Atlas roślinności lasów.pdf

Spis treści

Od autorki .......................................................................

Wprowadzenie ...................................................................

Leśne zbiorowiska roślinne Polski ...................................................

Bory szpilkowe (bory iglaste) ........................................................

Bory sosnowe i bory mieszane dębowo-sosnowe .......................................

Bory sosnowe na glebach mineralnych i bory mieszane dębowo-sosnowe ...............

Grupa borów sosnowych na glebach mineralnych ................................

Bory sosnowe świeże ......................................................

Grupa borów mieszanych dębowo-sosnowych ...................................

Bory na glebach organogenicznych ..............................................

Bory świerkowe, jodłowo-świerkowe i jodłowe ........................................

Górskie bory świerkowe i jodłowe .............................................

Górnoreglowe bory świerkowe ..............................................

Dolnoreglowe bory i bory mieszane jodłowo-świerkowe ..........................

Nizinno-wyżynne zbiorowiska z dominacją jodły i świerka .........................

Górskie reliktowe laski sosnowe ......................................................

Kwaśne (acydoilne) dąbrowy (subatlantyckie ubogie dąbrowy; atlantyckie lasy acydoilne) .....

Mezo- i eutroiczne lasy liściaste .....................................................

Ciepłolubne dąbrowy (kserotermiczne lasy dębowe) ....................................

Świeże i wilgotne lasy liściaste .....................................................

Lasy grądowe (lasy dębowo-grabowe) ..............................................

Lasy bukowe (buczyny) .........................................................

Żyzne buczyny ..............................................................

Żyzne buczyny górskie ........................................................

Kwaśne (acydoilne) buczyny ...................................................

Ciepłolubne buczyny (buczyny nawapienne; ciepłolubne buczyny storczykowe) .........

Lasy lipowo- jaworowe (jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach) ...

Górskie jaworzyny ziołoroślowe ...............................................

Lasy łęgowe ...................................................................

Łęgi olszowe i olszowo-jesionowe ...............................................

Łęgi dębowo-wiązowe .........................................................

Łęgi wierzbowo-topolowe ...........................................................

Bagienne lasy olszowe (olsy, olesy) ...................................................

Rośliny ekosystemów wodno-bagiennych i siedlisk antropogenicznych w lesie ...............

Rośliny obcego pochodzenia spontanicznie zasiedlające zbiorowiska leśne ..................

Rośliny lasów ....................................................................

Nagozalążkowe – Coniferophytina ....................................................

Okrytozalążkowe – Magnoliophytina ..................................................

Dwuliścienne – Magnoliopsida .....................................................

Jednoliścienne – Liliopsida ........................................................

436

Paprotniki – Pteridophytina ..........................................................

515

Widłaki – Lycopodiopsida .........................................................

516

Skrzypy – Equisetopsida ..........................................................

520

Paprocie – Polypodiopsida .........................................................

526

Mszaki – Bryophytina ..............................................................

545

Mchy – Bryopsida ...............................................................

546

Wątrobowce – Marchantiopsida ....................................................

562

Porosty – Lichenes .................................................................

565

Literatura ........................................................................

578

Skorowidz polskich i łacińskich nazw zespołów roślinnych ...............................

580

Skorowidz polskich i łacińskich nazw gatunków roślin i rodzin ............................

583

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytaæ ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj .

Niniejsza publikacja mo¿e byæ kopiowana, oraz dowolnie

rozprowadzana tylko i wył¹cznie w formie dostarczonej przez

NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym mo¿na

nabyæ niniejszy tytuł w pełnej wersji . Zabronione s¹

jakiekolwiek zmiany w zawartoœci publikacji bez pisemnej zgody

NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania siê jej

od-sprzeda¿y, zgodnie z regulaminem serwisu .

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym Salon Cyfrowych Publikacji ePartnerzy.com .

Od autorki

złożonych układów ekologicz-

nych. Ich cechą charaktery-

styczną jest dominująca rola roślin

drzewiastych i wynikająca z tego

rozbudowana struktura pionowa.

Warstwowe zróżnicowanie warun-

ków ekologicznych wnętrza lasu

umożliwia osiedlenie się w nim

bardzo licznych organizmów,

wśród których podstawę stanowią

rośliny. Świat roślin tworzący leś-

ną szatę roślinną obejmuje zarów-

no florę (wszystkie występujące

roślinne jednostki systematycz-

ne), jak i roślinność (ogół zbioro-

wisk utworzonych w określonych

warunkach przez wielogatunkowe

kompozycje lorystyczne). W wy-

niku wielowiekowej antropopresji

i zmian zachodzących w środo-

wisku obserwuje się w naszych

lasach zarówno zmiany lory, jak

i roślinności, co wyraża się ustę-

powaniem wielu rodzimych gatun-

ków i zbiorowisk z jednoczesnym

przybywaniem nowych, obcych

dla naszej lory. Dlatego tak ważna

jest znajomość szaty roślinnej oraz

abiotycznych elementów środowi-

ska przyrodniczego przy podejmo-

waniu właściwych decyzji doty-

czących ochrony gatunków, zbio-

rowisk i procesów ekologicznych

w nich zachodzących oraz pro-

wadzenia racjonalnej gospodarki

leśnej (między innymi właściwego

turystycznego zagospodarowania

lasów, koniecznego przy narastają-

cej presji turystycznej i szkodach

powodowanych przez wydeptywa-

nie, niszczenie roślinności i pozo-

stawianie śmieci w lesie).

w nich gatunków roślin: głównie

rodzimych i niektórych obcych

zadomowionych w naszych la-

sach. Szczególną uwagę zwrócono

na gatunki objęte prawną ochroną

oraz zespoły roślinne, poprzez któ-

re charakteryzowane są siedliska

przyrodnicze zaliczane do sieci

Specjalnych Obszarów Ochrony

Siedlisk Natura 2000.

nione (2006) oraz Rośliny górskie

(2007) Haliny Piękoś-Mirkowej

i Zbigniewa Mirka, a także Porosty,

mszaki, paprotniki (2007) Hanny

Wójciak. W książce zasygnalizo-

wano również problem roślin ob-

cego pochodzenia spontanicznie

zasiedlających zbiorowiska leśne.

Najobszerniejszy rozdział atlasu

obejmuje charakterystykę wybra-

nych gatunków roślin i porostów.

W rozdziale tym przyjęto nastę-

pującą kolejność: rośliny nagoza-

lążkowe, okrytozalążkowe (dwuli-

ścienne, jednoliścienne), paprot-

niki (widłaki, skrzypy, paprocie),

mszaki (mchy, wątrobowce) oraz

porosty, czyli grzyby lichenizują-

ce. Dla rodzin zastosowano przy-

jęty obecnie układ systematyczny.

Nazewnictwo polskie i łacińskie

roślin podano zgodnie z Krytycz-

ną listą roślin naczyniowych Polski

(Z. Mirek i inni, 2002) i Katalogiem

mchów Polski (R. Ochyra i inni,

2003) z uwzględnieniem synoni-

mów, nazw ludowych i etymologii

nazw łacińskich, głównie na pod-

stawie pracy Pochodzenie łaciń-

skich nazw roślin polskich (M. Re-

jewski, 1996). W celu uniknięcia

powtórzeń etymologia nazwy ro-

dzajowej podana jest tylko przy

pierwszym opisanym gatunku da-

nego rodzaju. Opisy gatunków roś-

lin obejmują charakterystykę mor-

fologiczną, warunki siedliskowe

i rozmieszczenie na terenie Polski

oraz wykaz zbiorowisk roślinnych,

w których głównie uczestniczą. Do

mapek występowania roślin naczy-

niowych wykorzystano, za łaskawą

zgodą Autorów, Atlas rozmieszcze-

nia roślin naczyniowych w Polsce

(2001). A. Zając & M. Zając (red.).

Wykaz literatury obejmuje główne

pozycje, z których korzystałam,

przygotowując książkę.

Książkę rozpoczyna „Wprowa-

dzenie”, gdzie ogólnie przedsta-

wiono podstawowe zagadnienia

dotyczące leśnej szaty roślinnej

Polski. W rozdziale „Leśne zbio-

rowiska roślinne Polski” przy-

bliżono systematykę fitosocjolo-

giczną zbiorowisk leśnych opartą

głównie na pracy Przewodnik do

oznaczania zbiorowisk roślinnych

Polski (2001) Władysława Ma-

tuszkiewicza z uwzględnieniem

nowszej literatury: Zespoły leśne

Polski (2002) Jana Marka Matusz-

kiewicza, Lasy i bory. Poradniki

ochrony siedlisk i gatunków Natu-

ra 2000 – podręcznik metodyczny.

Tom 5 (2004) Jacek Herbich (red.).

Zamieszczono tu zwięzłą charak-

terystykę zbiorowisk leśnych oraz

wykazy gatunków, które w nich

najczęściej występują. Źródłem

do map występowania zespołów

leśnych w Polsce były wymienio-

ne prace. W kolejnym rozdziale

krótko wspomniano o często wy-

stępujących na terenach leśnych

roślinach ekosystemów wodno-ba-

giennych i siedlisk antropogenicz-

nych. Gatunkom tym szczegółowo

poświęcone są inne tomy z serii

„Flora Polski” opublikowane przez

MULTICO Oicynę Wydawniczą:

Rośliny wodne i bagienne (2001)

Stanisława i Grzegorza Kłosow-

skich, Rośliny łąkowe (2006) –

Zbigniewa Nawary, Rośliny chro-

„Atlas roślinności lasów” ma słu-

żyć pomocą przy poznawaniu

wyróżnionych w Polsce zbioro-

wisk leśnych oraz występujących

L asy są jednymi z najbardziej

Od autorki

W atlasie użyto następujących oznaczeń i symboli:

I. Przy nazwach zespołów roślinnych lub gatunków roślin

– gatunek rośliny objęty częściową ochroną

prawną

– ochrona gatunku lub siedliska

przyrodniczego Natura 2000

– gatunek rośliny objęty ścisłą ochroną prawną

– priorytet w ochronie Natura 2000

II. Na mapach rozmieszczenia zespołów roślinnych lub gatunków

– obszar występowania zespołu roślinnego

– potencjalny obszar występowania zespołu roślinnego

– obszar występowania gatunku

III. W tekście

§ – gatunek objęty częściową ochroną prawną, np. kruszyna pospolita §

§§ – gatunek objęty ścisłą ochroną prawną, np. kłokoczka południowa §§

torowi wydania serii „Flora Polski”, moim kolegom z Katedry Botaniki Leśnej oraz niezliczonym studentom

Wydziału Leśnego SGGW, których zainteresowanie światem roślin stanowiło dla mnie inspirację do podjęcia

tej pracy. Składam wyrazy serdecznego podziękowania prof. dr hab. Elżbiecie Pancer-Koteja za podjęcie trudu re-

cenzowania książki i twórczą krytykę, prof. dr hab. Krystynie Koneckiej-Betley, dr Wandzie Józefaciuk i dr Hannie

Wójciak za życzliwe uwagi, dr Janinie Zielińskiej za pomoc przy identyikacji porostów i dr Jadwidze Mickiewicz

za oznaczenia mchów, a prof. dr. hab. Ryszardowi Ochyrze, prof. dr. hab. Henrykowi Klamie i dr Urszuli Bielczyk

za informacje dotyczące etymologii nazw łacińskich mchów, wątrobowców i porostów. Dziękuję również mojemu

synowi – Stefanowi, bez pomocy którego książka ta by nie powstała.

Jest moim wielkim pragnieniem, aby książka ta była pomocna wszystkim miłośnikom ojczystej przyrody

w urzeczywistnianiu wspaniałej pasji poznawania bogactwa i piękna szaty roślinnej polskich lasów, a leśni-

kom w praktycznym wprowadzaniu wiedzy przyrodniczej w życie.

Leokadia Witkowska-Żuk

Warszawa 2008

* * *

D ziękuję Wszystkim, którzy przyczynili się do powstania książki: panu Mirosławowi Sobkowiakowi – inicja-

Wprowadzenie

Nie masz skarbu większego niż

przyroda ojczysta – napisał dzia-

łający w XVIII wieku znakomity

przyrodnik swoich czasów ksiądz

Krzysztof Kluk i od ponad 200 lat

słowa te nie straciły na aktualno-

ści. Lasy – jedne z najważniejszych

elementów środowiska przyrodni-

czego, zajmujące ponad 28,5% po-

wierzchni kraju (około 9 mln ha)

– są naszym wspólnym skarbem

narodowym, bez których nie moż-

na wyobrazić sobie krajobrazu Pol-

ski. Dzięki szczególnym warunkom

przyrodniczym i historycznym sta-

nowią obecnie ostoję wielu organi-

zmów, wymarłych lub zagrożonych

w innych krajach Europy. Nakłada

to na nas wszystkich obowiązek

poznania i ochrony tego unikalne-

go dziedzictwa.

W złożonych i różnorodnych eko-

systemach leśnych, odmiennie niż

w innych, kształtują się specyicz-

ne stosunki między światem roślin-

nym, zwierzęcym, klimatem i gle-

bą. Jest to związane z dominującą

rolą roślin drzewiastych i rozbudo-

waną strukturą pionową, w której

można wyróżnić cztery podstawo-

we warstwy:

• drzewa

• krzewy (podszyt i podrost)

• rośliny zielne i krzewinki 1 runo

• mszaki i porosty

Warstwy roślin zielnych i krzewi-

nek oraz mszaków i porostów są uj-

mowane wspólnie jako runo leśne.

Ten specyficzny układ powoduje

warstwowe zróżnicowanie warun-

ków ekologicznych wnętrza lasu,

a szczególnie jego klimatu. Dotyczy

to głównie natężenia światła, tempe-

ratury powietrza, szybkości wiatru,

opadu i wilgotności względnej po-

wietrza. Warstwowość klimatyczna,

uwarunkowana przez wpływ samej

szaty roślinnej, przyczynia się do

występowania w poszczególnych

warstwach określonych gatunków

roślin. Skład gatunkowy zależy

również od wielu innych czynni-

ków, zarówno historycznych, które

wpływały na rozwój itocenoz leś-

nych, oraz tych, kształtujących je

obecnie, jak zabiegi gospodarcze

czy zmiany klimatyczne. Poznanie

różnych elementów ekosystemów

leśnych i zrozumienie ich funk-

cjonowania jest konieczne do pro-

wadzenia racjonalnej gospodarki

zapewniającej lasom trwałość i wy-

pełnianie ich podstawowych funk-

cji: środowiskotwórczej, społecznej

i produkcyjnej.

Podstawowym elementem ekosy-

stemów leśnych jest szata roślinna,

tworząca układ dynamiczny uza-

leżniony od zmian zachodzących

w środowisku. Szata roślinna okre-

ślonego terenu obejmuje zarówno

lorę, to jest wszystkie występujące

roślinne jednostki systematycz-

ne, czyli gatunki, rodziny itd.; jak

i roślinność, czyli ogół zbiorowisk

utworzonych przez wielogatunkowe

kompozycje lorystyczne. Leśna sza-

ta roślinna Polski jest młoda, zaczęła

się kształtować dopiero po ustąpie-

niu lodowców około 10–13 tysięcy

lat temu, kiedy na tereny występu-

jącej wówczas tundry i lasotundry

zaczęły wkraczać gatunki roślin

drzewiastych z obszarów sąsiednich

lub rozprzestrzeniać się z refugiów,

gdzie przetrwały okres zlodowaceń.

Stąd niewiele jest u nas endemitów,

które wraz z nieco liczniejszymi re-

liktami stanowią tylko około 1% roś-

lin naczyniowych.

Chociaż nasza flora w porówna-

niu z innymi krajami europejskimi

jest mało liczna, to jednak różno-

rodność szaty roślinnej jest duża.

Ma na to wpływ położenie geogra-

iczne Polski w centrum Europy,

z równoleżnikowym rozmieszcze-

niem krajobrazów: od morskie-

go na północy, poprzez nizinny

i wyżynny, aż do górskiego na

południu. Występowanie klimatu

przejściowego, między oceanicz-

nym a kontynentalnym, umożliwia

wkraczanie gatunków atlantyckich

od zachodu i borealnych od pół-

nocnego wschodu oraz kontynen-

talnych, czyli stepowych (pontyj-

sko-pannońskich) z południowego

wschodu i południa. Część z nich

osiąga obecnie na terenie Polski

swoją granicę zasięgu (z drzew

są to: cis pospolity, jodła pospo-

lita, modrzew europejski, świerk

pospolity, buk pospolity, klon ja-

wor, jarząb brekinia, dąb bezszy-

pułkowy, lipa szerokolistna). Brak

naturalnych barier od wschodu

i zachodu powoduje, że ponad po-

łowa lory to gatunki przechodnie,

niemające u nas granicy zasięgu.

Ważnym elementem naszej lory są

też gatunki górskie, czyli te, któ-

rych centrum występowania leży

powyżej piętra pogórza. Ich udział

wynosi około 20%, a z gatunkami

schodzącymi na niż obejmuje do

25% wszystkich roślin naczynio-

wych. W przypadku roślin leśnych

takim centrum zasięgu roślin gór-

skich są regle i piętro kosodrzewi-

ny, to jest obszar od około 400(500)

do 1500(1700) m n.p.m.

Dużemu zróżnicowaniu lory od-

powiada wielość zbiorowisk leś-

nych Polski. Zgodnie z gradientem

klimatycznym na obszarze naszego

kraju wygasają zasięgi wielu niżo-

wych zbiorowisk leśnych związa-

nych z klimatem atlantyckim, któ-

re mają swoje optimum w Europie

Zachodniej, jak również zbioro-

wisk o charakterze kontynental-

nym, występujących w Europie

Wschodniej (rys. 1). Wraz z gra-

dientem wysokościowym klimatu

kształtują się zbiorowiska leśne

w górach (rys. 2).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: