Dzisiejszy temat : FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA.
Filozofia, która była tworzona przez chrześcijan na potrzeby teologii chrześcijańskiej. Należy ona do historii filozofii starożytnej. Pierwsi chrześcijanie odnosili się do dorobku filozofii starożytnej.
Pierwszą osobą, którą można nazwać filozofem chrześcijańskim to Justyn Męczennik. Był to „zawodowy” filozof. Założył własną szkołę filozoficzną, ale też nawrócił się na chrześcijaństwo – ale uznał, że ta religia jest uzupełnieniem tego, czego szukał w filozofii – poznanie i kontakt z Bogiem. Wyraźnie widać połączenie z neoplatonizmem. Justyn przyjmował plotyńską, neoplatońską koncepcję filozofii. Twierdził, że chrześcijaństwo to bardzo dobre poznanie Boga, bo korzysta z tego, co sam Bóg powiedział o sobie (opiera się na objawieniach), po drugie dobre, bo chrześcijaństwo samo wskazuje na to, jak trzeba postępować, by poznanie posiąść.
Zapoczątkowano humanizm chrześcijański.
Patrystyka, Patrologia – nauka o Ojcach Kościoła. Obecnie nie używa się nazwy „Ojciec Kościoła”. Ojcem kościoła mógł być ten, kto jest osobiście święty, jednocześnie będąc pisarzem patrystycznym, który żył w starożytności. Trzy warunki – ortodoksja, osobista świętość, starożytność. Dlatego się dzisiaj nie używa tego pojęcia – bo nie wszyscy Ojcowie spełniali warunki. Dlatego też dzisiaj mówi się raczej „pisarz wczesnochrześcijański”.
Ojców Kościoła dzielimy na trzy grupy :
1. Syryjskich ojców – pisali po grecku bądź syryjsku. Mało wiemy na ich temat. Tacjan, Efrem, Barsuna .
2. Greccy ojcowie – pochodzili z kultury greckiej, pisali po grecku. Bazyli Wielki, Jan Chryzostom, Atanazy Wielki.
3. Łacińscy – ukształtowani przez kulturę rzymską – Ambroży, Hieronim, Augustyn, Grzegorz Wielki (jako ostatni...)
Co to było z tą Syria? Na pewno nie to, co dzisiaj. W starożytności Syria oznaczała teren od kanału Sueskiego po Kaukaz i Półwysep Arabski. Wszystko to mówiło różnymi dialektami aramejskimi. Język syryjski to jeden z dialektów aramejskich, dla którego wymyślono litery pisane. Jezus, na przykład, mówił po aramejsku – ale że nie dało się go zapisać, zapisywali wszystko po hebrajsku.
Augustyn tłumaczył Arystotelesa z języka arabskiego. Ale arabowie mieli teksty dzięki syryjczykom – gdy zajęli ich tereny, przejęli również ich dobytek kulturowy. Tłumaczenia, wbrew pozorom, były dobre, bardzo wierne.
Apologeci – ci, którzy bronią chrześcijaństwo przed zarzutami :
- Prawnymi
- Filozoficznymi
Pierwszym apologetą był niejaki Arystydes – filozof chrześcijański. Udowadniał pożytek chrześcijaństwa na ten sposób : wiara daje doskonałą ideę pierwszej zasady – Boga. Chrześcijaństwo dostarczyło również etyki, bardzo dobrych zasad postępowania.
Inny apologeta – Kwadratus – odnosił się do zarzutu takiego, że skoro chrześcijanie mają swój świat w niebie, na ziemi są pasożytami. Kwadratus odpowiadał, że chrześcijanie żyją w świecie, nie należąc do świata. Mają do życia na ziemi pewien dystans, który pozwala im lepiej funkcjonować. Mieszkają na ziemi, ale ich miejsce jest na niebie... Trochę to pokrętne.
Patrologia grecka. Dzieli się ją na dwie szkoły :
1. Aleksandryjską
2. Antiocheńską
Aleksandryjska – bardziej filozoficzna, ale nawiązywała do neoplatonizmu (bo tam znalazł swoje podłoże ten pogląd filozoficzny). Przedstawiciele – Klemens i Orygenes.
Antiocheńska (bardziej tam na wschód...) – szkoła teologiczna, musiała abstrahować od filozofii. Zemściło się to na nich, ale to temat na inne zajęcia. Najwięksi heretycy – Ariusz i Nestoriusz – wywodzili się właśnie z tej szkoły. Nestoriusz, na przykład, zastanawiał się jaka jest relacja boskości i człowieczeństwa w Jezusie – na ile jest człowiekiem, na ile bogiem... Dał początek sporów nestoriańskich.
Klemens Aleksandryjski – drugi kierownik szkoły aleksandryjskiej, prawdopodobnie pochodził z Grecji. Świetnie znał literaturę grecką, poetów, pisarzy, filozofów. Pisał dużo : Słowa zachęty do Boga – apologia, gdzie Klemens wykłada coś w rodzaju filozofii Boga , w której Klemens pokazuje, że idea Boga w chrześcijaństwie jest zgodna z tym, co filozofowie od zawsze poszukiwali. Wychowawca – ważna lektura, traktat pedagogiczny napisany na wzór klasycznych traktatów pedagogicznych (choć tematykę ma nadal chrześcijańską), głoszący tezę, że chrześcijaństwo nie zastępuje zastaną kulturę, lecz się na niej buduje. Kobierce (Stromata) – wykład z historii filozofii greckiej, wraz z oceną różnych stanowisk filozoficznych z punktu widzenia chrześcijańskiego – by wskazać ile elementów chrześcijańskich znajduje swój początek w filozofii greckiej, i na odwrót. Kobierce są jednym z głównych źródeł w poznaniu starożytnej filozofii greckiej. Jaki bogacz zostanie zbawiony? – wykład etyki chrześcijańskiej.
Orygenes – największy z pisarzy greckich. Katalog jego dzieł idzie na ponad 2000 pozycji. Awanturnik. Był afrykańczykiem, bo mieszkał na terenie północnej Afryki, ale to nie oznacza, że był murzynem... Obecnie nie ma już afrykańczyków... Ponoć byli ludźmi porywczymi, namiętnymi. Orygenes nie stanowił wyjątku. Chciał zostać człowiekiem bezżennym, chciał zostać męczennikiem, więc się nieco w życiu namęczył... J
Był niepoprawnym neoplatonikiem. Cokolwiek neoplatonik zobaczy, czuje chęć umiejscowienia tego cosia na drabinie egzystencjalnej. Ale gdzie umieścić Trójcę Świętą?
Poglądy jego : można je podzielić na trzy grupy – poglądy dotyczące :
1. Boga – udowadniał jedność Boga, Jego niematerialność (te dwie rzeczy nie były trudne do udowodnienia, poruszał się w neoplatonizmie i chrześcijaństwie) – Bóg jest wszechmocny, twierdził Orygenes. Dla nas to już wiadome, ale dla starożytnych Greków było to trudne do zaakceptowania – również trudne do przyjęcia było to, że Bóg powołuje świat z Niczego, ex nihilo.
2. Świata – logos jest pośrednikiem pomiędzy Bogiem, a światem. Logosem jest Syn Boży. Świat miał początek, a zatem będzie miał i swój koniec – kolejny punkt, który przysporzył mu kłopotów.
3. Człowieka – człowiek jest skutkiem grzechu. Doprowadziło to do poglądu, że płeć jest skutkiem grzechu pierworodnego – ale przecież Bóg stworzył Adama i Ewę przed grzechem. Ale jest nadzieja – apokatastasis, powszechne zbawienie. Wszyscy będziemy zbawieni, nawet diabły. Ale to prowadzi do tego, że nie ma sensu żyć dobrze – bo na końcu czasów wszystko wróci do porządku przed grzechem nawet pierwszych aniołów...
Ojcowie Kapadoccy – pochodzący z krainy w Azji Mniejszej. Stoją między kulturą grecką, a łacińską.
Grzegorz z Nazjanzu – pierwszy z nich, pisał po grecku. Uważany jest za największego teologa, piszącego po grecku.
Grzegorz z Nyssy – drugi z ojców kapadockich. Także zajmował się głównie teologią, ale napisał komentarz do sześciu Dni Stworzenia – pewien wykład z filozofii ówczesnej.
Bazyli Wielki – brat Grzegorza z Nyssy. Był dowódcą w sprawie sporów ariaryskich.
Przechodzimy do Ojców łacińskich.
Największy z nich, odpowiedzialny za kształt naszej kultury chrześcijańskiej, był Święty Augustyn (354-430). Prowadził awanturnicze życie nie tylko prywatne, ale i prywatne – zmieniał szkoły filozoficzne (przynajmniej póki się nawrócił). Został księdzem, potem biskupem. Żałował grzechów młodości... i stąd Soliloquia – rozmowy z samym sobą. Pod koniec życia jeszcze przejrzał swoje prace i napisał sprostowania do nich. Jeśli chodzi o filozofię, napisał między innymi : Etykę, Teorię poznania – przeciwko sceptykom, Soliloquia.
De civitate Dei – „O państwie Bożym” – jedno z najważniejszych jego dzieł.
Poglądy : oddziałuje na nie droga, którą przeszedł. Najpierw był zwolennikiem maniheizmu - dobro i zło to dwie obiektywne siły, które ze sobą walczą. Jest Bóg Dobra, i Bóg Zła. Później został sceptykiem. Później – stał się zwolennikiem neoplatonizmu. Nawrócił się właśnie wtedy – i tak mu już pozostało. Platonizm i neoplatonizm stały się podstawą jego teologicznych i filozoficznych poglądów. Cechowały ich deocentryzm – podstawowym tematem był Bóg i dusza.
O Bogu – istnieje wiecznie (znaczy, że nie miał nigdy początku, od nikogo nie pochodzi), nie zmienia się (a to znaczy, że świat w Bogu musiał być od początku, jako praideę, wzorzec), jest poza czasem (czas w Bogu jest jednocześnie – wszystkie lata, byty, są jednocześnie), stworzył człowieka (jest utrzymywany i poruszany przez Boga – Augustyn stoi na stanowisku determinizmu), od niego zależy wszystko.
O Człowieku – jest złożony z duszy i ciała, dusza jest podobna do Boga (np., w pamięci - ujmuje czas podobnie jak Bóg), ciało to wyłącznie zespół narzędzi duszy (dusza posługuje się ciałem jako narzędziem – cennym, co prawda), człowiek jest duszą, jest ona nieśmiertelna.
O Polityce – Augustyn pokazuje świat jako walka dwóch społeczności – wybranej przez Boga, i społeczności odrzuconych przez Boga. Ci pierwsi korzystają z łaski Boga, ci drudzy łaski nie chcą. Są więc ludźmi Diaaaabłaaaaaaa... Ich walka napędza dzieje.
Boecjusz (480-525) – rzymski filozof, żył w okresie, gdy kończą się Wędrówki Ludów. Uznał, że należy osiedlających się barbarzyńców ucywilizować. Najważniejsze dzieła greckie należy przełożyć więc na język łaciński – bo jakim to językiem będą mówić barbarzyńcy, jak nie rzymskim? Arystoteles, Platon, i inni, ulegli jemu piórowi. Ale Boecjusz uznał, że czysty przekład nie wystarczy – uważał, że należało również dodać komentarz do tych problemów, które były najistotniejsze do zrozumienia chrześcijaństwa. Zagadnienie Trójcy Świętej (Osoba), Osoba Jezusa (Natura). Napisał książki, dotyczące tych dwóch terminów. Wymyślił pewien program nauczania, ale dowiemy się o nim później...
Choć został zabity, całą historia się potoczyła dokładnie tak, jak przewidział. Przekłady, systemy nauczania, po niecałych stu latach naprawdę były potrzebne. To, co zrobił Boecjusz, były pierwszymi lekturami w nowym świecie chrześcijańskim. Początek szóstego wieku (śmierć Boecjusza) kończy okres starożytny w filozofii.
filozofiauksw