Ta poczciwa Szwajcaria.pdf

Ta poczciwa Szwajcaria

W niedzielnym referendum zderzyły się ze sobą dwie Szwajcarie: państwo

nowoczesne oraz narodowe. Zwyciężyło to pierwsze. Nie oznacza to jednak, że

Szwajcaria przybliża się do Europy. Wręcz przeciwnie.

TEKST: BARTOSZ NOWACKI

ILUSTRACJA: PIOTR PIOTROWSKI

W niedzielnym referendum zderzyły się ze sobą dwie Szwajcarie: nowoczesna, ze

swobodnym ruchem wewnątrz Schengenlandu oraz państwo narodowe, które przy

pomocy szlabanów stara się kontrolować dostęp do swego terytorium. Zgodnie z

prognozami zwyciężyła ta pierwsza. Nie oznacza to jednak, że Szwajcaria przybliża

się do Europy.

Integracja z UE należy do kluczowych problemów szwajcarskiej polityki. Spór

„wejść czy nie wejść” toczy się od początku lat 90. i zapewne potrwa jeszcze

kolejne kilkanaście lat, aż Szwajcarzy wreszcie zdecydują, że już nie sposób dłużej

się opierać i powiedzą „Tak”. Chwilowo obowiązuje jednak zawieszenie broni – nie

ma widoków na rychłą integrację, a przyjęte właśnie umowy bilateralne są

sposobem na doraźne zorganizowanie wzajemnych, skomplikowanych stosunków

z Unią. By zrozumieć, o co w tym wszystkim tak na prawdę chodzi, trzeba się

jednak cofnąć o 16 lat.

Sprawa fiszek

Tak jak i u nas, w roku 1989 w Szwajcarii skończyła się pewna epoka. Dopiero

załamanie się bloku komunistycznego na dobre zamknęło tu okres zimnej wojny.

Czwórjęzyczna Federacja Szwajcarska po II wojnie światowej płynnie przeszła z pozycji

obronnych wobec hitlerowskich Niemiec na pozycje antykomunistyczne. Nie doszło do

głębszej dyskusji na temat postawy Szwajcarów w czasie wojny, ich współpracy z

nazistami i współodpowiedzialności za ich czyny. Nie zastanawiano się także głębiej nad

rolą i miejscem neutralnej Szwajcarii w Europie.

NA CO ZGODZILI SIĘ SZWAJCARZY

1. Dzięki przyjęciu przez Szwajcarów układu Schengen na szwajcarskich granicach

znikną kontrole paszportowe, a wiza wydana przez państwo-sygnatariusza układu z

Schengen będzie uprawniała także do pobytu w Szwajcarii. Nasilą się natomiast kontrole

na zewnętrznych granicach Unii Europejskiej, między innymi na granicy Polski z Ukrainą

i Białorusią.

2. Zostanie zacieśniona współpraca policji i organów sprawiedliwości krajów należących

do układu Schengen, a Szwajcaria uzyska dostęp do komputerowego systemu

informatycznego Schengenlandu. Nie ma na razie mowy o „unii celnej” z Unią.

Szwajcaria nadal będzie cieszyła się wyjątkowymi prawami jako centrum finansowe,

tajemnica bankowa uzyskała gwarancje i zapewnienie nienaruszalności.

3. Przyjęcie ustaleń układu z Dublina ma zapobiec wielokrotnemu składaniu wniosków o

azyl w różnych państwach. Dzięki wspólnemu systemowi informatycznemu możliwe

będzie złożenie tylko jednego wniosku, w jednym kraju. Ktoś kto złoży kolejny wniosek

gdzie indziej, dzięki wspólnej bazie danych zostanie wychwycony i odesłany do kraju

gdzie trwa już procedura rozpatrywania wniosku o azyl. Ma to ograniczyć kosztowne i

nieefektywne procedury postępowania.

4. Przy okazji głosowania nad przyjęciem układu Schengen-Dublin obywateli spytano

także o ich zdanie na temat legalizacji związków homoseksualnych. 58 proc. wyborców

stwierdziło, że nie ma nic przeciwko temu. Pary homoseksualne otrzymają prawa i

obowiązki - m.in. spadkowe i podatkowe - zbliżone do małżeństw heteroseksualnych, z

wyjątkiem prawa do adopcji dzieci.

Aż do końca lat 80. panowało powszechne przekonanie o systemowej wyższości kraju i

czystych rękach jego mieszkańców. W roku 1989 wszystko się zmieniło. Jako pierwszy

runął mit o idealnym ustroju. „Skandal fiszek”, w toku którego ujawniono, że prawie co

siódmy obywatel Szwajcarii miał tajne kartoteki założone przez policję polityczną,

wywołał szok.

Sfrustrowani obywatele wyrazili swój zdecydowany sprzeciw wobec tego rodzaju praktyk

i modelowi państwa atakiem na instytucję, która była głównym symbolem tego systemu -

zamachem na szwajcarską armię. Radykałowie rządali jej likwidacji. Choć pomysł ten nie

zdobył uznania większości, to jednak trzy tygodnie po upadku muru berlińskiego w

referendum poparł go ponad milion obywateli. Natomiast skandal fiszek spowodował

„bojkot kulturalny” z roku 1991 – większość środowisk twórczych odcięła się od

jakiejkolwiek współpracy ze skompromitowanym rządem. Dialog między intelektualistami

a władzą został zerwany. Ogarnięta kryzysem tożsamości Szwajcaria wpadła w

depresję.

Pierwsze „Nie”

Gdy w Europie historia nabierała przyspieszenia, Szwajcaria wydawała się dreptać w

miejscu. Głosy o potrzebie dokonania rachunku sumienia i przezwyciężenia przeszłości

były ignorowane. Centroprawicowemu rządowi dość niespodziewanie po prawicy wyrósł

groźny konkurent – skupiony wokół Christopha Blochera.

Ideologia Blochera faktycznie przedłużała zimną wojnę: blokowała integrację z Unią

Europejską i negowała jakąkolwiek konieczność rozliczenia się z przeszłością. W roku

1992 odbyło się referendum nad przystąpieniem Szwajcarii do Europejskiego Obszaru

Gospodarczego (EOG). Helweci nieznaczną przewagą głosów odrzucili wówczas

integrację z UE. Nieoczekiwanie triumfatorem głosowania okazał się Christoph Blocher,

który stał się ucieleśnieniem szwajcarskiego „Nie” wobec Europy, a jego kariera nabrała

niebywałego rozpędu. Od tego momentu prowadzi on swoją partię SVP (Szwajcarska

Partia Ludowa) od zwycięstwa do zwycięstwa.

Nazistowskie złoto

Historia jednak upomniała się o Szwajcarię. Po likwidacji „żelaznej kurtyny” w bankach i

firmach ubezpieczeniowych zaczęli pojawiać się starzy Żydzi ze Wschodu lub ich

potomkowie. Domagali sie wypłaty rodzinnych zasobów. Większość odprawiono z

kwitkiem. W roku 1995 prezydent Kaspar Villiger w przemówieniu z okazji rocznicy końca

II wojny światowej po raz pierwszy podziękował aliantom i przyznał, że polityka

Szwajcarii wobec prześladowanych Żydów obarcza ją winą. Jednak nie wspomniał ani

słowem o złocie nazistów, ani o pieniądzach Żydów. Gdy indywidualne starania

spadkobierców nie przyniosły efektów, najlepsi amerykańscy adwokaci wnieśli pozwy

zbiorowe, a światowa opinia publiczna dowiedziała się o ukrywanych w helweckich

bankach depozytach ofiar nazistów. Pod groźbą bojkotu przez Światowy Kongres Żydów

Szwajcarzy dokonali wreszcie rachunku sumienia, założyli Fundusz Holokaustu, a rząd

powołał komisję historyków, która miała wyjaśnić czy zarzuty są uzasadnione.

Niesmak jednak pozostał. Tym bardziej, że nie wszyscy byli gotowi zrewidować wojenną

ideologię "duchowej obrony kraju". SVP Christopha Blochera broniła mitu bohaterskiej

postawy Szwajcarii i jednoczyła ludzi uważających, że Szwajcarzy nie są nikomu nic

winni. Blocher bardzo sprawnie zbudował nowy obraz wroga - tym razem Unii

Europejskiej, biurokratów, zwłaszcza tych z Brukseli, rządu, niekompetentnej klasy

politycznej i intelektualistów. SVP przystąpiła do walki o rząd dusz, ale i o realną władzę.

Przez długi czas Bundesrat (siedmioosobowy rząd szwajcarski) nadal forsował

przystąpienie do UE i starał się skłonić swoich obywateli do zmiany zdania. Bez

powodzenia. Antyeuropejska retoryka Blochera lepiej trafiała w odczucia społeczeństwa.

POCZĄTEK KOŃCA

Zdaniem szwajcarskiego publicysty Jürga Altwegga, autora wydanej właśnie w Polsce

książki Ta poczciwa Szwajcaria , ostatnie sukcesy Christopha Blochera są początkiem

jego końca. Altwegg uważa, że osiągnął on już wszystko co było w jego zasięgu i że były

to zarazem jego „potyczki w czasie odwrotu”. W sumie Blocher przegrał debatę na temat

przeszłości, Szwajcarzy pogodzili się już z prawdą, że ich postawa w czasie wojny nie

zawsze była chwalebna i kryształowa. Dyskusja nad współodpowiedzialnością Helwetów

za zbrodnie nazistów i żądania zwrotu zatrzymanych majątków żydowskich przyniosła

nacjonalistom szwajcarskim chwilowy wzrost popularności, jednak gdy emocje ucichną

dokonane rozliczenie z przeszłością powinno przynieść owoce. Dzięki niemu, zdaniem

Altwegga, poparcie dla skrajnej prawicy, za jakiś czas zacznie spadać, tak jak stało się to

kilka lat temu we Francji. Być może pierwszym tego zwiastunem było referendum w 2002

roku, w którym Szwajcarzy zdecydowali się jednak przystąpić do ONZ. Przyjęcie układów

bilateralnych z Unią Europejską jest kolejnym krokiem w dobrym kierunku.Nie bez

znaczenia była też zmiana postawy wpływowego środowiska bankierów, którzy broniąc

tajemnicy bankowej, dokonali wolty i przeszli na pozycje antyeuropejskie. W referendum

z marca roku 1999 Szwajcarzy ponownie odrzucili przystąpienie do EOG, a jesienią SVP

Blochera wygrała wybory ogólnokrajowe i stała się najsilniejszą partią Konfederacji

Szwajcarskiej. Blocher zażądał dla siebie stanowiska ministra. Stanowiska nie otrzymał,

ale i tak rozpętała się burza. Szwajcaria znów znalazła się w centrum zainteresowania

światowej opinii publicznej. W osobie Blochera komentatorzy dostrzegli helweckiego

Haidera czy Le Pena. Kraj znalazł się pod presją – wszyscy czekali w napięciu na raport

komisji Bergiera, badającej politykę Szwajcarii wobec uchodźców w czasie II wojny

światowej.

Szwajcarskie plagi

Raport rozładował napięcie. Uznano w nim, że polityka Szwajcarii pomagała

niemieckiemu reżimowi narodowosocjalistycznemu w realizacji jego celów, a niektóre

osoby i instytucje łamały zasadę neutralności i współpracowały z nazistami. W

podsumowaniu komisja uznała jednak, że Szwajcaria nie prowadziła świadomej polityki

kolaboracji z hitlerowskimi Niemcami i nie przyczyniła się do przedłużenia wojny. Gdy

zainteresowanie prasy światowej opadło, przedstawiciele rządu z zadowoleniem uznali

sprawę za zamkniętą. Niestety przy okazji w zasadzie pogrzebano wartościową ideę

Fundacji Solidarnościowej, której głównym zadaniem miała być troska o pokój na

świecie, prawa człowieka i porozumienie między kulturami. Władze szwajcarskie uznały,

że skoro kryzys minął, przekazanie funduszy ze sprzedaży nadwyżek rezerw złota

jedynie na ten szlachetny cel byłoby przesadą i większość środków oddały na fundusz

pomocy ludziom starym. Być może pokutę zakończono przedwcześnie, a

zadośćuczynienie okazało się niewystarczające.

Wydarzenia jesieni roku 2001 wzbudziły podejrzenia, że nad Helwetami zawisło jakieś

fatum. Gdy wydawało się, że Szwajcarzy znów odnaleźli swoją niewinność i zaczęli

odzyskiwać wiarę w siebie, zaczęło się prawdziwe pasmo nieszczęść: upadł Swissair, w

parlamencie w Zug wybuchła strzelanina, w której zginęło kilkanaście osób, w tunelu pod

przełęczą św. Gottharda wybuchł straszliwy pożar i na koniec, w listopadzie, samolot

szwajcarskich linii Crossair runął na ziemię. Dla Helwetów wydarzenia te były szokiem.

Czyżby pan Bóg się od nich odwrócił? U niektórych spowodowało to pewien przełom w

myśleniu. W 2002 roku Szwajcarzy podjęli w końcu decyzję o wstąpieniu do ONZ. W

wyjściu z depresji pomogła im tym razem organizacja Expo 2002, które ukazało

Szwajcarię jako kraj nowoczesny, otwarty na świat, śmiało patrzący w przyszłość. To

oderwanie się od ciążącej przeszłości i bieżących problemów politycznych było

Szwajcarom bardzo potrzebne.

„Tak” dla Schengen

Po referendum z roku 1999 kwestia wejścia do UE pozostawała jednak w stanie

zamrożenia. Stanowiący trzon Bundesratu, popierający integrację z UE liberałowie (FDP)

i chrześcijańscy demokraci (CVP) tracili poparcie wyborców na rzecz SVP. Postanowili

wobec tego nie podejmować więcej tego tematu. Co więcej, gdy stała się rzecz dla wielu

niewyobrażalna i w grudniu 2003 roku Blocher wszedł do rządu, stało się jasne, że na

jakiś czas trzeba w ogóle zapomnieć o idei przyłączenia do Europy. Tym bardziej, że

przyjęcie tak skrajnego polityka w skład rządu osłabiło konsensus w polityce

szwajcarskiej i odtąd rozdarty podziałami Bundesrat ma trudności z jasnym nakreśleniem

celu swojej polityki nie tylko w tej kwestii.

Sprawa stosunków i współpracy gospodarczej z Unią jest jednak dla Szwajcarii zbyt

ważna, by można było pozostawić ją samej sobie. Dlatego też trwają negocjacje

alternatywne dla idei integracji. Ich zwieńczeniem ma być układ, o którego przyjęciu 5

czerwca Szwajcarzy decydowali w referendum. Głosowanie na „tak” rekomendował rząd.

Swoje poparcie zadeklarowało czterech ministrów Bundesratu, w tym – o dziwo – także

najzagorzalszy przeciwnik wstąpienia Szwajcarii do UE, minister sprawiedliwości i policji,

Christoph Blocher. Nie wiadomo, na ile jest to jego zasługą, w każdym razie Szwajcarzy

przewagą ponad 54% głosów tym razem powiedzieli Europie „Tak”.

Integracja musi poczekać

Przyjęcie umowy dwustronnej z UE i przystąpienie do strefy Schengen nie oznacza w

żadnym razie końca „przypadku szczególnego” Szwajcarii. Zmiany na granicach mają

być niewielkie, powinny za to przynieść korzyści w dziedzinie bezpieczeństwa i dla

gospodarki. Nie ma na razie mowy o „unii celnej”. Także pozycja Szwajcarii jako centrum

finansowego pozostaje niezagrożona, tajemnica bankowa pozostanie nienaruszona.

Minister spraw zagranicznych Micheline Calmy-Rey zapewniła, że w przypadku tej

umowy w żadnym razie nie chodzi o ciche przygotowania do wejścia do UE: „Bundesrat

nie ma zamiaru wprowadzać Szwajcarii do UE tylnymi drzwiami.”

Niedzielne głosowanie nie oznacza jeszcze uporządkowania wszystkich ważnych spraw

między Szwajcarią a UE. We wrześniu odbędzie się kolejne referendum, w którym

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: