NUTY i KLAWIATURA FORTEPIANU
Nuty w kluczu wiolinowym i nazwy oktaw :
"Klucz wiolinowy" to ten znak na początku pięciolinii, zwany kluczem "G".
W tym kluczu nuta na drugiej linii w oktawie razkreślnej ma oznaczenie "g1"
(w literaturze spotyka się też oznaczenie " g' ").
Nuty w kluczu basowym i nazwy oktaw :
"Klucz basowy" to znak na początku pięciolinii, zwany kluczem "F".
W tym kluczu nuta na czwartej linii w oktawie małej ma oznaczenie "f"
A tak to wygląda w nutach na fortepian :
Linia górna, z kluczem wiolinowym, zawiera nuty grane przez prawą rękę a dolna, z kluczem basowym, zawiera nuty grane przez lewą rękę.
Jeśli usiądziemy przed klawiaturą w środku jej długości a ręce ułożymy równolegle,
to przed sobą widzimy oktawę razkreślną, prawa dłoń spocznie na oktawie dwukreślnej
a lewa na oktawie małej.
Nazwy klawiszy (dźwięków), powtarzające się w każdej oktawie, podaje w dolnym rzę-
dzie poniższy rysunek :
Nazwy te stosowane są w zapisie nutowym. W nauce śpiewu stosuje się nazwy „sylabo-
we” („solmizacyjne”) :
c = do, d = re, e = mi, f = fa, g = sol, a = la, h = si
Warto tu zwrócić uwagę na klawisz „a1”, bowiem do tego dźwięku (o częstotliwości
440 drgań na sekundę) stroją się w orkiestrach inne instrumenty.
Wymieniony powyżej szereg dźwięków (c, ....., h) dotyczy, jak widać tylko klawiszy bia-
łych i nazywa się szeregiem „diatonicznym”. Na pięciolinii, w obu kluczach, pokazane
powyżej nuty reprezentują właśnie tenże szereg.
Szereg ten (używa się też określenia "skala") posiada szczególną cechę - „odległości
dźwiękowe” między klawiszami nie są jednakowe, i tak :
c-d = d-e = f-g = g-a = a-h = „cały ton” (diatoniczny)
e-f = h-c = „półton” (diatoniczny)
Do uzyskania półtonów pomiędzy klawiszami „całotonowymi” służą klawisze czarne,
i tak :
klawisz (12) daje półton między klawiszami (1) i (2),
klawisz (23) daje półton między klawiszami (2) i (3), i t.d.
W ten sposób każda oktawa zawiera 12 półtonów a klawisz (8) ma taką samą nazwę
jak (1) tylko jego dźwięk jest wyższy o oktawę (należy do następnej oktawy).
W notacji nutowej na pięciolinii, dźwięki reprezentowane przez klawisze czarne uzyski-
wane są za pomocą „krzyżyka”, stawianego przed nutą, który podwyższa ją właśnie
o pół tonu, lub „bemola”, który obniża ją o pół tonu (są to znaki „chromatyczne”).
W tych przypadkach, do nazwy nuty podwyższonej dodaje się „is” a do obniżonej „es”.
Pokazano to na poniższym rysunku :
W związku z tym, kolejne czarne klawisze noszą analogiczne nazwy :
(12) = cis = des, (23) = dis = es, (45) = fis = ges, (56) = gis = as, (67) = ais = b
(zgodnie z podaną zasadą, klawisz i nuta „b” winny mieć nazwę „hes”, ale w polskiej
literaturze przyjęła się nazwa „b”)
Znaki, o których tu mowa, mogą też być umieszczone bezpośrednio za kluczem (znaki
„przykluczowe”) i oznacza to, że obowiązują one w całym utworze, chyba że zostaną
odwołane „kasownikiem”, ale odwołanie to obowiązuje tylko w danym takcie. Podobnie
też, inne znaki podwyższające, lub obniżające, spotykane w trakcie utworu (znaki „przy-
godne”), ale różniące się od tych przykluczowych - obowiązują tylko w danym takcie -
patrz poniższy przykład :
i tak : przykluczowy bemol na trzeciej linii nakazuje aby wszystkie napotkane „h” grać
jako „b” z wyjątkiem taktu 3 i 7, gdzie bemol ten jest skasowany, czyli tam gramy „h”,
natomiast w taktach 5, 6, 9, 10 gramy oczywiście „b”.
„gis” (znak przygodny) obowiązuje tylko w drugim takcie, stąd też często (dla przypom-
nienia) w następnym, trzecim takcie, przed „g” stawia się kasownik.
Jeżeli teraz do wspomnianej skali diatonicznej dołączymy półtony klawiszy czarnych,
to otrzymujemy skalę „chromatyczną”, która w zapisie nutowym wygląda następująco :
(„daszkiem” oznaczono dźwięki pochodzące od czarnych klawiszy)
Przykład ten pokazuje generalną zasadę używania znaków chromatycznych - w linii
melodycznej idącej w górę używamy krzyżyków a w biegnącej w dół - bemoli.
Ale są tu też pewne wyjątki, które mają na celu zmniejszenie liczby znaków, co ilu-
struje przykład :
INTERWAŁY - odległości pomiędzy dźwiękami
W skali diatonicznej jest prosto - obejmuje ona tylko białe klawisze i każdy z nich ma
tylko jedną nazwę.
Znaki podwyższajęce i obniżające sprawiają, że w skali chromatycznej, zawierającej
wszystkie klawisze, pojawiają się trzy nazwy (z jednym wyjątkiem), a mianowicie :
klawisze czarne : cis = des = hisis
dis = es = feses
fis = ges = eisis
gis = as
ais = b = ceses
klawisze biale : c = his = deses
d = cisis = eses
e = disis = fes
f = eis = geses
g = fisis = asas
a = gisis = heses
h = aisis = ces
W skali diatonicznej, w obrębie oktawy, występują następujące interwały :
- pryma czysta c - c (7) 0 półtonów
- sekunda mała e - f (2) 1 półton
- sekunda wielka c - d (5) 2 półtony
- tercja mała d - f (4) 3 półtony
- tercja wielka c - e (3) 4 półtony
- kwarta czysta c - f (6) 5 półtonów
- kwarta zwiększona f - h (1) 6 półtonów (tryton)
- kwinta czysta c - g (6) 7 półtonów
- kwinta zmniejszona h - f1 (1) 6 półtonów (tryton)
- seksta mała e - c1 (3) 8 półtonów
- seksta wielka c - a (4) 9 półtonów
- septyma mala d - c1 (5) 10 półtonów
- septyma wielka c - h (2) 11 półtonów
- oktawa czysta c - c1 (1) 12 półtonów
Cyfra w nawiasie oznacza liczbę interwałów występujących w oktawie (w ramach ćwi-
czenia proszę odnaleźć pozostałe nie wyszczególnione).
W skali chromatycznej interwałów jest więcej, a mianowicie :
- pryma czysta c - c 0 półtonów
- pryma zwiększonaa c - cis 1 półton (półton chromatyczny
- pryma 2-krotnie zw. c - cisis 2 półtony (cały ton chromatyczny)
- sekunda zmniejszona c - deses 0 półtonów
- sekunda mała c - des 1 półton
- sekunda wielka c - d 2 półtony
- sekunda zwiększona c - dis 3 półtony
- tercja zmniejszona c - eses 2 półtony
- tercja mała c - es 3 półtony
- tercja wielka c - e 4 półtony
- tercja zwiększona c - eis ...
TylkoPortable