DANIEL CHODOWIECKI Z GDAŃSKA.pdf

DANIEL CHODOWIECKI Z GDAŃSKA

ANDRZEJ JAROSŁAW CHILECKI

W czasach Oświecenia tworzyli jeszcze artyści związani z epoką Baroku, jak Szymon

Czechowicz, twórca ściennych malowideł Stanisław Stroiński, barokowy przynajmniej we

wczesnej fazie swej twórczości Tadeusz Kuntze i pracujący w Berlinie gdańszczanin

Daniel Chodowiecki.

Tadeusz Kuntze, urodzony w roku 1730, nazywany we Włoszech Tadeo Polacco, był

właściwie niemieckiego pochodzenia. Jego rodzice przyjęli jednak polskie obyczaje i nauczyli

się języka polskiego, ale nie zerwali kontaktów z rodzinnym Śląskiem. Młody Tadeusz

Kuntze, używający też nazwiska Konicz, karierę artystyczną zawdzięczał krakowskiemu

biskupowi Józefowi Jędrzejowi Załuskiemu. Wczesne lata spędził w Krakowie, zajmując się

malarstwem religijnym, późniejsze w Rzymie, gdzie zamieszkał na stałe. Malował obrazy

alegoryczne, rodzajowe i portrety. Najbardziej znane są Fortuna i Wieńczenie poety.

* * *

W podobnej sytuacji znalazł się Daniel Mikołaj Chodowiecki, który z Gdańska, leżacego

wówczas na obszarze Polski, przeniósł się do Berlina.

Daniel Chodowiecki: Autoportret.

Wkład Chodowieckiego w osiemnastowieczne malarstwo, przede wszystkim niemieckie,

jest olbrzymi. Wykonał on około 2000 sztychów (miedziorytów) oraz około 2200

rysunków [1]. Większość z nich zachowała się do dnia dzisiejszego.

Chodowiecki malował, rysował i rytował typy przechodniów na ulicach, oddawał wiernie

życie mieszczaństwa i arystokracji. Malowidła, rysunki i sztychy Chodowieckiego zastępują

poniekąd fotografie, w każdym razie plastycznie udostępniają nam dokładny obraz życia

codziennego w XVIII wieku. Przedstawione przez niego sceny, pełne żywotności i humoru,

stanowią jedno z najważniejszych źródeł ikonograficznych o osiemnastowiecznych

zwyczajach.

Daniel Chodowiecki: Rodzina malarza, 1771

* * *

Szlachecki ród Chodowieckich spod Gniezna od kilku pokoleń był dysydencki w sensie

zarówno religijnym jak i obyczajowym: należeli do Braci Czeskich (wyrosłych z

husytyzmu) i trudnili się handlem. Dziad Daniela, Christian, przeniósł się do Gdańska i

zajął się handlem zbożem. Jego brat, Jan Sereniusz, był ministrem Braci Czeskich.

Daniel Chodowiecki urodził się 16 października 1726 w Gdańsku. Ojciec jego, Gottfried, był

kupcem zbożowym w Gdańsku, matka, Maria Henrietta, była córką słynnego gdańskiego

złotnika Daniela Ayrera i francuskiej hugonotki de Vaillet, której rodzina zmuszona była

uchodzić z Francji przed prześladowaniami religijnymi i politycznymi.

Po wczesnej śmierci ojca, kilkunastoletni Daniel praktykował jako uczeń kupiecki w sklepie

kolonialnym swojej ciotki o nazwisku Broelmann. Młodego Daniela pociągało jednak

malarstwo, w tym kierunku bowiem wykazywał zainteresowanie i nieprzeciętne zdolności.

Prędko porzucił kupiectwo i w roku 1743 przeniósł się do Berlina. Poświęcił się tam studiom

malarstwa i rysunku. Na życie zarabiał malarstwem emaliowym, którym ozdabiał różne,

modne wówczas przedmioty, jak puzderka, bransoletki, brosze, medaliony, breloki, tabakiery

i kubki do wina. Zdobione filigranowymi rysunkami przedmioty, bez trudu sprzedawał w

sklepie swego wuja Ayrera.

Hugenotów, którzy opuścili byli Francję w roku 1685 po zniesieniu przez Ludwika XV

edyktu nantejskiego przygarnął król pruski Fryderyk Wilhelm. Otrzymali liczne przywileje.

Byli świetnie zorganizowani; mieli samorząd sądowy, oświatowy, kościelny, charytatywny, co

pozwoliło im zachować narodową i religijną odrębność. Po przyjeździe do Berlina,

Chodowiecki powołał się na swoje więzi z hugenotami i został niebawem przyjęty do

francuskiej kolonii w Berlinie. Piastował w niej nawet szereg wysokich funkcji.

Studiował u Christiana Bernharda Rode, znanego niemieckiego malarza i grafika (1725-

1797), który roztoczył opiekę nad zdolnym uczniem. Sławę i spory majątek zdobył

Chodowiecki, gdy zaczął dostarczać rycin do książek i sztychów do modnych wówczas

kalendarzy. W roku 1755 ożenił się z Jeanne Barez, która, podobnie jak jego babka, była

francuską hugenotką. Z małżeństwa miał trzy córki i dwóch synów. Jeden z synów, Wilhelm

(1765-1805), poszedł w ślady ojca i zajmował się malarstwem; malował sceny z polowań i

krajobrazy. W roku 1764 Daniel Chodowiecki został członkiem, w 1790 wicedyrektorem, a w

1797 dyrektorem słynnej berlińskiej akademii sztuk pięknych.

Daniel Chodowiecki: Oświadczyny poety.

Chodowiecki zajmował się także malarstwem sztalugowym i namalował dramatyczno-

sentymentalną kompozycję p.t. Pożegnanie z rodziną niewinnie skazanego Calasa. Ale

przede wszystkim był rytownikiem. Za młodu pozostawał pod wpływem francuskiego

rokoka, ale właściwe mu poczucie rzeczywistości odstręczało go zarówno od rokoka jak i

klasycyzmu a skłaniało do tzw. "małego" mieszczańskiego realizmu [2], czego

znakomitym dowodem są wykonane przez niego szkice i rysunki, niekiedy satyryczne,

przypominające sztychy Williama Hogartha. Widać też w twórczości Chodowieckiego

wpływ współczesnych mu malarzy francuskich: sentymentalnego Jean-Baptiste Greuze i

wytwornego Nicholas Lancret.

Szczególnie cenione są jego maleńkich rozmiarów (ok. 8 cm x 5 cm), delikatne i bogate w

tonacji ryciny (miedzioryty), często o charakterze ilustracyjnym. Chodowiecki ilustrował m.

in. pierwsze wydania dzieł Goethe'go, dramaty Schillera, poezje Lessinga, rozprawy

niemieckiego pedagoga Johanna Bernharda Basedowa (np. Elementarwerk ) pisma filozofa i i

pisarza szwajcarskiego, Johanna Kaspara Lavatera ( Physiognomische Fragmente ;

"Fizjonomiczne fragmenty") oraz poematy Klopstocka. Ilustrował niemieckie Kalendarze

Historyczno-Genealogiczne i brytyjskie Kalendarze Historyczne.

W roku 1773 odbył z Berlina podróż do rodzinnego Gdańska. Podróżował konno przez osiem

dni, ponieważ nie znosił jazdy pocztowym dyliżansem. Wtedy powstał słynny cykl rycin

Podróż do Gdańska ( Von Berlin nach Danzig. Eine Künstlerfarht im Jahre 1773. ), wydany

kilkakrotnie drukiem w postaci dzienniczka-szkicownika, zawierającego 108 rysunków. [3].

Daniel Chodowiecki: Polski flisak, 1782.

W czasie pobytu nad Motławą artysta rysował liczne sceny z życia Polaków i Niemców w

Gdańsku, głównie szlachty polskiej - "fetes galantes" - zamożnego mieszczaństwa

niemieckiego. Narysował starościnę Ledóchowską, wojewodzinę Przebędowską, rodzinę

strażnika koronnego Franciszka Czackiego, świetną ironiczną scenę obiadu z prymasem

Gabrielem Janem Podoskim, który znalazł się w Gdańsku po pierwszym rozbiorze Polski.

Daniel Chodowiecki: Szlachcic polski (prawdopodobnie Franciszek Czacki), 1773.

Interesował się żywo tematyką polską, rytując w latach 1993-1797 sceny z historii Polski,

z czasów Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Kazimierza Wielkiego, Konrada Mazowieckiego,

Jana Sobieskiego, Stanisława Leszczyńskiego, Sejmu Czteroletniego i uchwalenia

Konstytucji 3-Maja, której poświęcił cykl rycin [4].

Daniel Chodowiecki:

Alegoria Konstytucji 3-Maja, 1793.

Chodowiecki nie zatracił poczucia polskiego pochodzenia, choć nie władał już językiem

polskim. Miał wiele sentymentu do kraju swoich przodków.

Daniel Chodowiecki:

Uchwalenie Konstytucji 3-Maja, 1793.

Daniel Chodowiecki:

Pojedynek dwóch senatorów

w r. 1574.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: