Leki psychotropowe:
- substancje, których jedynym lub podstawowym działaniem jest wpływ na czynności psychiczne (trofizm psychologiczny)
- wywołują zmiany nic tylko w czynnościach psychicznych, lecz również w zachowaniu
- wpływ nasilający, hamujący czy modulujący na przewodnictwo między różnymi układami neuronalnymi w mózgu.
Inne działania:
- przeciwwymiotne (pochodne fenotiazymy)
- hipotensyjne (rezorpina)
- inne leki o działaniu psychotropowym (np. B-adrenolityki)
Leki psychotropowe – 3 grupy:
- leki psycholeptyczne (psychosedatywne, psychodepresyjne, psychoinhibitory); działają depresyjnie na czynności psychiczne i zachowanie
- leki psychoanaleptyczne (psychoaktywatory); pobudzają te czynności
- środki psychodysleptyczne (halucynogenne, psychozotwórcze) np. meskalina, LSD-powodują powstanie nieprawidłowych czynności psychicznych
Sole litowe – zajmują miejsce pośrednie miedzy lekami psycholeptycznymi a psychoanaleptycznymi
Grupy leków psychotropowych:
1. leki neuroleptyczne
- pochodne fenotiazyny
- pochodne butyrofenonu
- pochodne tioksantenu
- alkaloidy rauwolii
- dibenzepiny
2. sole litu
3. leki anksjolityczne
bdz, hydroksyzyna
4. leki przeciwdepresyjne
TLPD, IMAO, SSRI
5. Środki psychozotwórcze
Leki neuroleptyczne:
- pierwszy lek – chlorpromazyna
- w psychiatrii – działanie przeciwwytwórcze
- wskazania:
- psychozy schizofreniczne
- psychozy urojeniowe
- pobudzenie psychoruchowe
- zespoły maniakalne
- cechy wspólne:
- działanie przeciwpsychotyczne (znoszenie lub zmniejszanie objawów (omamy, urojenia) w ostrych i przewlekłych psychozach
- działania zobojętniające bez działania nasennego
- znoszenie stanów pobudzenia i agresji
- wpływ na układ autonomiczny i pozapiramidowy (objawy uboczne)
- działanie na ośrodki podkorowe
- wpływ na napęd – różnie
- główne cechy neuroleptyków występują w różnym stopniu w poszczególnych lekach.
- Mechanizm przeciwpsychotycznego działania – zahamowanie neuroprzekaźnictwa dopaminowego w mózgu (głównie receptorów typu D2)
- Różny mechanizm dla poszczególnych grup neuroleptyków
- Wiele neuroleptyków zmniejsza także przekaźnictwo noradrenalinowe w mózgu.
Drogi podania:
- Dustna – 1x, 2x, 3x na dobę
- iniekcje domięśniowe krótkodziałające (można na początku leczenia)
- depot – iniekcje o przedłużonym działaniu, co 2-4 tyg, po ustawieniu pacjenta na formie doustnej
- psychiatrzy nie zalecają podawania iv
Złośliwy zespół neuroleptyczny
- zahamowanie ruchowe, strup
- wzrost napięcia mięśni szkieletowych
- hipertermia
- tachykardia, tachypnoe, wahania RR
- zaburzenia świadomości
- leukocytoza i wzrost CPK
- rzadko występuje
Pochodne fenotiazyny:
- podstawowa grupa leków przeciwpsychotycznych
- wszystkich pochodnych fenotiazyny jest ponad 3000
- alifatyczne: promazyna, chlorpromazyna, lewomepromazyna
- piperydynowe: tioridazyna
- piperazynowe: perazyna, prochloroperazyna
- pochodne azafenotiazyny: protipendyl
Chlorpromazyna – pierwszy neuroleptyk
- lek odniesienia, do którego porównuje się wszystkie pochodne fenotiazyny
- bardzo szeroki zakres działania
- przeciwpsychotycznie
- blokująco na receptory alfa-adrenergiczne
- parasympatolitycznie
- spazmolitycznie
- przeciwwymiotnie
- hipotensyjnie
- znieczulająco miejscowo
- przeciwgorączkowo
- wpływ na mózg
- działanie przeciwpsychotycznie – blokowanie postsynaptycznych receptorów dopaminowych D2, nasilenie obrotu (turnover) dopaminy w mózgu.
- znosi działanie środków wpływających pobudzająco na receptory dopaminowe (np. apomorfina, amfetamina).
- wpływ na podwzgórze, - hipotermia, wpływ na czynność niektórych gruczołów wydzielania wewnętrznego
- blokada receptorów dopaminowych w podwzgórzu – wzmożone wydzielanie protaktyny
- zmniejsza wydzielanie hormonu wzrostu i gonadotropin
- duże dawki – zmniejszenie wydzielania kortykotropiny
- wzmożenie łaknienia – wpływ na podwzgórze, depresja ośrodka sytości
- nasilenie działania barbituranów, środków znieczulających ogólnie, alkoholu, narkotycznych leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych.
Chlorpromazyna – wskazania:
1. psychiatryczne
- schizofrenia, stany maniakalne i pobudzenie psychomotoryczne
- zatrucie środkami psychostymulującymi (amfetamina, efedryna) czy psychodysleptycznymi (LSD, meskalina)
- objawy związane z odstawieniem alkoholu u osób uzależnionych
2. ogólne
- wymioty
- uspokajające działanie chlorpromazyny – w anestezjologii
- wydłuża się okres snu paradoksalnego
Działania niepożądane:
- OUN: zespół parkinsonoidalny (maskowatość twarzy, wzmożone napięcie mięśniowe, drżenia), dyskinezy (mimowolne ruchy głowy, karku), akatyzja (niepokój ruchowy), senność, apatia, depresja, majaczenia, napady padaczkowe
- układ krążenia: tachykardia, hipotonia ortostatyczna
- układ krwiotwórczy: agranulocytoza, leukopenia, eozynofilia, pancytopenia, małopłytkowość
- układ endokrynny: mlekotok, spadek libido, zaburzenia miesiączkowania, kiper lub hipoglikemia
- układ pokarmowy: żółtaczka cholestatyczna i zaparcia
- skóra: reakcje alergiczne, zespół toczniopodobny, nadwrażliwość na światło słoneczne
Dawkowanie:
W zależności od stanu chorobowego:
- duże kuracje aż do 1g/24h, wyjątkowo stosowane bywają dawki dobowe do 3g. W stanach łagodniejszych dawkowanie rozpoczyna się od ok.300mg na dobę w lecznictwie zamkniętym
- małe kuracje wykorzystywane są przeważnie w przypadkach ogólnych (pozapsychiatrycznych), nieprzekraczające 150mg/d przeważnie doustnie
- pochodne alifatyczne – działanie uspokajające
- pochodne piperazynowe – działanie odhamowujące
- pochodne piperydynowe – pośrednie
Promazyna –
- promazin draż 0.025 g (60draż)
- roztwór do wstrzykiwań 0.05g/ml (10 amp, 2 ml)
Chlorpromazyna –
- fenactil draż 0.025 g (20 draż) 0.1 g (30, 200 sraż)
inj im 0.005 g/ml (5amp, 5ml)
inj iv 0.025 g/ml (10amp 2 ml)
krople 0.04 g/g (4%) (10g, 100g)
Prometazyna –
- diphergan syrop 0.001 g/ml 150ml
draż 0.01 g (20 draż) 0.025g (20 draż) roztwor do wstrzykiwań 0.025 g/ml (10 amp 2ml)
Pochodne butyrofenonu:
Haloperidol, trifluperidol, ben pierdol, droperidol, pipamperon
Haloperidol:
- dość silne działanie uspokajające bez większego wpływu na układ autonomiczny
- silnie przeciwpsychotycznie (w psychozach psychozach pobudzeniem i omamami)
- dość silne działanie pozapiramidowe – blokuje receptory D2
- brak blokady receptorów alfa-adrenergicznych
- bezsenność – brak wpływu na ośrodkowe receptory alfa-adrenergiczne
- mechanizm: blokowanie receptorów dopaminowych w mózgu
- w ostrych i przewlekłych psychozach
- niektórych zaburzeniach psychicznych
- psychicznych przypadkach padaczki
- w stanach nerwicowych
- 2.5-5 mg iv (?) pozwala szybko uzyskać uspokojenie psychomotoryczne
- 2.5-5 mg im
- doustnie dawki większe do 30 mg/ 24 h
- inne pochodne butyrofenonu mają zbliżone działanie i zastosowanie
Dawki: tabl 0.001 g (40 tabl), 0.005 g (30 tabl) 0.01 g (20 tabl)
Krople 0.002 g/ml (0.2%) 110 ml, 100 ml
Pochodne tioksantenu:
- działanie zbliżone do pochodnych fenotiazyny – nieco słabsze działanie przeciwpsychotyczne
- chlorprotiksen
- właściwości przeciwdepresyjne
- niewielkie objawy pozapiramidowe
- słabe działanie neuroleptyczne
- czasem zaliczany do ankjolityków
- chlorprothixen 15 tabl 0.15 g (50 tabl)
- chlorprothixen 50 tabl 0.05 g (50 tabl)
- klopentiksol i flupentiksol
Alkaloidy rauwolfii – Rezerpina
- rzadko używana w lecznictwie psychiatrycznym, występowanie objawów niepożądanych
- używana (w mniejszych dawkach) jako lek obniżający ciśnienie tętnicze krwi
- działanie przeciwpsychotyczne, wywołuje hipotensję, rzadkoskurcz i inne objawy parasympatykotonii
- mechanizm działania rezerpiny polega na uwolnieniu amin katecholowych i serotoniny z ośrodkowych i obwodowych miejsc magazynowania.
- zmniejszenie zawartości noradrenaliny i dopaminy w mózgu osłabia neurotransmisję -> uspokojenie i działa przeciwpsychotycznie
- działanie pojawia się wolno ( po kilku godzinach lub nawet po kilku dniach) po odstawieniu utrzymuje się bardzo długo (nawet do kilku tygodni)
- Normatens (20-40 tabl) – w HA 1x1 tabl
Pochodne dibenzoazepiny (dibenzepiny)
Klozapina:
- neuroleptyk o działaniu uspokajającym i przeciwpsychotycznym
- bez działań pozapiramidowych
- na początku – działanie uspokajające, po 5 dniach hamuje pobudzenie i agresywność, po 1-3 tyg – działanie antyautystyczne
- im lub po 150-160 mg/d
- ostrożnie w chorobach wątroby, jaskrze, przeroście prostaty, atonii jelit, padaczce
- działania niepożądane: agranulocytoza i rozwój białaczki
Klozapol 0.025g (50 tabl), 0.1g (50 tabl)
Leponex 0.025g (50 tabl), 0.1g (50 tabl)
Inne:
Klotiapina, Olanzapina
Inne neuroleptyki:
Pochodne benzamidowe:
- Sulpiryd – działanie ohamowujące, przeciwpsychotyczne, anksjolityczne, przeciwdepresyjne, przeciwautystycznie. Silnie przeciwwymiotnie.
Stosowany również w zawrotach głowy i migrenach. Dobrze tolerowany.
Sulpiryd kaps 0,05g (24 kaps), 0.1g (24 kaps), roztwór do wstrzykiwań im 0.05g/ml (5 amp/2ml), syrop 0.02g/ml (100ml)
- Risperidon – nowy neuroleptyk, wiąże się z receptorami serotoninowymi, blokuje receptory D2, alfa1- adrenergiczne i histaminowe H1. Stosowany w psychozach ostrych i przewlekłych
Rispolept – tabl 0.001; 0.002; 0.003; 0.004g (20; 60 tabl) roztwór doustny, roztwór do zawiesiny do wstrzykiwań
Sole litu:
- węglan litu – Lithum carbonicum tabl po 250mg
- pomiędzy psychoanaleptycznymi i psycholeptycznymi
- mechanizm niejasny – wpływają na wrażliwość błon komórkowych i czynność neuroprzekaźników, wpływ na równowagę między jonami Na i K.
- stosowane w chorobach afektywnych, głównie w psychozie maniakalno-depresyjnej.
- stężenie lecznicze: 0.6-1 mmol/l
- przeciwwskazania: choroby nerek i sercowo-naczyniowe
- działania niepożądane: drżenia, niedoczynność tarczycym wole, działanie kardiotoksyczne, bóle brzucha, działanie teratogenne.
Środki psychozotwórcze:
- 9-THC- tetrahydrokannabinol – haszysz i marihuana
- LSD
- Psylocybina – w grzybach meksykańskich
- Meskalina – w kaktusie meksykańskim
- Fencyklidyna (Sernyl)
- Atropina – działanie halucynogenne
- Inne: amfetamina, kokaina, alkohol etylowy, narkotyczne leki przeciwbólowe etc.
Leki przeciwdepresyjne:
- ogólne wskazania:
- zespoły depresyjne
- stany depresyjne w przebiegu psychoz (w połączeniu z neuroleptykami)
- zaburzenia lękowe
- zespoły natręctw
- klasyfikacja:
1. leki hamujące wychwyt zwrotny monoamin
- nieselektywne inhibitory wychwytu serotoniny i noradrenaliny – TLPD
- SSRI
- selektywne inhibitory wychwytu serotoniny i noradrenaliny (wenlafaksyna, milancipran)
2. leki hamujące aktywność
- monoaminooksydazy (inhibitory MAO-A (moklobemid) i MAO-B (selegilina))
3. wpływające na receptory neuronów noradrenergicznych i serotoninergicznych (mianseryna)
4. selektywne inhibitory wychwytu noradrenaliny (reboksetyna, wiloksazyna)
5. inhibitory wychwytu dopaminy (bupropion)
Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD, leki przeciwdepresyjne pierwszej generacji, stare leki przeciwdepresyjne, niewybiórcze inhibitory wychwytu monoamin)
- amitryptylina, imipramina, klomipramina – leki podstawowe, często stosowane w ciężkich stanach depresyjnych
- dezipramina, dibenzepina
- dosepina – łagodne stany depresyjne, działa uspokajająco, przeciwlękowo, daje mniej objawów niepożądanych, często stosowana w leczeniu ambulatoryjnym
Działanie:
- zmniejszają stan depresyjny, wpływają pobudzająco na nastrój
- działanie tymoanaleptyczne
- znoszą lęk
- działają odhamiwująco lub psychotonicznie
Wskazania:
- depresje w przebiegu chorób afektywnych
- depresje objawowe (polekowe, w przebiegu chorób somatycznych)
- nie należy nagle przerywać kuracji
- działają po kilku tygodniach, jeśli po 6 tyg jest brak poprawy, tzn. chory „niewrażliwy” na lek
- podaje się najczęściej 1xdziennie
Objawy niepożądane:
- zwiększony napęd – ryzyko podjęcia próby samobójczej
- działanie ośrodkowe: senność, bezsenność, niepokój, zaburzenia koncentracji i uwagi, upośledzenie pamięci, drżenia omamy, delirium
- działania obwodowe – cholinolityczne: wysychanie błon śluzowych, częstoskurcz, zaburzenia akomodacji, niestrawność, nudności zaparcia
- inne: przyrost masy ciała, osłabienie lub zwiększenie apetytu, obniżenie potencji płciowej, bóle i zawroty głowy, odczyny skórne (świąd, pokrzywka)
- !!!! pojawienie się lęku, niepokoju, zaostrzenie omamó psychotycznych, majaczenie, przymglenie świadomości, zmiana fazy depresyjnej w maniakalną, przy nagłym odstawieniu – zespół abstynencyjny
- !!!! zaburzenia rytmu serca (FA), zaburzenia przewodnictwa i niedotlenienie mięśnia sercowego, duże zmiany ciśnienia krwi
- napady drgawkowe, silne drżenie mięśniowe, zespoły parkinsonowskie
- wzrost ciśnienia śródgałkowego
- zatrzymanie moczu
- rzadko – wzrost aktywności aminotransferaz we krwi, leukopenia z granulocytopenią, trombocytopenia, zmiany krzepliwości krwi
Przeciwwskazania:
- jaskra, zaburzenia rytmu serca (gł FA), CHNS, znaczne nadciśnienie i niedociśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy, choroby układu krwiotwórczego, choroba Addisona
- zespoły depresyjne z zaburzeniami świadomości, zatrucia alkoholem, barbituranami, narkotykami, lekami psychotropowymi.
Interakcje
- Alkohol, barbiturany, narkotyki(nasilenie ośrodkowego działania)
- IMAO (nie łączyć)
- B-blokery
- Fenytoina
- Amitrypylina – Amitryptylinum tabl 0,01 g (60 tabl) 0,025 (60 tabl)
- Doksepina Doxepin 10 0,01g (30 kaps)
Doxepin 25 0,025g (30 kaps)
Sinequan – dawki jw.
- Imipraina – draż 0,01 0,025g (20 draz)
LEKI HAMUJĄCE SELEKTYWNIE WYCHWYT ZWROTNY SEROTONINY (SSRI)
- Citalopram (Aurex, Cipramil, Cital)
- Fluoksetyna (Prozac, Seronil, Bioxetin, Fluoksetyna)
- Fluwoksamina (Fevarin)
- Paroksetyna (seroxat)
- Sertralina (Zoloft, Stimuloton)
SSRI
- Leki te hamują wchlanianie zwrotne serotoniny ze szczeliny synaptycznej do wnętrza neuronu, bez większego wpływu na dystrybucję innych substancji przekaźnikowych
Wskazania
- łagodne i średnio nasilone stany depresyjne typu depresji prostej z niezbyt nasilonym lękiem i niepokojem
- leczenie natręctw, przeciw nadmiernemu apetytowi (bulimia)
- TLPD nieskuteczne lub przeciwwskazane
- Nadwrażliwość na lek, ciąża, laktacja, parkinsonizm, padaczka, niewydolność wąt...
sylvia112