sztandaru, jak się wydaje 24. Symbirskiego

pułku miały miejsce w rejonie na zachód od Wielbarka. Póki co, zapraszam Was do studiów

tabeli ukrytych i zaginionych sztandarów Tannenbergu i ich elementów...

Skarby Armii Narew

Ołtarz polowy jednego z pułków, do którego wiódł strumień rozbrojenia wymieszanych

jednostek XV i XIII Korpusu, odnaleziony został pomiędzy osadą Kiliszki i wsią Głuch.

Najczulszy z dostępnych na rynku wykrywaczy, nie mógł zdeterminować do podjęcia decyzji

- kopać czy nie. Głębokość ukrycia okazała się ledwie dostępną dla standardowej cewki

granicą. Jedynie doświadczenie operatora{14} oraz wiele lat poszukiwań różnych osób i ich

efekty pomogły podjąć odpowiednie działanie. Porzucony wręcz, w żaden sposób nie

zabezpieczony, wymieszany zespół przedmiotów liturgicznych, wydobyty został z głębokości

około 1 metra. Srebra i platery przetrwały do naszych czasów w fatalnym stanie. Ukryte w

ostatniej chwili, nocą 30 sierpnia 1914 r odnalezione zostały dzięki „przypadkowej

współpracy”{15} wielu osób. Gdyby nie halo, jakie utworzyło się dookoła depozytu w

procesie utleniania się metalu, na zawsze pozostałby na podmokłych łąkach i torfowiskach,

pogrążając się dalej w niepamięci zawróconego w ostatniej chwili, odchodzącego w niebyt

wojennego epizodu. Chyba, żeby Św. Krzysztof... albo nieszczęsny pułkowy

swiaszczennik{16} wymodlił przypadkowe odkrycie swojego zaginionego gdzieś w Prusach

ołtarza.

Gdyby wszystkie odkrycia Tannenbergu zebrać na jednym stole... kilkunastu stołów by nie

starczyło. Ilość skarbów jakie oddał i oddaje Tannenberg zebrana w jednym miejscu,

zaskoczyłaby nas Wszystkich. Są to najprawdziwsze, imaginowane przez pasję skarby, w

postaci nie tylko przepięknych kosztownych orderów, odznak szkolnych czy pułkowych,

zrabowanej przez kozaków złotej i srebrnej biżuterii czy dostojnych pieczęci wojskowych

dokumentów. Nagrodowe, złote oficerskie zegarki, odnajdywane niegdyś pod krzakami w

czasie grzybobrania, czy święty Jerzy{17} wysyłający po stu bez mała latach płomienne

refleksy z pomiędzy sosnowych igieł to kolejne przykłady odnajdywanych w strumieniach,

często delikatnych śladów pamiątek prowadzących niejednokrotnie już do odkryć o jakich

niegdyś jedynie rozprawiano, wybierając się w poszukiwaniu kasy generała Samsonowa,

czyli skarbu Armii Narew. Poszukiwanie tego skarbu zamieniło się w instytucję

poszukiwawczą żyjącą własnym życiem, nie od dzisiaj pobudzającą do działania Wielu.

Pierwsi odkrywcy, dopadali łupów w zdobytych rosyjskich pułkowych taborach. W czasie

bitwy i tuż po niej, Niemcy przejmowali sumy rzędu od kilkudziesięciu tysięcy do, jak

wspominał pruski gen. von Fracois około jednego miliona rubli w monetach i

banknotach.{21} Nie wiadomo czy kwota ta była realna, czy był to kolejny sposób na

uwypuklenie pruskiego zwycięstwa. Podobnie rzecz się miała z liczbami zabitych i wziętych

do niewoli Rosjan, armat, koni i innego wojennego dobra. Niemniej, w pułkowych taborach i

potem odnajdywano różne kwoty w sporej liczbie. Oznacza to ni mniej ni więcej, iż jeśli kasa

2. Armii istniała, to musiała podróżować jedynie ze sztabem i na pewno nie służyła do

wypłacania bardzo rozlicznych sum generalnie wszystkim uczestniczącym w pochodzie do

Prus Wschodnich. Wielokrotnie uzupełniane, wydane w wielu kolejnych wersjach przepisy i

regulaminy dotyczące „sztuki prowadzenia pułku” autorstwa carskiego pułkownika, naszego

rodaka Malinowskiego, podają dokładnie za co należały się tak zwane „dniewki”{18}, oraz

ile wypłacano tzw. furażnych, priwarocznych czy herbacianych pieniędzy, począwszy od

szeregowca a skończywszy na generale. Żołnierz otrzymywał np. 15 kopiejek miesięcznie na

sadło, herbatę itp., kolejne 25 kopiejek na inne potrzeby a w przypadku uczestniczenia w

wojnie, za jeden dzień w zależności od szarży od kilkudziesięciu kopiejek do paru rubli. W

świetle także niemieckich zapisów dotyczących przejętych pułkowych pieniędzy, mamy do

czynienia z monetami srebrnymi. W świetle odkrytych ostatnimi laty kas pułkowych, wiemy

że były tam monety od 1 miedzianej kopiejki do 50 kopiejek w srebrze. Inaczej nie można

byłoby płacić niewielkich i dokładnych sum chociażby „dniewek” i innych kwot wszystkim,

którym się one należały. Zawierały one po prostu tzw. „zołotniki”{19}, gdyż jak wszystkie

pieniądze imperium „opierały się” na parytecie złota. Należna, określana co rok liczba

„zołotnika” odpowiadała danej wadze np. należnego pudu kaszy. Zołotniki i kasza należały

się całej armii. Oczywiście nie można wyobrazić sobie kolejki po wypłatę do jedynej armijnej

kasy, więc należy pomyśleć, co mogło znajdować się w kasie wiezionej ze sztabem i do czego

jej zwartość miała służyć. Także dowódcy korpusów powinni dysponować sporymi kwotami.

Tymczasem dowódca XIII Korpusu, gen Klujew, gdy zajął Olsztyn ani myślał płacić za

kilkadziesiąt tysięcy bochenków chleba, jakie był zamówił w mieście, grożąc za nie

wywiązanie się z zamówienia jego zniszczeniem. Czy było to jedynie wojenne prawo

najeżdżającego? Dlaczego szukając tego skarbu oczekujemy, zagrzebanych w lesie,

legendarnych kilkuset kilogramów złota? Śmieje się ten, który czytając te słowa, wie co

odnalazł pod płotem leśniczówki Uścianek{20} ale jeśli było to złoto, to dlaczego przez tak

długi czas, pomiędzy znanymi długimi już latami poszukiwań przy użyciu wykrywaczy w

grupie kilkudziesięciu osób odnaleziono jedynie jedną i do tego fałszywą pięciorublówkę?

Pytania mnożą się także, gdy zastanawiamy się czy kasa 2. Armii nie została w Warszawie

czy Modlinie, skąd wyruszyła na podbój Prus. Jednakże regulaminy mówią swoje i jak się

zdaje, tędy właśnie droga czyli jak, ile i po co zabrać miał ze sobą pieniędzy sztab rosyjskiej

armii wyruszającej na wojnę... O tym przy kolejnej okazji, gdyż trzeba jeszcze szybko

wspomnieć o prawie 40 kilogramach srebra w 50 kopiejkowych monetach, czyli kolejnym

skarbie Armii Narew, który całkiem niedawno odnaleziono u brzegów... pewnego jeziora.

Szpital polowy wypełniony oficerami kilku pułków, osaczony przez landwerzystów, opierając

się o linię brzegową jeziora, w ostatniej chwili pozbył się walorów, jak się wydaje należących

do kilku jednostek... Worki z pułkowymi pieczęciami XV korpusu, jeden za drugim wpadały

do wody. Rozjuszeni Prusacy, długo mścili się na wziętych do niewoli rannych żołnierzach...

Dzisiaj pozostaje nam wyrywkowa pamięć i durna zazdrość, iż tak wielu ciekawych

świadectw historii nie można poznać do końca i obejrzeć choćby raz na jakiś czas, w

dobranym miejscu, w postaci chociażby depozytu, jak ma to miejsce w Londynie przy okazji

wystaw także nabytków odkryć dokonanych przez amatorów. Do tego zapewne nikt z

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: