Wady wymowy występujące u dzieci
w wieku wczesnoszkolnym – jąkanie
Jąkanie może powstać w każdym okresie życia człowieka. Najwięcej przypadków tego zaburzenia mowy pojawia się we wczesnym dzieciństwie. Ją- kanie występuje u dziecka, kiedy jego mowa jest już w swych zasadniczych zarysach, lecz jeszcze nie całkowicie ukształtowana, a więc wówczas , gdy potrafi ono porozumiewać się z otoczeniem nie tylko za pomocą pojedynczych słów, ale i zdań mniej lub bardziej złożonych. Pod względem dynamiki przebiegu zaburzenie to wykazuje znaczne różnice; niekiedy rozpoczyna się nagle, często jednak rozwija się powoli w ciągu wielu lat, utrzymując się do wieku dojrzałego.
Nie wiadomo dokładnie czym jest jąkanie. Nie rozstrzygnięto, czy jest to choroba, czy objaw chorobowy, nerwica mowy lub niewłaściwe zachowanie werbalne. Nie opracowano także definicji jąkania która stałaby się ogólnie przyjęta. A. Mitrynowicz, L. Kaczmarek , J. Kałużyński i Z. Tarkowski uważają, że jest to zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia, spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych.
E. Hurlock sądzi, że jąkanie jest pewną formą zachowania się i powtarzania słów, któremu towarzyszą skurcze mięśni krtani i przepony. Powstaje ono na tle zaburzeń w oddychaniu, spowodowanych częściowym lub całkowitym brakiem koordynacji mięśni biorących udział w procesie mówienia. Gdy minie napięcie mięśniowe, następuje przypływ słów, który zostaje zahamowany przez kolejny skurcz.
A. Mitrynowicz wyróżnia następujące stadia jąkania:
1. Okres kloniczny, w którym dominuje wielokrotne powtarzanie głosek.
2. Okres toniczny [wypierania], w którym dziecko wysila się, by mówić dobrze. Jego napięcie mięśniowe i niepokój wzrasta. Wydłuża dźwięki mowy, z trudnością wypiera słowa, wyrazy,
3. Okres kloniczno-toniczny, w którym powtarzanie sylab i “utykanie” występuje jednocześnie w mowie dziecka. W tym stadium powstają wspólruchy , które lokalizują się w mięśniach mimicznych twarzy, szyi, kończyn i tułowia.
W niektórych przypadkach objawy kloniczne mogą występować przy bardzo słabym, a nawet przy znikomym współudziale objawów tonicznych. Taka postać jąkania przypomina w swoich fragmentach gaworzenie dziecięce, polegające na wielokrotnym, łańcuchowym powtarzaniu sylab lub ich części.Ta postać jąkania nazywa się jąkaniem rozwojowym. Liczni autorzy stwierdzają, że jeżeli do objawów klonicznych nie dołączą objawy toniczne, to pojawiające się w takiej formie wczesne jąkanie stosunkowo łatwo zanika. W większości przypadków jednak objawy kloniczne występują łącznie z tonicznymi, przy czym poważne różnice zaznaczają się w proporcjach tych dwóch grup objawowych.
To zaburzenie mowy wykazuje dużą zmienność przebiegu. W przeciwieństwie do dziecka z innymi defektami mowy, dziecko jąkające się może doskonale wymówić to samo słowo czy zdanie, które kiedy indziej wydawało się niemożliwe do wymówienia . Momenty nasilonego jąkania bywają często przeplatane okresami, w których wypowiedzi słowne dziecka niewiele różnią się od prawidłowych. Objawy jąkania wyraźnie nasilają się w sytuacjach wzmagających napięcie emocjonalne człowieka, np. gdy musi on czegoś dowieść, wytłumaczyć lub wie, że jego wypowiedź podlegać będzie ocenie innych. Maleje natomiast wówczas, gdy jego otoczenie nie zwraca uwagi na wypowiedź oraz wtedy, gdy atmosfera, która go otacza nacechowana jest spokojem i życzliwością.
Jąkanie najczęściej przebiega w czterech płaszczyznach: psychologicznej, lingwistycznej, socjologicznej i fizjologicznej.
1].W płaszczyźnie lingwistycznej zmiany dotyczą frekwencji, rodzaju i natężenia objawów niepłynnego mówienia .W miarę rozwoju jąkania liczba tych symptomów rośnie , a następnie stabilizuje się.
2].W płaszczyźnie psychologicznej najważniejszym punktem jest uświadomienie jąkania. Na ogół pociąga ono szereg niekorzystnych reakcji emocjonalnych [frustracje, lęk, poczucie winy i małej wartości].
3].W płaszczyźnie socjologicznej obserwuje się ograniczanie interakcji werbalnych. Wraz z rozwojem jąkania osoba nim obarczona unika lub wycofuje się z wielu sytuacji komunikacyjnych, ogranicza kontakty towarzyskie, izoluje się.
4].W płaszczyźnie fizjologicznej następuje wzrost napięcia aparatu mówienia, którego praca staje się coraz mniej skoordynowana, na skutek czego tworzą się współruchy.
Etiologia jąkania nie jest jeszcze dostatecznie poznana. Istnieje szereg teorii na temat przyczyn powstania tego zaburzenia mowy:
1]. Teorie etiologiczne, które wysuwają role dziedziczenia.
2]. Teorie organiczne lub lokalizacyjne, które ujmują jąkanie jako wynik uszkodzenia pewnych struktur mózgowych.
3]. Teorie funkcjonalne, określają jąkanie jako dysfunkcję obwodów kontroli procesów mówienia.
4]. Teorie określające jąkanie jako zaburzenie rozwoju mówienia, regresję, opóźnienie lub zatrzymanie się.
5]. Teorie uwzględniające przyczyny zewnętrzne, choroby infekcyjne, rolę otoczenia.
6]. Teorie psychogenne uznające jąkanie za nerwicę.
Ze względu na brak dokładnej i jednoznacznej wiedzy na temat przyczyn i istoty jąkania, ta wada wymowy jest bardzo trudna do reedukacji. Terapia trwa bardzo długo, czasami całe lata, ale nie zawsze przynosi oczekiwane rezultaty. Dla większości jąkających się jest ona źródłem stałych przykrych przeżyć. Niemożność swobodnego dzielenia się z otoczeniem swoimi myślami oraz świadomość tego, jak niemiłe wrażenie wywiera ich mowa na otoczenie , przygnębiają i doprowadzają do rozpaczy.
1. D. Antos, G. Demel, I. Styczek „Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy”, Warszawa 1971,PZWS
2. G.Demel „Wady wymowy”,Warszawa1979,
PZWL
3.E.Hurlock „Rozwój dziecka”,Warszawa1981,
PWN
4.L.Kaczmarek „Nasze dziecko uczy się mówić”,
Lublin1995,Wydawnictwo
Lubelskie
PZWS
6.A.mitrynowicz „Jąkanie, przyczyny i leczenie”,
Warszawa1976,PZWL
7.Z.Tarkowski „Jąkanie,zagadnienie etiologii,
diagnozy, terapii i prognozy”
Warszawa1987,WZSL
Opracowała: Maria Lebiediew-Betiuk
nauczyciel Szkoły Podstawowej Nr2
w Suwałkach
palmisia