Trawy.pdf

SALAMANDRA 2/2004

TRAWA NIEJEDNO

MA IMIĘ

Liczba gatunków traw jest ogromna. W samej

Polsce stwierdzono ich do tej pory około 300.

Poznanie wszystkich jest żmudne i wymaga

sporo czasu. Jeszcze trudniejsze jest opanowa-

nie sztuki ich rozpoznawania, zwłaszcza poza

okresem kwitnienia i owocowania, gdy jedynym

widocznym organem są liście. Jeśli jednak wie

się gdzie tkwią różnice, na jakie cechy zwracać

uwagę, można z powodzeniem odróżnić „ jeden

listek trawy od drugiego ”.

Łzy Matki Boskiej to nazwa nieczęsto

dziś spotykanej drżączki średniej ( Briza

media )

my oczywiście na łące 1 .

Już na pierwszy rzut oka wi-

dać, że jej ruń nie jest jednoli-

ta – w jednych miejscach rosną

trawy wysokie, w innych niż-

sze, jedne są silnie ulistnione,

inne słabiej, liście niektórych

gatunków są szerokie, innych

wąskie, wręcz nitkowate. Na-

wet kolorem się różnią – niby

wszystkie zielone, ale zieleń

jednych jest głęboka, soczy-

sta, drugich jasna, nieco żół-

tawa lub seledynowa, a jeszcze

innych wpada w odcień niebie-

skawy czy siny.

Łodyga traw, zwana źdźbłem,

jest u większości gatunków bar-

dzo długa w stosunku do gru-

bości. Jest podzielona na wy-

raźne odcinki rozpoczynają-

ce się węzłami, z których wy-

rastają liście. Międzywęźla są

wewnątrz puste. Z najniższego

węzła, zwanego węzłem krze-

wienia, wyrastają nowe pędy –

proces ten nazywamy krzewie-

niem. To m.in. dzięki zdolno-

ści do ciągłego wyrastania no-

wych pędów z węzła krzewie-

nia trawy opanowały obszary

niedostępne dla większości in-

nych roślin. Przygryzione czy

skoszone, wypalone, zmarznię-

te albo wydeptane... odrastają.

Najłatwiej dostrzec zróżni-

cowanie w wyglądzie kwiato-

stanów poszczególnych gatun-

ków traw. Zwykle są one rozga-

łęzione – nazywamy je wtedy

wiechami. Gdy skupiska kwia-

tów, zwane fachowo kłoskami,

osadzone są bezpośrednio na

osi kwiatostanu, mamy do czy-

nienia z kłosem. Kłosy i wiechy

poszczególnych gatunków traw

różnią się np. pokrojem, kształ-

tem, zwartością, liczbą rozgałę-

zień, barwą... Jedną z łatwiej do-

strzegalnych cech są ości, wyra-

stające najczęściej z elementu

kwiatu zwanego plewką dolną.

Obecność ości, miejsce z które-

go wyrasta, jej długość i kształt

to ważne cechy wykorzystywa-

ne przy oznaczaniu traw. Ość

niektórych gatunków w miarę

dojrzewania ziarniaków (owo-

A na stepie

Długość ości zwykle nie przekra-

cza kilkunastu milimetrów, ale u

ostnic (Stipa) może sięgać na-

wet 30 cm. Trawy te najczęściej

rosną na stepach. W Polsce wy-

stępują 3 gatunki z tego rodzaju,

rosnące na murawach kseroter-

micznych (suchych, nasłonecz-

nionych) i wszystkie objęte są

ochroną gatunkową.

ców traw) wygina się kolankowa-

to na skutek skręcania się jej dol-

nej części.

Fazę rozwoju traw, podczas

której na wierzchołkach pę-

dów ukazują się kwiatostany,

1 Zobacz też artykuł: Świat trawą stoi? (Biuletyn PTOP

„Salamandra” I–II 2002, www.salamandra.org.pl/

magazyn/b16a11.html).

��

N ajwięcej traw znajdzie-

SALAMANDRA 2/2004

nazywa się kłoszeniem. U po-

szczególnych gatunków rozpo-

czyna się ono w różnym cza-

sie. Najwcześniejsze trawy, np.

wiechlina roczna ( Poa annua )

kłoszą się już u zarania wio-

sny, gdy tylko zniknie śnieg,

a ostatnie, bardziej ciepłolub-

ne, np. trzęślica modra ( Moli-

nia coerulea ), czy trzcina pospo-

lita ( Phragmites australis ) kłoszą

się dopiero latem.

Choć wydaje się to niewia-

rygodne, jednym z najbar-

dziej zróżnicowanych elemen-

tów budowy traw jest blasz-

ka liściowa. U mozgi trzcino-

watej ( Phalaris arundinacea ) jest

ona stosunkowo szeroka i dłu-

ga, zwężająca się ku wierzchoł-

kowi i ostro zakończona. Nie-

które trawy wykształcają liść

równowąski, czyli o tej samej

szerokości na całej długości.

Zakończenie takich blaszek li-

ściowych ma najczęściej kształt

przypominający dziób łodzi,

stąd nazywane jest łódeczkowa-

tym. Z kolei trawy siedlisk ubo-

gich w wodę, tzw. kseroity, bro-

niąc się przed nadmierną utra-

tą wody w wyniku transpiracji

wykształcają blaszki liściowe

niezwykle wąskie, szczeciniaste

lub nitkowate.

Elementem liścia traw bę-

dącym odpowiednikiem ogon-

ka liściowego u innych roślin

jest pochwa liściowa. Wyrasta

ona z węzła i otacza źdźbło na

znacznej długości. Zwiększa

tym samym odporność źdźbła

na złamanie, zwłaszcza w miej-

scu, w którym jest ono najde-

likatniejsze – tuż nad węzłem.

Właśnie dlatego dolna część

pochwy liściowej jest silnie

zgrubiała i tworzy charaktery-

styczne kolanko. Przy oznacza-

niu gatunków traw istotne jest

rozróżnienie dwóch rodzajów

pochew: otwartej, której brzegi

zachodzą na siebie, i zamknię-

tej – o zrośniętych brzegach.

Większość traw ma pochwę li-

ściową otwartą. Zamknięta jest

charakterystyczna m.in. dla

gatunków z rodzaju stokłosa

( Bromus ).

Kolejne różnice pomiędzy

blaszkami liściowymi poszcze-

gólnych gatunków traw, do-

strzec można w wyglądzie ich

powierzchni. Może być ona

gładka, jak u mozgi, lub z wy-

raźnie zaznaczonym bruzd-

Łany trzcinnika piaskowego ( Calama-

grostis epigejos ) są niewątpliwą ozdobą

krajobrazu

kowaniem. U niektórych traw

szczególnie wyraźne są dwie

bruzdki przebiegające bardzo

blisko siebie, wzdłuż nerwu

głównego, nazywane podwój-

nym rowkiem lub śladem nart.

Po spodniej stronie blaszki li-

ściowe traw są błyszczące albo

matowe – cecha łatwo dostrze-

galna i przy pewnym opatrze-

niu – wysoce obiektywna, czę-

Nitkowate liście kostrzewy owczej doskonale chronią roślinę przed nadmierną trans-

piracją

Cechą charakterystyczną wszystkich

stokłos jest zamknięta pochwa liściowa

��

SALAMANDRA 2/2004

sto wykorzystywana w celu

identyikacji gatunku. Może-

my tutaj dostrzec też tzw. kil,

czyli załamanie liścia przebie-

gające wzdłuż nerwu środko-

wego, przypominające właśnie

kil (czyli stępkę) na kadłubie

łodzi lub też kant na nogaw-

ce spodni.

Omawiając zróżnicowanie

blaszek liściowych traw trzeba

koniecznie wspomnieć o ostro-

gach, nazywanych też uszka-

mi. Są to wąskie, zaostrzone

przedłużenia nasadowej czę-

ści blaszki liściowej, obejmu-

jące źdźbło. Stanowią charak-

terystyczną cechę rozpoznaw-

czą niektórych gatunków.

W budowie liścia większości

traw możemy dostrzec jeszcze

jeden element – języczek. Znaj-

duje się on u nasady blaszki li-

ściowej i jest właściwie przedłu-

żeniem wewnętrznej skórki po-

chwy liściowej. Otulając źdźbło

niczym uszczelka zapobiega do-

stawaniu się wody i zanieczysz-

czeń do jej wnętrza, chroniąc ro-

ślinę przed infekcją. Tak przy-

najmniej tłumaczą jego funk-

cję niektórzy badacze roślin, lu-

biący wyjaśniać przeznaczenie

najdrobniejszego szczegółu bu-

dowy. Tymczasem liście niektó-

rych gatunków nie wykształcają

języczka, a czasami zastępują go

gęste włoski. Obecność lub brak

języczka, a także jego wielkość

i kształt, to cechy charaktery-

styczne, bardzo przydatne przy

identyikacji gatunków traw.

Wiemy już, na jakie ce-

chy należy zwracać uwagę.

Rozejrzyjmy się teraz uważnie

i spróbujmy poznać niektóre

gatunki.

W maju nad powierzchnią

niektórych wilgotnych łąk,

zwłaszcza tych okresowo za-

W maju, nad runią łąki wyczyńcowej do-

minują charakterystyczne kwiatostany

lisiego ogona

Długi języczek mozgi trzcinowatej (po lewej) ułatwia odróżnić jej

liść od liścia trzciny pospolitej (po prawej), u której w miejscu ję-

zyczka wyrastają gęste, krótkie włoski

tapianych, położonych w dolinach rzecznych,

falują charakterystyczne kwiatostany wyczyń-

ca łąkowego ( Alopecurus pratensis ). Jego popular-

na nazwa – lisi ogon – nawiązuje do zwartego,

��

SALAMANDRA 2/2004

zaopatrzonego w miękkie ości i bardzo przypominają-

cego ogon lisa kwiatostanu. Jest to tzw. kłos pozorny lub

inaczej wiecha kłosokształtna. Jej kłoski osadzone są bli-

sko osi kwiatostanu, jednak na bardzo krótkich odgałę-

zieniach. Dodatkowym uzasadnieniem dla tej nazwy jest

rdzawa barwa zaschniętych pylników pokrywających

kwiatostan jeszcze wiele dni po przekwitnięciu.

Na najwilgotniejszych, żyznych łąkach, zwłaszcza

tam, gdzie wiosną długo stoi woda, króluje wspomina-

na już mozga trzcinowata. Jej bogato ulistnione pędy do-

rastają do ponad 2 m wysokości, a równie silne rozłogi

podziemne są jednym z elementów decydujących o jej

ekspansywności. Języczek liścia mozgi jest bardzo długi,

najczęściej lekko porozrywany.

Kwiatostany przypominające trochę wyczyńca, ale

pozbawione miękkich ości i w dotyku nieco szorstkie,

ma tymotka łąkowa ( Phleum pratense ). Zieleń tej trawy

wpada w odcień seledynowy, a u nasady wyrwanego z zie-

mi pędu znajduje się cebulkowate zgrubienie. Charakte-

rystyczny jest też jej języczek z dwoma ząbkami po bo-

kach. Cechą szczególną tymotki jest jej wyjątkowa zimo-

trwałość. Dzięki cukrom zmagazynowanym w cebulko-

watym zgrubieniu pędu potrai przetrwać najsurowsze

i bardzo długie zimy.

Jedną z pospolitszych traw jest wiechlina łąkowa ( Poa

pratensis ). Spotkamy ją np. na łąkach, pastwiskach, traw-

nikach i przydrożach. Jest ona bardzo odporna na udep-

tywanie i wykształca zwartą darń. Charakterystyczną ce-

chą wszystkich wiechlin, jest obecność na liściu podwój-

nego rowka. Ten gatunek wyróżnia się dodatkowo łó-

deczkowato zakończoną, równowąską blaszką liścio-

wą. Kwiatostanem wiechliny łąkowej jest piramidalna

wiecha, z pięcioma gałązkami na dolnym piętrze. Nie-

mal równie często spotkać można wiechlinę zwyczaj-

ną ( P. trivialis ), która ma bar-

dzo podobny kwiatostan, na-

tomiast jej liść zwęża się rów-

nomiernie ku wierzchołkowi,

języczek jest długi i szpicza-

sty, a źdźbła i pochwy liściowe

są nieco szorstkie. Innym bar-

dzo pospolitym gatunkiem

jest kosmopolityczna i sy-

nantropijna wiechlina rocz-

na ( P . annua ) – bardzo niska,

jasnozielona trawka, rosnąca

w miejscach wydeptywanych

– wzdłuż ścieżek i dróg, na

podwórzach, placach itp. Jest

też wielkim utrapieniem wła-

ścicieli trawników, na których

Kwiatostanem tymotki łąkowej jest zbita wiecha

kłosokształtna

Trójzębny języczek i cebulkowate zgrubienie

dolnej części pędu, to charakterystyczne cechy

tymotki łąkowej

��

SALAMANDRA 2/2004

Zimnolubna trawa?

Wiechlina roczna jest gatun-

kiem, który wraz z człowie-

kiem rozprzestrzenił się na ca-

łym świecie. O jej możliwo-

ściach adaptacyjnych świadczy

fakt, że w ostatnich latach poja-

wiła się i trwa w pobliżu antark-

tycznych stacji badawczych, po-

trafiąc wykorzystać do pełnego

cyklu rozmnożeniowego, tamtej-

sze kilkutygodniowe lato, z kilku-

stopniowymi temperaturami po-

wietrza.

żyznych, jest kostrzewa czer-

wona ( Festuca rubra) . Spotyka-

na jest na słabiej nawożonych

łąkach i pastwiskach, na skra-

jach lasów, ale przede wszyst-

kim na trawnikach. W obrębie

tego gatunku występuje bardzo

duże zróżnicowanie cech mor-

fologicznych, zwłaszcza szero-

kości blaszek liściowych oraz

obecności i długości podziem-

nych rozłogów. Liście tej ko-

strzewy są wyraźnie bruzdko-

wane, bardzo wąskie, na ogół

szczeciniaste i długie, barwy

ciemnozielonej. Języczek jest

tak krótki, że ledwie widocz-

ny. Kwiatostan to luźna, nie-

zbyt okazała wiecha z ościsty-

mi kłoskami. Podobna do niej

jest kostrzewa owcza ( F. ovi-

na ), niższa, o krótszych i jesz-

cze cieńszych, często wręcz

nitkowatych blaszkach liścio-

wych, występująca na najsłab-

szych, piaszczystych glebach.

Ale kostrzewy to nie tylko tra-

wy niskie. Kostrzewa trzcino-

wa ( F. arundinacea ) tworzy oka-

załe kępy, a szerokie, sztywne

liście w pełni usprawiedliwiają

nazwę gatunkową. Występuje

w różnych siedliskach lecz naj-

lepiej się czuje na wilgotnych,

żyznych łąkach. Bardzo cha-

rakterystyczne dla tego gatun-

ku są nieliczne, bardzo drob-

ne włoski wyrastające z gru-

bych, choć na ogół krótkich,

ostróg. Podobna nieco do swej

krewniaczki, ale znacznie de-

likatniejsza, tak w dotyku, jak

i pod względem postury, jest

kostrzewa łąkowa ( F. pratensis )

– jedna z cenniejszych traw pa-

stewnych.

Życica trwała ( Lolium peren-

ne ), znana też jako rajgras an-

gielski , to jeden z najpospo-

litszych gatunków traw, a zara-

zem najważniejszy w naszym

często występuje, a bardzo

pogarsza ich walory estetycz-

ne. Z kolei wiechlina gajowa

( P. nemoralis ) rośnie na skrajach

lasów, w parkach i innych ocie-

nionych miejscach. Jej blasz-

ki liściowe, w poszukiwaniu

jak największej ilości światła,

ustawiają się pod kątem pro-

stym w stosunku do źdźbła,

nadając kępie charakterystycz-

ny pokrój.

Bardzo pospolitą trawą, wy-

stępującą zwłaszcza w miej-

scach przesuszonych i mniej

Wiechlina gajowa rośnie pod okapem

drzew

kraju pod względem gospo-

darczym. Odznacza się wybit-

ną wartością pastewną i wy-

sokim plonowaniem oraz od-

pornością na ugniatanie. Sta-

nowi wyśmienity komponent

runi pastwisk, ale jest także do-

skonałą trawą trawnikową. Nie

występuje w miejscach, w któ-

rych byłaby narażona na zacie-

nienie. Najbardziej charakte-

rystyczne jej cechy to wyraźnie

bruzdkowany, a pod spodem

bardzo silnie błyszczący liść.

Języczek liściowy ma bardzo

krótki. Kwiatostanem jest luźny,

płaski, bezostny kłos. Na grun-

tach ornych uprawiana jest ży-

cica wielokwiatowa ( L. multi-

lorum ), inaczej rajgras włoski

– trawa dostarczająca doskonałej

jakości paszy dla przeżuwaczy.

Jest podobna do życicy trwa-

łej, lecz większa, na liściach

widoczne są bardzo okaza-

łe ostrogi, a kłos posiada dość

długie ości.

Wróćmy jednak na łąkę. Tu

i ówdzie wyróżniają się zbi-

te kępy ciemnozielonej tra-

Krótki, prawie niewidoczny języczek,

podwójny rowek oraz łódeczkowate za-

kończenie blaszki liściowej są charakte-

rystyczne dla wiechliny łąkowej

��

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: