Gramatyka.docx

    Μαθαίνω ελληνικά!       
                            WIADOMOŚCI OGÓLNE*  


     1. Nazwa języka greckiego
Nazwa języka greckiego w nowożytnych językach europejskich wywodzi się od Rzymian, którzy zetknęli się w Beocji i Tesalii z zachodnim plemieniem Grajkoj (Γραικοί) i przejęli tę nazwę do swego podobnego systemu fonetycznego, mieniąc nowo poznane plemię Grekami (łacina archaiczna i klasyczna – Graicoi; późnoklasycystyczna Graeci, wymawiane Gra-eki, poklasycystyczna Graeci, wym. Greci), z czasem rozciągnęli ją na wszystkie plemiona i ludy mówiące podobnym językiem. Plemiona „greckie”, niezależnie od nazw lokalnych, nazywały się począwszy od VII wieku p.n.e. ogólnym mianem Hellenów – Έλληνες.
Najdawniejszym plemieniem greckim wzmiankowanym w zapisach hetyckich w połowie drugiego tysiąclecia p.n.e. byli najprawdopodobniej ci sami Achajowie, o których pisał Homer i wzmiankowały
teksty egipskie z X wieku p.n.e.

     2. Pismo linearne
Najstarsze zabytki piśmiennictwa greckiego Achajów wywodzą się z kreteńskiego pisma obrazkowego (piktograficznego), częściowo sfonetyzowanego, które odkrył Artur Evans w 1900 roku na glinianych tabliczkach, sztabkach i pieczęciach kamiennych znalezionych na Krecie, w Mykenach, Tyrynsie
i Orchomenos. Pochodzą one z II tysiąclecia p.n.e. Starsze pismo linearne A (XVII – XIV w.p.n.e.)
zawiera w sumie ponad 150 różnych znaków, dotychczas jeszcze nie odczytanych.
Młodsze pismo linearne B (XIV – XIII w.p.n.e.) znane z tabliczek glinianych znalezionych w Pylos, Mykenach i w Grecji środkowej, odczytał w 1952 roku filolog angielski M.Ventris (1922-1956), we współpracy z J.Chadwickiem (1920), zapoczątkowując nową dziedzinę badań naukowych,
tzw. mykenologię.
Okazało się, że pismo linearne B jest pismem greckim zgłoskowym, w którym jedną głoskę oznaczała zgłoska, czyli spółgłoska z samogłoską, przy czym spółgłoski były rozdzielane samogłoskami zazwyczaj pomijanymi w czytaniu. 
Wydarzeniem na miarę historyczną, którego skutki trwają do dziś, było wynalezienie przez Greków pisma alfabetycznego o charakterze spółgłoskowo-samogłoskowym w X-IX w.p.n.e.

     3. Alfabet
Postać Kadmosa, syna Agenora, króla Fenicji i brata księżniczki Europy, figuruje w wielu greckich mitach. Czczono go jako założyciela miasta Teby w greckiej Beocji i tego, który przywiózł do Grecji alfabet. Wędrując przez świat w poszukiwaniu uprowadzonej siostry, udał się po radę do wyroczni delfickiej. Usłyszał, że w miejscu, w którym spocznie krowa, ma wybudować miasto. Wobec tego ruszył tropem pewnego upatrzonego bydlęcia z Focis ku równinom Beocji. Oznaczył miejsce, w którym jego krowa wreszcie legła u stóp niewielkiego wzgórka, po czym rozpoczął budowę Kadmei – owalnego akropolis
w Tebach. Mieszkańcy miasta powstali z zębów smoka, którego Kadmos zabił, posłuszny radom Ateny,
a ta mianowała go władcą Tebańczyków. 
Według legendy Kadmos sprowadził do Grecji alfabet fenicki. Był to alfabet fonetyczny, składający się wyłącznie ze spółgłosek. Jak jego sąsiad – alfabet hebrajski – powstał z wcześniejszych hieroglifów i znany jest uczonym w swej podstawowej formie z okresu sprzed 1200 roku p.n.e. Był to prosty system, którego bez trudu mogło się nauczyć dziecko, i przełamał monopol na zawiłą sztukę pisania, będącą od tysiącleci przywilejem kasty kapłanów we wcześniejszych cywilizacjach Bliskiego Wschodu. Nazwy poszczególnych liter trafiły do języka greckiego w swoim niemal oryginalnym kształcie: aleph (alfa) – „wół”; beth (beta) – „dom”; gimel (gamma) – „wielbłąd”; daleth (delta) – „wejście do namiotu”. Alfabet starogrecki powstał przez dodanie do początkowych szesnastu fenickich spółgłosek pięciu samogłosek. Służył także do zapisywania liczb. Z czasem stał się pniem, z którego wyrosły podstawowe systemy pisma na kontynencie europejskim: pismo nowogreckie, etruskie, łacińskie i cyrylica.
Grecy wzbogacili starogrecki system alfabetyczny o dalsze 3 litery i tak w sumie klasyczny alfabet grecki, używany do dziś, składa się z 24 liter. 
Grecy mieli świadomość fenickiego pochodzenia swojego alfabetu i nazywali go pismem fenickim lub „kadmejskimi literami” od przytoczonego powyżej mitu. O fenickim pochodzeniu alfabetu świadczą najdobitniej nazwy liter i kierunek pisma. Grecy początkowo pisali tak, jak ludy semickie, od strony prawej do lewej, z czasem tak „jak wół orze bruzdy”, czyli od prawej do lewej i na przemian od lewej ku prawej. Od około 550 roku p.n.e. zaczęto pisać wyłącznie od strony lewej ku prawej.
Alfabet grecki nie był w swoich początkach jednolity, istniał w wielu lokalnych odmianach, które tworzyły podstawowe grupy, z których z czasem dominacje zdobył alfabet attycki, który rozpowszechnił się w całej Grecji i jest używany do dziś.
Od czasów najdawniejszych Grecy pisali wyłącznie dużymi literami, majuskuła, jednym ciągiem, bez przerw między wyrazami i bez zaznaczania akcentów. Na inskrypcjach i zwojach pisano dużymi literami
o kształtach kanciastych, kapituła. Począwszy od V wieku p.n.e. weszła w użycie kursywa (od łac. curso, -are „biec szybko”, a więc pismo „biegnące”), stosowana w dokumentach, aktach sądowych, urzędowych. Dopiero w IX wieku n.e. zaczęto pisać małymi literami, minuskuła.
Lektura tekstu pisanego jednym ciągiem, bez przerw między wyrazami i zdaniami, nastręczała wiele trudności. Dopiero filolog aleksandryjski Arystofanes z Bizancjum (ok. 257-180 rok p.n.e.) ustalił
i wprowadził do kursywy kropkę, przecinek i przecinek środkowy, dla oddzielenia zdania głównego od pobocznego. System znaków interpunkcyjnych został powiększony w II wieku n.e.
Z alfabetu greckiego wywodzi się alfabet łaciński. Rzymianie przejęli alfabet grecki od Greków z Kyme (kolonia założona ok. VIII wieku p.n.e., dzisiejsze okolice Neapolu) za pośrednictwem Etrusków
i adaptowali go do systemu fonetycznego swego języka w VII wieku p.n.e. Później przyjęły go i adaptowały do własnych potrzeb wszystkie języki krajów chrześcijańskiego Zachodu – od irlandzkiego po fiński,
a w epokach późniejszych – także liczne języki nieeuropejskie, na przykład turecki.
Na przełomie IX i X wieku naszej ery jeden z uczniów greckiego misjonarza Cyryla przystosował grecką majuskułę do systemu fonetycznego języka południowosłowiańskiego – staro-cerkiewno-słowiańskiego, tworząc tzw. cyrylicę, którą po wprowadzeniu pewnych modyfikacji i uproszczeń, posługują się do dziś narody południowo- i wschodniosłowiańskie oraz wschodni naród romański – Mołdawianie (Rumuni pisali cyrylicą do XIX wieku); z alfabetu greckiego za pośrednictwem cyrylicy powstało pismo mongolskie.

     4. Gramatyka
Gramatyka to we wszystkich językach europejskich termin pochodzenia greckiego τέχνη γραμματική, który już u Platona oznaczał naukę o tym, co zostało wyrażone za pomocą liter (γράμματα),
a więc naukę o literaturze, filologii, języku i normach językowych. Nauczyciel literatury i języka nazywał się “gramatykiem” (γραμματικός). Pierwszy podręcznik gramatyki greckiej, zatytułowany właśnie Τέχνη γραμματική, napisał Dionizjusz Trak, żyjący w latach 170-90 p.n.e.

     5. Głoski i litery

        A. Kiedy mówimy, posługujemy się słowami, które składają się z prostych dźwięków.  Dźwięki te nazywamy głoskami. Litery są znakami pisanymi, które przedstawiają głoski.

        B. Zgodność głosek i liter

        Nie zawsze zachodzi zgodność pomiędzy głoskami i literami języka nowogreckiego.  
        Istnieją głoski, dla których nie ma oddzielnych odpowiednich liter. Są to głoski:
        ου [u], μπ [b], ντ [d], γκ [g], τσ [c], τζ [dz].
        Z drugiej zaś strony istnieją różne litery, które przedstawiają tę samą głoskę: ο – ω.

     6. Samogłoski i spółgłoski

        A. Głoski dzielą się na samogłoski i spółgłoski. Samogłoski (φωνήεντα) są to głoski, które same mogą utworzyć sylabę. Spółgłoski (σύμφωνα) są to głoski, które nie mogą same utworzyć sylaby

        B. Z siedmiu greckich samogłosek na podstawie istniejącego w grece starożytnej kryterium iloczasu, dwie, czyli ε i ο nazywa się krótkimi; dwie, czyli η i ω nazywa się długimi; trzy, czyli α, ι, υ nazywają się dychronicznymi, czyli mogą być długie lub krótkie. To kryterium odgrywało rolę w ortografii (kwestia akcentowania) do reformy z roku 1982, kiedy to wprowadzono jeden znak akcentowy na miejsce trzech różnych używanych wcześniej.
W starożytności η wymawiano jak długie [e], mniej więcej jak εε; ω jak długie [o], mniej więcej jak oo, a samogłoski α, ι, υ niekiedy jak pojedyncze, czyli krótkie [a], [i], [y], a niekiedy jak długie [a], [i], [y], czyli mniej więcej jak αα, ιι, υυ

        C. Litery początkowe i końcowe. Pierwsza litera w danym słowie nazywa się początkową, a ostatnia końcową. W każdym słowie, które kończy się na [s] piszemy końcowe ς. Spółgłoskami końcowymi w języku greckim są ς oraz w wielu przypadkach ν.

        D. Litery podwójne. Litery ξ i ψ nazywają się literami podwójnymi, ponieważ każda z nich przedstawia dwie głoski: [ks] i [ps].

        E. Połączenia literowe. Połączeniami literowymi lub zbitkami (δίψηφα) nazywają się dwie litery, które przedstawiają jedną głoskę. Istnieją następujące połączenia literowe samogłoskowe i spółgłoskowe: