atm_wyb.pdf

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 6/2007

Minimalne wymagania

dotycz¹ce bezpieczeñstwa

przy pracach zagro¿onych

atmosfer¹

dr in¿. WOJCIECH DOMAÑSKI

doc. dr hab. ZBIGNIEW MAKLES

Centralny Instytut Ochrony Pracy

– Pañstwowy Instytut Badawczy

atmosfer¹ wybuchow¹

Palne substancje chemiczne tworz¹ z powietrzem

mieszaniny wybuchowe. Do zainicjowania wybuchu

s¹ niezbêdne trzy elementy (sk³adowe): paliwo, źród³o

zap³onu i utleniacz. Utleniaczem w powietrzu jest

tlen. W artykule przedstawiono zasady identyfikacji

zagro¿enia wybuchem, klasyfikacje stref wybucho-

wych, klasyfikacje źróde³ zap³onu, kryteria klasyfi-

kacji urz¹dzeñ pracuj¹cych w środowisku atmosfery

wybuchowej oraz zasady postêpowania przy ocenie

ryzyka na stanowiskach, na których mo¿e wyst¹piæ

atmosfera wybuchowa.

Minimal requirements concerning safety for

workers potentially at risk from explosive

atmosphere

Flammable chemical substances mixed with air produce

explosive mixtures. Three elements are essential to initiate an

explosion: fuel, ignition sources and an oxidant.

This paper discusses the principles of identifying an explosion

hazard, classification of explosion zones, classification of

ignition sources, criteria for classifying equipment in explosive

atmosphere environments, and procedures when estimating

risk at workstations with potentially explosive atmospheres.

EKSPLOZJA

jest przygotowanie „dokumentu zabezpie-

czenia przed wybuchem”. Dokument ten

powinien zawieraæ:

– informacje o identyfikacji atmosfer

wybuchowych i ocenê ryzyka wyst¹pienia

wybuchu

– informacje o podjêtych odpowiednich

środkach zapobiegaj¹cych wyst¹pieniu za-

gro¿eñ wybuchem, sporz¹dzone w formie

zestawienia

– wykaz miejsc pracy zagro¿onych wy-

buchem wraz z ich klasyfikacj¹

– deklaracjê, ¿e stanowiska pracy i narzê-

dzia pracy, a tak¿e urz¹dzenia zabezpieczaj¹-

ce i alarmuj¹ce, s¹ zaprojektowane, u¿ywane

i konserwowane z uwzglêdnieniem zasad

bezpieczeñstwa.

Dokument zabezpieczenia przed wybu-

chem powinien byæ sporz¹dzony przed

dopuszczeniem stanowiska pracy do eks-

ploatacji. Zawarte w tym dokumencie

informacje powinny byæ w sposób przej-

rzysty i zrozumia³y przekazane pracow-

nikom zatrudnionym na stanowiskach

pracy zagro¿onych wybuchem.

Dokument zabezpieczenia przed wy-

buchem powinien byæ weryfikowany,

je¿eli na stanowisku pracy wprowadzono

istotne zmiany w wyposa¿eniu w sprzêt

lub narzêdzia, w organizacji pracy oraz

w technologii. Przy sporz¹dzaniu do-

kumentu mog¹ byæ wykorzystane inne

dokumenty dotycz¹ce oceny ryzyka, za-

rz¹dzania środowiskowego, zarz¹dzania

jakości¹ i zarz¹dzania bhp.

Rys. 1. Czynniki prowadz¹ce do eksplozji

Fig. 1. Factors leading to an explosion

Wstêp

Palne substancje i preparaty chemiczne

mog¹ wystêpowaæ w środowisku pracy

w postaci gazów, par, mgie³, py³ów, w³ókien,

które w sprzyjaj¹cych warunkach wytwarzaj¹

z powietrzem mieszaniny palne i wybuchowe.

Wed³ug danych statystycznych, w zak³adach

przemys³owych na ca³ym świecie ka¿dego dnia

dochodzi do wybuchów. Eksplozja atmosfery

wybuchowej prowadzi do powa¿nych strat

materialnych, a nawet do ofiar wśród ludzi.

Wybuch rozproszonej substancji che-

micznej w powietrzu jest gwa³town¹ reakcj¹

jej spalania w ca³ej objêtości atmosfery

wybuchowej. Warunkiem takiej reakcji

jest obecnośæ w powietrzu substancji pal-

nej o stê¿eniu co najmniej równym dolnej

granicy wybuchowości * oraz źród³a zap³onu

dostarczaj¹cego energiê inicjuj¹c¹ wybuch.

Tak wiêc, zagro¿enie wybuchem wystêpuje

wszêdzie tam, gdzie nastêpuje jednoczesny

kontakt trzech elementów, tj. utleniacza,

substancji palnej oraz źród³a energii (rys. 1.).

Dokument zabezpieczenia

przed wybuchem

Minimalne wymagania dotycz¹ce ogra-

niczenia ryzyka zawodowego spowodowa-

nego mo¿liwości¹ wystêpowania atmosfery

wybuchowej określone s¹ w rozporz¹dzeniu

ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie

minimalnych wymagañ dotycz¹cych bez-

pieczeñstwa i higieny pracy pracowników

zatrudnionych na stanowiskach pracy,

na których mo¿e wyst¹piæ atmosfera wy-

buchowa [1].

Bardzo wa¿nym dzia³aniem maj¹cym

na celu podniesienie bezpieczeñstwa pra-

cowników na stanowiskach pracy, gdzie

mo¿e wyst¹piæ atmosfera wybuchowa

* Dolna granica wybuchowości – wartośæ stê¿enia sk³ad-

nika palnego w mieszaninie z powietrzem lub tlenem,

powy¿ej której pod wp³ywem bodźca energetycznego

mo¿e nast¹piæ wybuch.

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 6/2007

Identyfikacja

atmosfer wybuchowych

Pierwszym krokiem przy sporz¹dzaniu

dokumentu zabezpieczenia przed wybu-

chem jest rozpoznanie zagro¿eñ, tj. źróde³

emisji substancji palnych oraz miejsc zagro-

¿onych obecności¹ atmosfery wybuchowej.

W tym celu nale¿y przeprowadziæ przegl¹d

surowców, pó³produktów i wyrobów sto-

sownych oraz produkowanych w przedsiê-

biorstwie. Nale¿y równie¿ zebraæ informacje

o stosowanych procesach technologicznych

i urz¹dzeniach.

Zebrane informacje nale¿y poddaæ oce-

nie i przeprowadziæ ich analizê, zwracaj¹c

uwagê na:

– w³aściwości po¿arowo-wybuchowe

surowców, pó³produktów i finalnych wy-

robów

– obszary technologii szczególnie nie-

bezpieczne, gro¿¹ce – je¿eli istniej¹ pewne

odstêpstwa od zaprojektowanych para-

metrów – po¿arem lub wybuchem; nale¿y

oceniæ margines bezpieczeñstwa, np. jak

du¿y mo¿e byæ przyrost temperatury nie po-

woduj¹cy awarii

– krytyczne parametry procesu techno-

logicznego

– s³abe punkty aparatury, tj. miejsca, gdzie

mog¹ wyst¹piæ nieszczelności, elementy

szczególnie podatne na uszkodzenie zarów-

no w wyniku procesu technologicznego, jak

i czynników zewnêtrznych

– sposób transportu i prze³adunku su-

rowców.

Zidentyfikowane miejsca wystêpowania

atmosfery wybuchowej nale¿y zakwalifi-

kowaæ do odpowiedniej strefy zagro¿enia

wybuchem. Klasyfikacjê nale¿y przeprowa-

dziæ z uwzglêdnieniem podzia³u na strefy

zagro¿one wybuchem, zgodnie z norm¹

PN-EN 1127-1:2001 [2]. Wed³ug tej normy

przewidziane s¹ trzy strefy dla gazów i par

oraz trzy strefy dla py³ów. Definicje stref

zagro¿onych wybuchem przedstawiono

w tabeli 1.

Warunki odpowiadaj¹ce strefom 0 lub

20. zasadniczo mog¹ wyst¹piæ wewn¹trz

zbiorników, reaktorów, pojemników, ruroci¹-

gów itp. Strefy 0 lub 20. wystêpuj¹ zazwy-

czaj w czasie ci¹g³ej emisji substancji palnej

lub wówczas, kiedy wydajnośæ wentylacji

jest bardzo ma³a, a emisja w normalnych

warunkach pracy wystêpuje okresowo lub

okazjonalnie, ale w odpowiednio du¿ej ilości

substancji wybuchowej. Strefa 1. (21.) mo¿e

wystêpowaæ w bezpośrednim otoczeniu

strefy 0 (20.). S¹ to zazwyczaj przestrzenie

w pobli¿u miejsc zasilania surowcem urz¹-

dzeñ, nape³niania lub opró¿niania opako-

wañ. Strefa 1. mo¿e wystêpowaæ równie¿

w bezpośrednim otoczeniu uszczelnieñ, po-

³¹czeñ (pompy, ko³nierze, zawory, d³awice).

Strefa 21. mo¿e pojawiæ siê w przestrzeniach

otaczaj¹cych warstwy zalegaj¹cego py³u,

które w czasie normalnych typowych proce-

sów technologicznych mog¹ tworzyæ paln¹

mieszaninê py³owo-powietrzn¹.

Strefa 2. (22.) mo¿e obejmowaæ prze-

strzenie otaczaj¹ce strefê 0 (20.) lub strefê 1.

(21.). S¹ to zazwyczaj miejsca w aparaturze,

urz¹dzeniach, podzespo³ach itp. zagro¿o-

nych uszkodzeniem (wykonanych ze szk³a,

porcelany, tworzyw sztucznych itp.). Strefa

22. mo¿e byæ w miejscach gromadzenia

siê py³u, który w sprzyjaj¹cych warunkach,

np. podmuchu powietrza, mo¿e tworzyæ

z powietrzem mieszaninê wybuchow¹.

Zgodnie z wymaganiami ustawodawcy

dokument – poza wyznaczeniem stref

– powinien zawieraæ informacje o rodzaju

substancji palnej tworz¹cej z powietrzem

mieszaninê wybuchow¹. Obok wyzna-

czenia stref wymagane jest wyznaczenia

prawdopodobieñstwa ich wystêpowania.

Jest to zadanie dośæ trudne, wymaga wie-

dzy eksperckiej, a pewnymi wskazówkami

mog¹ byæ definicje stref. Niektórzy eksperci

przyjmuj¹, ¿e strefa 0 (20.) utrzymuje siê

d³u¿ej ni¿ 1000 godzin w roku (powy¿ej

11% nieprzerwanego czasu pracy). Strefa

1. (21.) utrzymuje siê d³u¿ej ni¿ 10 godzin,

ale krócej ni¿ 1000 godzin w roku, a strefa

2. (22.) pojawia siê i utrzymuje do 10 godzin

w roku.

Strefa 0 lub 20. w warunkach produkcji

ci¹g³ej i magazynowania mo¿e utrzymywaæ

siê zdecydowanie d³u¿ej, na co wskazuje

definicja strefy. Przy szacowaniu prawdopo-

dobieñstwa obecności strefy 1. lub 21. nale¿y

wzi¹æ pod uwagê stan techniczny urz¹dzeñ,

sposób prowadzenia procesu, czêstotliwośæ

za³¹czeñ urz¹dzeñ, po³¹czeñ ko³nierzowych

itp. Im wiêksza jest ilośæ potencjalnych źróde³

emisji, tym wiêksza mo¿liwośæ obecności

strefy 1. lub 21. Strefa 2. (22.) pojawia siê

w warunkach odbiegaj¹cych od normalnych

warunków pracy urz¹dzenia. W ocenie

prawdopodobieñstwa zaistnienia takiej stre-

fy mog¹ byæ odnotowane awarie urz¹dzenia

zwi¹zane z uwolnieniem substancji palnej

lub wybuchowej. Przy określaniu prawdo-

podobieñstwa nale¿y wzi¹æ pod uwagê

stan techniczny urz¹dzenia, obecnośæ takich

elementów, jak manometry rurkowe, punkty

poboru próbek czy po³¹czenia elastyczne.

Tabela 1

KLASYFIKACJA STREF ZAGRO¯ONYCH WYBUCHEM WED£UG PN-EN-1127-1:2001 [2]

Classification of hazardous explosion zones according to PN-EN-1127-1:2001 [2]

Substancja w mieszaninie

z powietrzem

Strefa

zagro¿enia

Atmosfera wybuchowa

strefa 0

miejsce, w którym atmosfera wybuchowa wystêpuje

ci¹gle, utrzymuje siê przez d³ugi czas lub czêsto

Gazy, ciecze i ich pary

strefa 1.

miejsce, w którym atmosfera wybuchowa wystêpuje

okresowo podczas normalnego dzia³ania

miejsce, w którym atmosfera wybuchowa nie

wystêpuje podczas normalnej pracy, je¿eli jednak

wyst¹pi, to utrzymuje siê przez krótki czas

strefa 2.

Źród³a zap³onu

Kolejnym krokiem jest identyfikacja

źróde³ zap³onu. Mieszanina substancji palnej

z powietrzem mo¿e wybuchn¹æ w wyniku

dzia³ania czynników zewnêtrznych, które

s¹ w stanie dostarczyæ odpowiedni¹ ilośæ

energii do zapocz¹tkowania reakcji prowa-

dz¹cej do wybuchu. Ze wzglêdu na sposób

doprowadzania i wyzwalania energii, źród³a

strefa 20.

miejsce, w którym atmosfera wybuchowa wystêpuje

ci¹gle, utrzymuje siê przez d³ugi czas lub czêsto

Palne py³y

strefa 21.

miejsce, w którym atmosfera wybuchowa mo¿e

wyst¹piæ okresowo podczas normalnej pracy

strefa 22.

miejsce, w którym atmosfera wybuchowa nie

wystêpuje podczas normalnej pracy, je¿eli jednak

wyst¹pi, to utrzymuje siê przez krótki czas

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 6/2007

zap³onu mo¿na zakwalifikowaæ do jednego

z nastêpuj¹cych rodzajów źróde³:

– gor¹ce powierzchnie

– p³omienie (pal¹ce siê cz¹stki i gazy)

– iskry pochodzenia mechanicznego

– urz¹dzenia elektryczne

– pr¹dy b³¹dz¹ce i katodowa ochrona

przed korozj¹

– elektrycznośæ statyczna (wy³adowania

snopiaste, sto¿kowe, z ob³oku py³u)

– uderzenia pioruna

– fale elektromagnetyczne o czêstotliwo-

ści radiowej (10 4 ÷3x10 12 Hz)

– fale elektromagnetyczne o czêstotliwo-

ści (3x10 11 ÷3x10 15 Hz)

– promieniowanie jonizuj¹ce

– ultradźwiêki

– sprê¿enia adiabatyczne i fale uderze-

niowe

– reakcje egzotermiczne, w³¹cznie z sa-

mozapaleniem siê py³ów [2].

W celu identyfikacji źróde³ zap³onu nale¿y

dokonaæ przegl¹du stanowisk pracy, na któ-

rych mo¿e wyst¹piæ atmosfera wybuchowa.

Przegl¹dem nale¿y równie¿ obj¹æ s¹siednie

stanowiska pracy w celu identyfikacji źróde³

energii, które w razie niekontrolowanej emisji

czynników palnych i wybuchowych mog³yby

byæ źród³em energii zdolnej do doprowa-

dzenia do zapalenia i eksplozji atmosfery

wybuchowej. Nale¿y dokonaæ przegl¹du

instalacji chroni¹cej przed wy³adowaniami

atmosferycznymi, analizy mo¿liwości wy-

stêpowania pr¹dów b³¹dz¹cych na obszarze

wyznaczonych stref, jak równie¿ zbadaæ,

czy w pobli¿u zak³adu nie wystêpuj¹ źród³a

fal o czêstotliwości radiowej.

Prawdopodobieñstwo wyzwolenia do-

statecznej energii zap³onu zale¿y od stanu

technicznego urz¹dzeñ mog¹cych byæ źró-

d³em takiego zap³onu, czasu pracy i czêstotli-

wości ich w³¹czania i wy³¹czania. Urz¹dzenia

pracuj¹ce w strefach zagro¿onych wybu-

chem musz¹ spe³niaæ kryteria wyznaczone

w normie PN-EN 1127-1: 2001 [2]. Urz¹dzenia

przeznaczone do pracy w atmosferach wy-

buchowych s¹ zakwalifikowane do jednej

z trzech kategorii:

– kategoria 1. obejmuje urz¹dzenia

zaprojektowane tak, aby mog³y funkcjo-

nowaæ zgodnie z parametrami ruchowymi

ustalonymi przez producenta i zapewniaæ

bardzo wysoki poziom zabezpieczenia;

urz¹dzenia tej kategorii s¹ przeznaczone

do u¿ycia w miejscach, gdzie atmosfery

wybuchowe s¹ obecne stale, przez d³ugie

okresy lub wystêpuj¹ czêsto; urz¹dzenia

tej kategorii musz¹ zapewniaæ wymagany

poziom zabezpieczenia nawet w przypadku

sporadycznie wystêpuj¹cej awarii urz¹dzenia

i charakteryzuj¹ siê takimi środkami zabez-

pieczenia, ¿e w przypadku uszkodzenia

jednego ze środków zabezpieczaj¹cych,

przynajmniej drugi, niezale¿ny środek za-

pewni wymagany poziom zabezpieczenia

lub wymagany poziom bezpieczeñstwa bê-

dzie zapewniony w przypadku wyst¹pienia

dwóch niezale¿nych od siebie uszkodzeñ

– kategoria 2. obejmuje urz¹dzenia

zaprojektowane tak, aby mog³y funkcjo-

nowaæ zgodnie z parametrami ruchowymi

ustalonymi przez producenta i zapewniaæ

wysoki poziom zabezpieczenia; urz¹dzenia

tej kategorii s¹ przeznaczone do u¿ycia

w miejscach, gdzie jest prawdopodobne

pojawienie siê atmosfer wybuchowych;

środki zabezpieczenia dotycz¹ce urz¹dzeñ

tej kategorii zapewniaj¹ wymagany poziom

zabezpieczenia nawet w przypadku czêstych

zak³óceñ lub uszkodzeñ urz¹dzeñ, które

zawsze nale¿y braæ pod uwagê

– kategoria 3. obejmuje urz¹dzenia za-

projektowane tak, aby mog³y funkcjonowaæ

zgodnie z parametrami ruchowymi ustalony-

mi przez producenta i zapewniaæ normalny

poziom zabezpieczenia; urz¹dzenia tej kate-

gorii s¹ przeznaczone do u¿ycia w miejscach,

gdzie nie przewiduje siê pojawienia atmosfer

wybuchowych, a o ile one rzeczywiście

wyst¹pi¹, to sytuacje zachodz¹ z bardzo

ma³ym prawdopodobieñstwem lub w ci¹gu

krótkiego czasu. Urz¹dzenia tej kategorii za-

pewniaj¹ wymagany poziom zabezpieczenia

podczas normalnego dzia³ania.

Zale¿nośæ miêdzy kategoriami i strefami

niebezpiecznymi przedstawiono w tabeli 2.

Trzecim sk³adnikiem atmosfery wybu-

chowej jest utleniacz. Sta³ym utleniaczem

obecnym w powietrzu jest tlen. W warun-

kach naturalnych czynnik ten jest rozwa¿any

podczas analizy tworzenia siê atmosfer wy-

buchowych. W procesach technologicznych,

w których stosowane s¹ utleniacze, nale¿y

rozwa¿yæ czy ich obecnośæ wp³ywa na stan

atmosfery wybuchowej. Na przyk³ad czysty

tlen z nieszczelnej instalacji mo¿e spowodo-

waæ lokalny wzrost tego pierwiastka w po-

wietrzu, co prowadzi do obni¿enia wartości

dolnej granicy wybuchowości.

Ocena ryzyka

W polskich przepisach dotycz¹cych bez-

pieczeñstwa i higieny pracy pojêcie ryzyka

zosta³o wprowadzone do Kodeksu pracy

w 1991 r. (art. 226 Kp.) [3]. Przez ryzyko

zawodowe rozumie siê prawdopodobieñ-

stwo wyst¹pienia niepo¿¹danych zdarzeñ

zwi¹zanych z wykonywan¹ prac¹, powo-

duj¹cych straty, w szczególności wyst¹pienia

u pracowników niekorzystnych skutków

zdrowotnych w wyniku zagro¿eñ zawodo-

wych wystêpuj¹cych w środowisku pracy lub

sposobu wykonywania pracy [4].

W środowisku pracy, gdzie mog¹ byæ

obecne palne i wybuchowe substancje che-

miczne istnieje zagro¿enie wystêpowania

atmosfer wybuchowych. Ich potencjalna

obecnośæ jest zagro¿eniem dla zdrowia i ¿y-

cia pracowników. St¹d rodzi siê koniecznośæ

oceny ryzyka zawodowego spowodowanego

Tabela 2

ZALE¯NOŚÆ POMIÊDZY KATEGORIAMI ZABEZPIECZEÑ I STREFAMI ZAGRO¯ENIA WYBUCHEM

Relationship between categories of protection and hazardous explosion zones

Kategoria

zabezpieczenia

Stosowane

w atmosferze wybuchowej

Zastosowanie

w strefie

zagro¿enia

Zastosowania

równie¿

w strefie

zagro¿enia

mieszanina gaz/powietrze

lub mieszanina para/powietrze

lub mieszanina mg³a/powietrze

1. i 2.

mieszanina py³/powietrze

20.

21. i 22.

mieszanina gaz/powietrze

lub mieszanina para/powietrze

lub mieszanina mg³a/powietrze

mieszanina py³/powietrze

21.

22.

mieszanina gaz/powietrze

lub mieszanina para/powietrze

lub mieszanina mg³a/powietrze

–

mieszanina py³/powietrze

22.

–

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 6/2007

Rys. 2. Etapy oceny ryzyka zawodowego

Fig.2. Stages of estimating occupational risk

fizyczne i palne. Podczas tych dzia³añ nale¿y

określiæ temperatury – wrzenia, topienia,

sublimacji, samozap³onu i zap³onu. S¹ w tym

pomocne wszelkiego rodzaju klasyfikacje,

lotnośæ grup palności itp.

Określenie prawdopodobieñstwa wystê-

powania atmosfery wybuchowej to nastêp-

ny krok. W tym celu nale¿y określiæ rodzaj

czynnika palnego i sposób rozproszenia

w powietrzu, a wiêc czy s¹ to gazy, pary, mg³y,

py³y. Nastêpnie ustaliæ ich stê¿enia i porównaæ

z doln¹ granic¹ wybuchowości (DGW) oraz

z górn¹ granic¹ wybuchowości (GGW) ** .

Nale¿y równie¿ określiæ objêtośæ atmosfery

wybuchowej oraz sprawdziæ i oceniæ mo¿li-

wośæ generowania atmosfery wybuchowej

w wyniku reakcji chemicznych i procesów

biologicznych. Przy szacowaniu prawdopodo-

bieñstwa nale¿y równie¿ określiæ jego wartośæ

podczas uruchamiania, zatrzymywania, kon-

serwacji i awarii instalacji i urz¹dzeñ.

Trzeba tak¿e przeprowadziæ identyfikacjê

źróde³ zap³onu oraz ich efektywnośæ, tj.

czy emitowana energia jest w stanie zaini-

cjowaæ eksplozjê atmosfery wybuchowej.

Równie¿ w stosunku do źróde³ zap³onu

nale¿y rozpatrzyæ warunki normalnej pracy,

jak równie¿ to, czy zachodzi mo¿liwośæ

pojawienia siê źróde³ zap³onu w warunkach

uruchamiania, zatrzymywania, konserwacji

i awarii instalacji i urz¹dzeñ. Zaleca siê, aby

źród³a zap³onu klasyfikowaæ stosownie

do prawdopodobieñstwa ich pojawienia

siê (I – źród³o zap³onu, które mo¿e wystê-

powaæ stale lub czêsto, II – źród³o zap³onu,

które mo¿e wystêpowaæ rzadko, III – źród³o

zap³onu, które mo¿e wystêpowaæ wyj¹t-

kowo). W sytuacji, kiedy nie jest mo¿liwe

oszacowanie prawdopodobieñstwa, nale¿y

przyj¹æ, ¿e źród³o jest obecne stale.

Na podstawie zebranych informacji

nale¿y przeprowadziæ analizê mo¿liwego

zagro¿enia ¿ycia i zdrowia pracowników

oraz skutków materialnych i ekologicznych.

Wskazaæ mo¿liwe skutki dzia³ania p³omieni,

promieniowania cieplnego, ciśnienia, rozrzu-

tu od³amków, niebezpiecznego uwolnienia

substancji chemicznych itp.

Przy ocenie ryzyka nale¿y określiæ:

– skalê czêstości zaistnienia wybuchu

– skalê skutków wybuchu

– poziomy ryzyka.

Maj¹c takie skale i poziomy, mo¿na

opracowaæ matrycê zdarzeñ i prawdopo-

dobieñstwa ich zaistnienia. Przyk³ad takiej

matrycy przedstawia tabela 3. [6].

mo¿liwości¹ wystêpowania atmosfery

wybuchowej. Proces oceny ryzyka za-

wodowego na stanowiskach pracy, gdzie

mo¿e wyst¹piæ atmosfera wybuchowa

jest procesem wieloetapowym. Dzia³ania

maj¹ce na celu doprowadziæ do oceny ryzyka

zawodowego musz¹ byæ przeprowadzone

z nale¿yt¹ staranności¹, z zachowaniem

ogólnych zasad postêpowania (rys. 2.)

i obejmuj¹ one określone dzia³ania [5].

Postêpowanie zwi¹zane z ocen¹ ryzyka

rozpoczyna zebranie niezbêdnych informacji

o stanowisku pracy. W tym celu nale¿y doko-

naæ przegl¹du stanowisk pracy, zebraæ infor-

macje o technologii, wentylacji, jej wydajności

i dostêpności oraz zbadaæ drogi ewakuacyjne,

ich oznakowanie i funkcjonalnośæ. Nale¿y

zapoznaæ siê z organizacj¹ pracy, liczb¹ pra-

cowników nara¿onych, z uwzglêdnieniem

liczby pracowników na poszczególnych

zmianach i czasu ich przebywania w strefach

zagro¿enia. Przegl¹dem nale¿y obj¹æ stano-

wiska pracy s¹siaduj¹ce ze stanowiskiem za-

gro¿onym atmosfer¹ wybuchow¹, a w razie

potrzeby przegl¹dem nale¿y obj¹æ równie¿

s¹siednie pomieszczenia. W czasie przegl¹du

nale¿y zwróciæ uwagê na ewentualne źród³a

zap³onu oraz zebraæ informacje o środkach

ochrony indywidualnej stosowanych przez

personel nara¿ony na niebezpieczeñstwo

wybuchu atmosfery wybuchowej.

Kolejnym krokiem jest rozpoznanie

i poprawna klasyfikacja w³aściwości palnych

i wybuchowych substancji chemicznych wy-

stêpuj¹cych w środowisku pracy. W tym celu

nale¿y poznaæ ich w³aściwości chemiczne,

** Górna granica wybuchowości – wartośæ stê¿enia

sk³adnika palnego w mieszaninie z powietrzem lub

tlenem, poni¿ej której pod wp³ywem bodźca energe-

tycznego mo¿e nast¹piæ wybuch.

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 6/2007

Tabela 3

MATRYCA RYZYKA

Matrix of risk

Czêstotliwośæ

Skutki

Ma³e

straty materialne

Średnie

urazy i straty materialne

Du¿e

powa¿ne urazy

i straty materialne

Katastrofalne

ofiary śmiertelne,

powa¿ne straty materialne

Raz na 1000 lat

akceptowalne

dopuszczalne

Raz na 100 lat

akceptowalne

dopuszczalne

tolerowane

Raz na 30 lat

akceptowalne

dopuszczalne

tolerowane

nieakceptowalne

Raz na 5 lat

dopuszczalne

tolerowane

nieakceptowalne

Raz na rok

tolerowane

nieakceptowalne

Czêściej ni¿ raz na rok

nieakceptowalne

O wynikach oceny ryzyka zawodowego

nale¿y poinformowaæ pracowników, którzy

pracuj¹ na stanowiskach pracy, gdzie mo¿e

wyst¹piæ atmosfera wybuchowa. Wa¿nym ele-

mentem oceny ryzyka na takich stanowiskach

jest odpowiedź na pytanie, czy na ocenianych

stanowiskach pracy nale¿y podj¹æ dzia³ania

koryguj¹ce lub zapobiegawcze. Dzia³ania

takie bezwzglêdnie nale¿y podj¹æ wówczas,

kiedy oceniane ryzyko jest nieakceptowalne.

Na stanowiskach pracy, gdzie ryzyko jest nie-

akceptowalne nale¿y wstrzymaæ wszelk¹ dzia-

³alnośæ do czasu osi¹gniêcia ni¿szego poziomu

ryzyka. W takiej sytuacji podejmuje siê dzia³ania

zmierzaj¹ce do natychmiastowej doraźnej

poprawy warunków pracy. Kolejnym dzia³a-

niem jest podjêcie planowych dzia³añ zmie-

rzaj¹cych do poprawy stanu bezpieczeñstwa

na zagro¿onym stanowisku pracy. Dzia³aniami

koryguj¹cymi i zapobiegawczymi powinno

siê obj¹æ równie¿ stanowiska pracy o ryzyku

ocenionym jako dopuszczalne i tolerowane.

W tym celu nale¿y zrealizowaæ plan dzia³añ

poprawy warunków pracy. Przy sporz¹dzaniu

planu nale¿y kierowaæ siê zasadami:

– unikaæ atmosfer wybuchowych, to jest d¹-

¿yæ do takiej zmiany stê¿enia substancji palnej

tak, aby wyjśæ poza granice wybuchowości

lub obni¿yæ stê¿enie tlenu poni¿ej granicz-

nego stê¿enia

– unikaæ źróde³ zap³onu,

a jeśli jest to niemo¿liwe,

– ograniczyæ skutki wybuchu do dopusz-

czalnego, akceptowalnego poziomu.

Atmosferê wybuchow¹ mo¿na wyelimi-

nowaæ przez:

– zastêpowanie i unikanie substancji mo-

g¹cych tworzyæ z powietrzem mieszaniny

wybuchowe

– zast¹pienie jednokrotnego dozowania

substancji palnych i wybuchowych wielo-

krotnym dozowaniem

– utrzymywanie mo¿liwie niskich tem-

peratur procesu

– inertyzacjê, tj. wprowadzenie do mie-

szaniny powietrza z substancj¹ paln¹ gazów

obojêtnych, pary wodnej, obojêtnych sub-

stancji w postaci proszków

– hermetyzacjê procesów

– zmniejszenie lub eliminacjê emisji

– stosowanie skutecznej i wydajnej wen-

tylacji.

Na stanowiskach zagro¿onych wystêpo-

waniem mieszanin powietrzno-py³owych

nale¿y unikaæ powierzchni, na których mo¿e

gromadziæ siê py³. Powierzchnie powinny

byæ g³adkie, nachylone i malowane na kon-

trastowe kolory. „Martwe przestrzenie”

i struktury przestrzenne powinny byæ ograni-

czone do minimum. Wszystkie powierzchnie,

na których mo¿e siê gromadziæ py³, powinny

byæ dostêpne i ³atwe do oczyszczenia.

W razie niemo¿ności unikniêcia atmos-

fery wybuchowej i źróde³ zap³onu nale¿y

podj¹æ dzia³ania zmierzaj¹ce do minimalizacji

skutków eksplozji. Takimi dzia³aniami s¹:

– projektowanie urz¹dzeñ odpornych

na wybuch i obci¹¿enie wybuchem

– projektowanie i stosowanie urz¹dzeñ

t³umi¹cych wybuch

– zapobieganie rozprzestrzenianiu siê

p³omienia i wybuchowi [7].

Podsumowanie

Ze spo³ecznego punktu widzenia dzia-

³ania podjête w celu eliminacji lub zmniej-

szenia zagro¿enia atmosfer¹ wybuchow¹

powinny prowadziæ do ca³kowitej eliminacji

ryzyka eksplozji. Jest to stan doskona-

³ości, który w warunkach rzeczywistych

wymaga powa¿nych nak³adów finan-

sowych i ze wzglêdów ekonomicznych

jest nieosi¹galny. Dlatego te¿ wskazane

jest stosowanie siê do zasady ALARA ( As

Low As Reasonably Achievable ), tj. za-

gro¿enie atmosfer¹ wybuchow¹ powinno

byæ tak ma³e, jak to jest technologicznie

i ekonomicznie uzasadnione (osi¹galne)

i akceptowalne spo³ecznie.

PIŚMIENNICTWO

[1] Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie minimalnych wymagañ

dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy pracowni-

ków zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których

mo¿e wyst¹piæ atmosfera wybuchowa. DzU z 2006 r.

nr 107, poz. 1004; zm. DzU z 2006 r. nr 121, poz. 836

[2] PN-EN 1127-1:2001 Zapobieganie wybuchowi i ochro-

na przed wybuchem

[3] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy.

T. jedn. DzU z 1998 r. nr 21 poz. 94 ze zm.

[4] Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

z dnia 26 września 1997 r. w sprawie przepisów bezpie-

czeñstwa i higieny pracy. DzU nr 129, poz. 844

[5] Ocena ryzyka zawodowego. 1. Podstawy metodycz-

ne . Red. W. M. Zawieska, CIOP, Warszawa 2001

[6] A. Rydzyñski, R. ¯uczek Praktyczne aspekty two-

rzenia dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem.

„Przegl¹d Po¿arniczy” 11/2005, 21-22

[7] R. Ma³olepszy Zapobieganie wybuchowi i ochrona

przed wybuchem (czêśæ II). „Po¿arnik” 3/2004, 9-13

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: